қаржылық жағдай

-         төлемдік   қабілеттілігі   және    қаржылық    бейімділігі;

-         активтердің   пайдалану   тиімділігі   мен    инвестициялар    қайтарымдылығы.

              Кәсіпорынның    қаржылық   жағдайын    талдау    үшін    мнформацияның    негізгі    көзі    ретінде    бухгалтерлік   баланс    есептеледі.    Қазіргі    кезде    пайдаланылатын    кәсіпорын    балансы   нарықтық    экономика     жағдайында    өз    мазмұны    бойынша    мемлекеттік    отандық    стандарттарға      жақындатылған.

              Кәсіпорынның    қаржыларын  -  жалпы   сипаттау   үшін   ондағы   өзгерістердің    құрамын,    құрылымын    зерттеу    қажет.    Баланс   деректері    бойынша    аналитикалық    кестесі    құрылады.     Кестеде    2–3  жылғы    баланс     деректері     пайдаланылды.

2.1.1  кестеде    «Ай-Дан  Ақ  құс»     жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің     қаржы  құрамы   мен   құрылымын   талдау    деректері    берілген.  

              Кесте   деректері   бойынша    кәсіпорынның   жалпы  қаржы көлемі   2003  жылы   133759  мың   теңгеден   2005   жылы   155230   мың   теңгеге   дейін өсті.    2003  жыл мен    2005   жылдарды  салыстырсақ, онда     21471   мың   теңгеге,   яғни  16% - ға өскенін  байқаймыз.   Ұзақ   мерзімді   активтер   суммасы   өткен   жылмен   салыстырғанда   17516   мың   теңгеге,   40%- ға  өскен.  Ағымдық   активтер   3956   мың   теңгеге,   4,3 %- ға    өсіп   отыр.                кестеде    «Ай-Дан  Ақ  құс»     жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің     қаржы  құрамы   мен   құрылымына   тоқталатын   болсақ,    ұзақ  

Кесте  2.1.1

«Ай-Дан-Ақ құс»    жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің  қаржы  құрамы

мен  құрылымын  талдау

мерзімді   активтердің  үлес салмағы 32,7% -дан 2003 жылы 39,4%-ға дейін 2005 жылы өсіп, ал ағымдық активтер үлес салмағы керісінше 67,3%-дан 2003 жылы 60,6%-ға дейін 2005 жылы төмендегенмен, оның үлесі басым екендігін көреміз.

Сонымен кәсіпорынның   қаржыларының   мобильді  бөлігі  -  айналым    құрадарының  өскенін байқаймыз.

              Кәсіпорынның ұзақ мерзімді активтері - бұл ұзақ мерзімдік   мақсаттармен  қозғалмайтын   мүлікке,   облигацияларға,   акцияларға   т.б.    қаржыларды  бөлу  болып  табылады. Олар баланс активтерінің   I   бөлімінде     бейнеленеді.  Ұзақ мерзімді   активтерге    материалдық   емес    активтер   де жатады.

  Аналитиктер оларды осы активтерге қаржы бөлу тәуекел деңгейін бағалау  үшін зерттейді. Ұзақ мерзімді активтердің құрамы мен   құрылымын   талдау үшін   2.1.2.   кесте   деректерін    пайдаланамыз. 

                Кесте  деректері бойынша ұзақ  мерзімді активтердің жылдан  жылға артып отырғанын көреміз. 2003 жылмен салыстырғанда 2005   жылы олардың жалпы көлемі  40%-ға көбейген.  Оның құрамында негізгі  қорлар  үлесі орын алған, ал материалдық емес активтер кәсіпорын балансында орын алмаған. Негізгі қорлардың бастапқы құны 105753 мың тенгеден 2003 жылы 110472 мың тенгеге 2005 жылы өскен. Олардың тозу шамасы да талданушы мерзім ішінде өсу тенденциясына ие болған. Негізгі қорлардың қалдық құны 43704 мың тенгеден 2003 жылы 61220 мың тенгеге дейін 2005 жылы өскен. Негізгі қорлардың тозу деңгейі оның тозу шамасының негізгі қорлардың бастапқы құнына қатынасы ретінде анықталады және талданушы кәсіпорында оның деңгейі 58,6%-дан 2003 жылы 44,5%-ға дейін 2005 жылы төмендеген, ал жарамдылық деңгейі, керісінше, 41,4%-дан 2003 жылы 55,4%-ға дейін 2005 жылы өскен. Бұдан кәсіпорында негізгі қорлардың техникалық жағдайы салыстырмалы түрде жақсарған деп қорытынды жасай аламыз.

Ағымдық активтер (айналым құралдары) жалпы кәсіпорын қаражаты суммасында анағұрлым  үлкен үлес салмақ алады. Оларды тиімді  пайдалану  және  өндіріс айналым сферасына дұрыс  еңгізу кәсіпорынның    табыстылығына  өз  әсерін  тигізеді. 

Сонымен қатар кәсіпорынның төлемдік қабілеті мен   қаржылық тұрақтылығы  ағымдық активтерге байланысты.2.1.3 кестеде ағымдық актвитердің құрамы мен құрылымына талдау деректері берліген.

Кесте  2.1.2

Ұзақ  мерзімді  активтердің  құрамы  мен  құрылымын  талдау

Кесте  2.1.3

Ағымдық  активтердің   құрамы  мен  құрылымын  талдау

              2.1.3.  кестенің мәліметтері  бойынша ағымдық активтердің көлемі    2003   жылмен салыстырғанда 2005   жылы  3956   мың   теңгеге, яғни   4,4%-ға өскен. Оның  ішінде    тауарлы-    материалдық   запастар мөлшері есепті жылы 2003 жылмен салыстырғанда 17,7%-ға   ұлғайған немесе 12545  мың   теңгеге артты. Ал ақша қаражаттары көлемі талданушы мерзім ішінде 3 есеге  немесе 1034 мың тенгеге өскен.    Дебиторлық    қарыз     мөлшері  50,9 % - ға   немесе 9623 мың тенгеге қысқарған. Тауарлық-материалдық запастар көлемінің өсуі жыл сайын артып отырған өндіріс көлемімен түсіндіріледі. Ал ақша қаражатының өсуі мен дебиторлық қарыздың қысқаруы – бұл жақсы нышан болып табылады. Яғни кәсіпорын басшылығы дұрыс қаржылық саясат жүргізіп келеді деп алдын-ала қорытынды жасауға болады.

              Ағымдық  активтердің  құрылымында да бірқатар өзгерістер орын алған. Ағымдық активтер құрылымында басым үлес салмаққа тауарлық-материалдық запастар алып отыр. Барлық тауарлық- материалдық    запастар    үлесі  2003 жылы 78,4%-дан 2005 жылы  88,4% -ға дейін  артып    отыр, яғни 2003 жылмен  салыстырғанда  2005 жылы   10% - ға  артып  отыр.    Дебиторлық қарыздар  үлес салмағы 21%-дан 2003 жылы 0,6%-ға дейін 2005 жылы төмендеп отыр. Ал ақша қаражаты үлес салмағы жыл сайын кішкенеден өсіп отырған.

Кәсіпорынның айналым    құралдарының     айналымдылығын  жылдамдатуға    мүмкіндік    беретін   ақша қаражаты    болуы    тиіс.    2.1.4.   кестеде кәсіпорынның ақша қаражаттарының  құрамы   мен    құрылымының    деректері    берілген.  Барлық қаражаты  2003  жылы     506   мың   теңге,   2004   жылы   1060   мың   теңге,  2005 жылы  1540    мың    теңгені    құрап    отыр.    2003    жылмен  2005 жылды    салыстырғанда     ақша    қаражаты    3,4  %  - ға   өскенін    байқаймыз. Кассадағы ақша  қаражатын   да 2002 жылы мен  2004  жылды салыстыра кетсек, 58% -ға  өскенін байқаймыз. Есеп айырысу шоты бойынша ақша қаражаты 33,3% - ға  өскен. Ақша қаражаты – бұл ең мобильді активке жататынтықтан, оның мөлшерінің өсуі жақсы фактор болып табылады.

Осы мәліметтерге қарай отырып кәсіпорынның айналым    құралдарының жылдам қозғалыста болып, тиімді жұмыс жасап  отырғанын      көреміз. Енді дебиторлық  қарыз  құрамы  мен  құрылымына талдау жасайық (кесте 2.1.5).

Кесте  2.1.4

Ақша  қаражаттарының  құрамы  мен  құрылымына  талдау

Кесте  2.1.5.

Дебиторлық  қарыз  құрамы  мен  құрылымы