қаржылық жағдай

ʸñiïêåðøiëiê ò¸óåêåëäiëiêòi òàëäàó. Ò¸óåêåëäiëiê äåãåíiìiç – á½ë ê¸ñiïîðûííû» ºûçìåò áàðûñûíäà ¼ç ðåñóðñòàðûíû» æàðòûñûí æî¹àëòûï àëó ûºòèìàëäûëû¹û.

Ò¸óåêåëäiëiê ¼ç-¼çií ñàºòàíäûðó æ¸íå ºàéòà ñàºòàíäûðó¹à ò¸óåêåëäiëiêòi òàáûñòàó (õåäæåðëåó) àðºûëû ò¼ìåíäåòóãå áîëàäû.

´ç-¼çií ñàºòàíäûðó ºàðàñòûðûëìà¹àí øû¹ûíäàðäû æàáó¹à ºàðæûëàðäû ðåçåðâiëåó àðºûëû íåìåñå ìåíøiêòi êàïèòàë àðºûëû çèÿíäû æàáó àðºûëû æ¾ðãiçiëåäi.

Õåäæåð – âàëþòàëûº, êîììåðöèÿëûº, íåñèåëiê òàëàïòàð ìåí ìiíäåòòåìåëåðäi º½ðó.

Ò¸óåêåëäiëiêòi» ê¼ïòåãåí ò¾ðëåði áîëàäû:

ʸñiïêåðøiëiê ò¸óåêåëäiëiê – á½ë êîìïàíèÿíû» ºûçìåò áàðûñûíäà áîëàòûí ò¸óåêåëäiëiê, îë áèçíåñ ò¾ðiíå áàéëàíûñòû. ʸñiïêåðøiëiê ò¸óåêåëäiëiê êåëåñi ò¾ðëåðãå á¼ëiíåäi: ¼íäiðiñòiê, êîììåðöèÿëûº æ¸íå ºàðæûëûº.

´íäiðiñòiê ò¸óåêåëäiëiê – á½ë ¼íiì ¼íäiðiñiìåí áàéëàíûñòû ò¸óåêåëäiëiê. Îíû» ïàéäà áîëó ñåáåïòåði: ¼íäiðiñ ê¼ëåìiíi» êåìói, ìàòåðèàëäûº øû¹ûíäàðäû» ¼ñói, ìåíåäæåðëåð ºàòåëåði, æî¹àðû ê¼ëåìäi ñàëûºòàðäû ò¼ëåó.

Êîììåðöèÿëûº ò¸óåêåëäiëiê - ¼íiìäi ¼òêiçó áàðûñûíäà ïàéäà áîëàäû. Á½ë ò¸óåêåëäiëiêòi» ïàéäà áîëó ñåáåïòåði: ¼íiìäi ñàòó ê¼ëåìiíi» àçàþû, ìàòåðèàëäûº ðåñóðñòàðäû» ñàòûï àëó áà¹àñûíû» ¼ñói, øû¹ûíäàðäû» ¼ñói, ýêîíîìèêàëûº òåðáåëiñòåð æ¸íå êëèåíòòåðäi» òàë¹àìäàðûíû» ¼çãåðói.

²àðæûëûº ò¸óåêåëäiëiê – ê¸ñiïîðûíäàðäû» áàíêòåðìåí ºàðûì-ºàòûíàñûíäà ïàéäà áîëàäû. Á½ë ò¸óåêåëäiëiêòi» ïàéäà áîëó ñåáåïòåði: çàåìäû æ¸íå ìåíøiêòi êàïèòàë ºàòûñòûëû¹ûíû» æî¹àðû ê¼ëåìi, íåñèå áåðóøiëåðãå ò¸óåëäiëiê, êàïèòàë ïàññèâòiëiãi, áið æîáà¹à ¼òå ê¼ï ì¼ëøåðëi ºàðæûëàðäû» ñàëûí¹àíû.

Ðûíîêòûº ýêîíîìèêàäà ¸ðáið ê¸ñiïîðûí ºûçìåòiíäå ò¸óåêåëäiëiêòi» 5 àéìà¹ûí àéºûíäàó¹à áîëàäû.

1) Ò¸óåêåëñiç àéìຠ- ê¸ñiïîðûí ºûçìåò áàðûñûíäà åøºàíäàé øû¹ûí ê¼ðìåéäi, å» áîëìà¹àíäà åñåïòi òàáûñºà èå áîëûï îòûðàäû, ÿ¹íè åø í¸ðñåìåí ò¸óåêåëäåíáåéäi.

2) Ìèíèìàëäû ò¸óåêåë àéìà¹û -  ê¸ñiïîðûí ºûçìåò áàðûñûíäà òàçà òàáûñûíû» áàðëûº ê¼ëåìiìåí íåìåñå îíû» æàðòûñûìåí ò¸óåêåëãå áàðàäû.

3) Æî¹àð¹û ò¸óåêåë àéìà¹û – ê¸ñiïîðûí ò¸óåêåëãå áàñûí èå îòûðûï, æà¹äàé íàøàðëàñà áàðëûº øû¹ûíäàðäû æàáàìûí äåï, àë æàºñû áîëñà – åñåïòi äå»ãåéiíåí ò¼ìåíäåó òàáûñ àëàìûí äåï æîáàëàéäû.

4) Øåêòi ò¸óåêåë àéìà¹û – ê¸ñiïîðûí òåê åñåïòi òàáûñòû ¹àíà åìåñ, ¼íiì ñàòóäàí ò¾ñåòií òàáûñòû äà æî¹àëòûï àëàì äåï ò¸óåêåëäåíåäi æ¸íå áàðëûº øû¹ûíäàðäû ¼çi æàáàäû.

5) Êàòàñòðîôàëûº ò¸óåêåë àéìà¹û – ê¸ñiïîðûí ºûçìåòi áàêðîòòûººà ½øûðàéäû, èíâåñòèöèÿëàðäû æî¹àëòó.

Ò¸óåêåëäi òàëäàó åêi áið-áiðií òîëûºòûðûï îòûðàòûí ò¾ðëåðãå á¼ëiíåäi: ñàïàëûº æ¸íå ñàíäûº.

Ò¸óåêåëäi ñàïàëûº òàëäàó – ò¸óåêåëäi áàñºàðóäû» åêiíøi ñàòûñû. Á½ë òàëäàóäû» ìàºñàòû – ò¸óåêåë ôàêòîðëàðûí àíûºòàó.

Ò¸óåêåë äå»ãåéiíå ¸ñåð åòóøi ôàêòîðëàð îáúåêòèâòi æ¸íå ñó-áúåêòèâòi áîëûï á¼ëiíåäi. Îáúåêòèâòi ôàêòîðëàð: èíôëÿöèÿ, á¸ñå-êåëåñòiê, ñàÿñè æ¸íå ýêîíîìèêàëûº òîºûðàóëàð, ýêîëîãèÿëûº, êå-äåíäiê ò¼ëåìäåð ò.á. Ñóáúåêòèâòi ôàêòîðëàð: ¼íäiðiñòiê ïîòåíöèàë, êàäðëà𠺽ðàìû, øàðóàøûëûº áàëàíñòàð, ºàðæûëûº æà¹äàé.

Ò¸óåêåëäi ñàíäûº òàëäàó -  á½ë ºàðæûëûº ò¸óåêåë íåìåñå æåêå ò¾ðëåði áîéûíøà àºøàëàé øû¹ûí ê¼ëåìií àíûºòàó.

Æåêåëåãåí ò¸óåêåëäåð ê¼ëåìií àíûºòàó òàëäàóäû» ¸ðò¾ðëi ¸äiñòåðií ºîëäàíó àðºûëû æ¾ðãiçiëåäi: ñòàòèñòèêàëûº, øû¹ûíäàð òèiìäiëiãií òàëäàó, ýêñïåðòòiê áà¹àëàó ¸äiñi, àíàëîãòàð ïàéäàëàíó.

Âàðèàöèÿ – á½ë ê¼ðñåòêiøòåðäi» ñàíäûº ¼çãåðói áið æà¹äàéäàí áàñºà æà¹äàé¹à àóûòºó áàðûñûíäà. Ìûñàëû, ýêîíîìèêàëûº òàáûñ ¼çãåðiñií êåëåñi ôîðìóëà áîéûíøà àíûºòàóûìûç¹à áîëàäû:

ÝÄi – ýêîíîìèêàëûº òàáûñòû» íàºòû ê¼ðñåòêiøòåði i-ìåðçiìiíäå;

Äi – i-ìåðçiìiíäåãi ûºòèìàëäûëûºòàð.

Âàðèàöèÿ äèñïåðñèÿìåí áà¹àëàíàäû, ÿ¹íè áið áåëãiíi» íàºòû ê¼ëåìiíi» îíû» îðòàøà ê¼ëåìiíåí àóûòºó ¼ëøåìiìåí.

              ͸òèæå æî¹àðûëà¹àí ñàéûí, ê¸ñiïîðûí ºûçìåòi ò¸óåêåëäi áîëà áåðåäi.

              Øû¹ûíäàð òèiìäiëiãií òàëäàó ò¸óåêåëäi» ïîòåíöèàëäû àéìàºòàðûí àéºûíäàó¹à íåãiçäåëåäi. Øû¹ûíäàðäû» ¼ñiï êåòói ò¼ðò íåãiçãi ôàêòîð¹à ò¸óåëäi:

1)     áàñòàïºû º½íäû ä½ðûñ áà¹àëàìàó¹à áàéëàíûñòû;

2)     æîáàëàóäû» ¼çãåðóiíå áàéëàíûñòû;

3)     ¼íiìäiëiêòi» àéûðìàøûëû¹ûíà áàéëàíûñòû;

4)     áàñòàïºû º½ííû» ¼ñóiíå áàéëàíûñòû.

Ýêñïåðòòiê áà¹àëàóëàð ¸äiñi ýêñïåðò-ìàìàíäàð¹à àíêåòà æ¾ðãiçóãå íåãiçäåëåäi. Àíêåòàëàð ñòàòèñòèêàëûº æà¹ûíàí ñàðàïòàëàäû.

Àíàëîãòàðäû ïàéäàëàíó ¸äiñi º½áûëûñòàð ìåí æ¾éåëåðäi» áiðòåêòiëiãií òàáóäà æ¸íå ïàéäàëàíóäà íåãiçäåëåäi, ÿ¹íè æà»à èäåÿëàð ìåí ½ñûíûñòàð áàñºà îáúåêòiëåðìåí ñàëûñòûðó àðºûëû ïàéäà áîëàäû.

Ò¸óåêåëäiëiêòi ò¼ìåíäåòóäi» å» æàºñû ¸äiñi èíâåñòèöèÿëûº øåøiìäåðäi ä½ðûñ àíûºòàï àëó áîëûï òàáûëàäû.

Áàðëûº èíâåñòèöèÿëàðäû åêi íåãiçãi òîïºà á¼ëóãå áîëàäû: ïîðòôåëüäi æ¸íå øûíàéû. Æîáàëàð¹à ñàëûí¹àí êàïèòàëäàðäû ïîðòôåëüäi èíâåñòèöèÿëàð äåï àòàéäû. Ìûñàëû, ¸ðò¾ðëi ê¸ñiïîðûíäàðäû» áà¹àëû ºà¹àçäàðûí ñàòûï àëó.

´íäiðiñòiê ïðîöåñòå òiêåëåé ïàéäàëàíûëàòûí èíâåñòèöèÿëàðäû øûíàéû äåï àòàéäû. Ìûñàëû, æàáäûººà, ìàòåðèàëäàð çàïàñòàðûíà, ¹èìàðàòòàð¹à ñàëûí¹àí èíâåñòèöèÿëàð.

Îáúåêòiëåðãå ñ¸éêåñòi ñàëûí¹àí èíâåñòèöèÿëàð êåëåñi ò¾ðëåðãå æiêòåëåäi: 

1)     ì¾ëiêêå ñàëûí¹àí èíâåñòèöèÿëàð (ìàòåðèàëäûº èíâåñòèöèÿëàð);

2)     ºàðæûëûº èíâåñòèöèÿëàð (àêöèÿëàð ñàòûï àëó);

3)     ìàòåðèàëäûº åìåñ èíâåñòèöèÿëàð (êàäðëàð äàÿðëàó¹à, çåðòòåóëåð æ¾ðãiçóãå, æàðíàìà¹à ñàëûí¹àí èíâåñòèöèÿëàð).

Èíâåñòèöèÿëûº-ºàðæûëûº ïîðòôåëüäi» áà¹àñûçäàíóûíà áàéëàíûñòû èíâåñòèöèÿëûº ò¸óåêåë ïàéäà áîëàäû. Ò¸óåêåë êîýôôèöèåíòi êåëåñi ôîðìóëà àðºûëû àíûºòàëàäû:

Ymax – ñàëûí¹àí èíâåñòèöèÿëàð áîéûíøà ìàêñèìàëüäû ì¾ìêiíäi çèÿí; ÄÑ – ìåíøiêòi ºàðæû ê¼ëåìi.

3.2  Кәсіпорының    қаржылық   даму стратегиясы

Нарықтық    қатынас   жағдайында   кәсіпорынның   өз    қызметінің    қорытындысына    жауапкершілігінен     қаржы    жағдайының     тенденцияларын    анықтау    қажеттігі    туады,   банк    кредиттерін    алу,    шет    ел    инвестициясын     тарту.     Кәсіпорын    ішкі    қаржы    стратегиясын      өндеуге    мұқтаж.

Қаржы    стратегиясы  -  бұл    кәсіпорынды    ақша    қаражаттарымен     қамтамасыз    етудегі     іс  -  қимылдың      бас  жоспары.

Ол   нарықтық    қатынастыр    жағдайында    кәсіпорынның    шаруашылық     қызметті    жүргізуде    қаржылық    тұрақтылық    пен   қамтамасыз   етілетін    мақсаттарды    шешу,     қаржының    құралуының      және    жоспарлануының    теориялық    сұрақтары мен      практикасын    қамтиды.

Қаржы стратегиясы     нарықтық    қатынастар     жағдайында      шаруашылық жүргізудің  объективті заңдылықтарын  зерттейді,    жаңа    жағдайда қиындықтан     шығудың  әдістері  мен    түрлерін     қамтиды.

Кәсіпорынның  қаржылық стратегиясы мыналарды    қамтиды:

-              қаржы    жағдайына    талдау;

-              негізгі     және    айналым    қорларының    тиімділігін        арттыру;

-              табысты    бөлу;

-              салық   және    баға    саясаты;

-              бағалы    қағаздар    облысындағы     саясат.

²àðæûëûº ñòðàòåãèÿíûң ¾ëãiñi 3.2.1. ñóðåòòå ê¼ðñåòiëãåí.

²àðæûëûº ñòðàòåãèÿ ê¸ñiïîðûííûң ºàðæûëûº ì¾ìêiíøiëiãií, iøêi æ¸íå ñûðòºû ôàêòîðëàðäûң îáúåêòèâòi ìiíåçäåìåñií áàðëûº æà¹ûíàí ºàìòèäû. Åãåð ºàðæûëûº ñòðàòåãèÿ ê¸ñiïîðûííûң ºàðæû - ýêîíîìèêàëûº ì¾ìêiíäiãiíå æàóàï áåðìåéòií áîëñà, îíäà ê¸ñiïîðûí áàíêðîòºà ½øûðàéäû.

Ñòðàòåãèÿíû iñêå àñûð¹àíäà áàñ æ¸íå à¹ûìäûº ºàðæûëûº ñòðàòåãèÿíû, áàñ ñòðàòåãèÿëûº ìàºñàò ïåí æåêå ñòðàòåãèÿëûº ìàºñàòòàðäûң îðûíäàëóûí ñòðàòåãèÿñûí àæûðàòó ºîë¹à àëûí¹àí.

Áàñ ºàðæûëûº ñòðàòåãèÿíû ê¸ñiïîðûííûң ºûçìåòií, áþäæåòòiң áàðëûº äåңãåéiìåí ºàðûì-ºàòûíàñûí, ê¸ñiïîðûí òàáûñûíûң º½ðàëóûí æ¸íå ºîëäàíûëóûí, ºàæåòòiëiê ê¼ëåìi ìåí îëàðäûң áið æûë¹à ºàðæûëàíäûðó ê¼çäåðií àíûºòàéäû.

Ýêîíîìèêàëûº ò½ðàºñûçäûº æà¹äàéûíäà ºàðæû ðåñóðñòàðûíûң ¼òiìäiëiãií, ºàðæûíûң æ¸íå iøêi ðåçåðâòåðäiң øû¹ûíäàðûí áàºûëàóäà àé¹à æ¸íå êâàðòàë¹à ºàðæû ñòðàòåãèÿñû ¼ңäåëåäi, àë ¼òå ºàæåòòiëiê æà¹äàéäà ºûñºà ìåðçiìãå æàñàëàäû.

À¹ûìäûº ºàðæûëûº ñòðàòåãèÿíûң áàñ æîñïàðäàí àéûðìàøûëû¹û áàðëûº æàëïû òàáûñòû, ºàðæûíûң ò¾ñóií æ¸íå áàðëûº æàëïû øû¹ûíäàðäû, áþäæåò àëäûíäà¹û ìiíäåòòåìåëåðäi ºàìòèäû. ²àðæûíûң áàñ ñòðàòåãèÿëûº ìiíäåòi á½ë ê¸ñiïîðûíäû ºàæåòòi æ¸íå æåòêiëiêòi àºøà ðåñóðñòàðûìåí ºàìòàìàñûç åòó. ʸñiïîðûííûң ºàðæûëûº ñòðàòåãèÿñû áàñ ñòðàòåãèÿëûº ìàºñàòòàð¹à æåòóäåãi æåòiñòiêòåð iñ-¸ðåêåòiìåí ¸äiñòåðií ºàìòèäû, àë ä¸ëiðåê àéòºàíäà:

                  ºàðæû ðåñóðñòàðûíûң º½ðàëóû æ¸íå îðòàëûºòàíäûðûë¹àí ñòðàòåãèÿëûº áàñøûëûº.

                  øåøóøi áà¹ûòòàðäû àòàï ê¼ðñåòó æ¸íå îëàðäûң îðûíäàëóûíà ê¾ø ñàëó.

                  ìàºñàòòàð¹à ýòàï áîéûíøà æåòó.

                  ºàðæûëûº iñ-¸ðåêåòòåðäiң ê¸ñiïîðûííûң ìàòåðèàëäûº ºàæåòòiëiãiìåí ýêîíîìèêàëûº æà¹äàéûíà ñ¸éêåñ êåëói.

                  ¸ðáið óàºûò êåñiíäiñiíäå ê¸ñiïîðûííûң ºàðæûëûº æà¹äàéûíà ä¸ë æ¸íå ºàðæû ýêîíîìèêàëûº îáúåêòèâòi åñåï æ¾ðãiçó.

                  ñòðàòåãèÿëûº ðåçåðâòåðäi äàéûíäàó æ¸íå º½ðó.

                  ¼ç á¸ñåêåëåñòåðiíiң ºàðæûëûº æ¸íå ýêîíîìèêàûëº ì¾ìêiíäiêòåðiìåí åñåïòåó.

                  á¸ñåêåëåñòåð æà¹ûíàí áàñ ºàóiï ºàòåðäi àíûºòàó.

Æåêå ìàºñàòòàð¹à æåòóäåãi ñòðàòåãèÿ ¼çiíå áàñ ñòðàòåãèÿëº ìàºñàòòàðäû ¼òêiçóäi ºàìòàìàñûç åòóäåãi áà¹ûòòàðäû ºàìòèäû.

3.2.1. ñóðåò               Кәсіпорынның қаржылық даму стратегиясыны

²àðæûëûº ñòðàòåãèÿëûº ìàºñàòòàðûíà:

                  íàðûº æà¹äàéûíäà¹û øàðóàøûëûº æ¾ðãiçóäiң ºàðæûëûº çà”äûëû¹ûí º½ðó æ¸íå çåðòòåó.

                  ò½ðàºòû åìåñ æ¸íå êðèçèñòiê ºàðæû æà¹äàéûíäà ê¸ñiïîðûíäà ºàðæû ðåñóðñòàðûí º½ðóäûң ì¾ìêií âàðèàíòòàðûí äàéûíäàó.

                  æåòêiçiï áåðóøiëåð æ¸íå ñàòûï àëóøûëàðìåí áþäæåòòiң  áàðëûº äåңãåéií ìåí, áàíêòåðìåí æ¸íå áàñºàäà ºàðæûëûº èíñòèòóòòàðìåí ºàðûì ºàòûíàñûí àíûºòàó.

                  ê¸ñiïîðûííûң ¼íäiðiñòiê-øàðóàøûëûº ºûçìåòií æ¾ðãiçó ¾øií ºàæåòòi ºàðæû ðåñóðñòàðûìåí ºàìòàìàñûç åòó.

                  æî¹àð¹û òàáûñ òàáó ìàºñàòûíäà ê¸ñiïîðûíäû áîñ àºøà ºàðàæàòòàðûí óàºûòøà ñàëó òèiìäiëiãií ºàìòàìàñûç åòó.

                  êàäðëàðäû äàéûíäàóäà, æàңà ¼íiì øû¹àðóäà òàáûñòû ºàðæû ñòðàòåãèÿñû ¸äiñòåðií àíûºòàó æ¸íå ºàðæûëûº ì¾ìêiíäiêòåðäiң ñòðàòåãèÿëûº ïàéäàëàíûëóû.

                  á¸ñåêåëåñòåðäiң ºàðæûëûº ñòðàòåãèÿëûº ê¼çºàðàñòàðûí, ýêîíîìèêàëûº æ¸íå ºàðæûëûº ì¾ìêiíäiêòåðií çåðòòåó.

                  êðèçèñòiê æà¹äàéäàí øû¹ó ¸äiñòåðií äàéûíäàó æ¸íå ¼ңäåó.

ʸñiïîðûí êàïèòàëûí òèiìäi ïàéäàëàíó¹à, àéíàëûì º½ðàëäàðûíà  ºàæåòòiëiãií àíûºòàó¹à, òàáûñòû ä½ðûñ á¼ëó æ¸íå ïàéäàëàíó¹à, ¼íiìíiң ¼çiíäiê º½íûí ìàêñèìàëüäû ò¼ìåíäåòóãå, iøêi ºàðæûëàðäû ìîáèëèçàöèÿëàó¹à, àºøà êiðiñòåðiíiң æåòêiëiêòiãiíå ºàðæûëûº ñòðàòåãèÿ åðåêøå ê¼ңië á¼ëåäi.

²àðæûëûº ñòðàòåãèÿíûң ìàңûçäû á¼ëiãi áîëûï iøêi íîðìàòèâòåðäi ¼ңäåó æàòàäû æ¸íå îíûң ê¼ìåãiìåí ìûñàëû òàáûñòû á¼ëó áà¹ûòû àíûºòàëàäû. Ïðàêòèêàäà øåòåë êîìïàíèÿëàðûíûң iøêi íîðìàòèâòåðií êåңiíåí ºîëäàíóäû àòàï ¼òêåí æ¼í.

²àðæûëûº ñòðàòåãèÿ ò¼ëåìñiçäiê ò¸óåëäiãiìåí, º½íñûçäàíóäûң ¼ñóiìåí æ¸íå  áàñºàäà ôîðñ-ìàæîðëû (ê¾òïåãåí) æà¹äàéëàðìåí ¼ңäåëåäi.

²àðæûëûº ñòðàòåãèÿíû ¼òêiçóäi áàºûëàó òàáûñòûң ò¾ñóií òåêñåðòóäi ºàìòàìàñûç åòåäi. Æàºñû æîë¹à ºîéûë¹àí ºàðæûëûº áàºûëàó iøêi ðåçåðâòåðäi àíûºòàó¹à, øàðóàøûëûº ðåíòàáåëüäiãií ê¼òåðóãå, àºøà ºàðàæàòòðûíûң ºîðûí êåңåéòóãå ê¼ìåêòåñåäi.

                       Қорытындылар мен ұсыныстар

Нарықтың қатынастары  туғызған экономикалық реформа  өнеркәсіпте етек алып, өзінің әсерін өндірісті жүргізуге, оны ұйымдастыруға белсене араласа түсуде.

Қазақстанда реформаның дамуына осы жылдарда бір шама өзгерістер енгізілді:  әрине,  жаңа өндіріс құрылымдарының экономикасы бірден жақсара алмады.