Мемлекеттің басқару үлгісі

Басшының қол астындағылар жалақыны көтеру, жұмыс тапсырмасын алу, қызмет бабында жоғарылау, өкілеттілігін ұлғайту, әлеуметтік мұқтажын қанағаттандыру секілді мәселелерде сол басшысына тәуелді болатындықтан, басшының қол астындағыларға толық билігі бар. Екінші жағынан қабылданған шешімдердің жүзеге асуы, өндірістік тапсырмалардың дер кезінде орындалуы басшының қол астындағыларға тікелей байланысты болатыңдықтан, кейде бұлар да басшыға билік жүргізе алады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІІ.  Мемлекеттік  басқару  жүйесіндегі шешімдердің  маңыздылығы.

2.1 Басқарудағы шешімдердің маңызы және  олардың мәні.

Шешім қабылдау ақпарат  алмасу сияқты кез келген басқару  қызметінің құрамдас  бөлігі. Шешім  қабылдау қажеттілігі басқарушының алға қойған мақсатының қалыптасуы мен  сол мақстақа жетудегі іс қимылын  түгелдей қамтиды. Шешім дегеніміз-бұл баламаны немесе  альтернативті  таңдау. Альтернатив дегеніміз- мүмкін болған екі ұйғарымның біреуін ғана таңдауға мәжбүр етеді.  Жеке өмірдегі шешім қабылдауға қарағанда басқарудағы шешім қабылдау өте қатал процес. Адамдардың шешім қабылдау қабілеті де бірте - бірте тәжірейбе жүзінде дамуда. Маңызды шешімдерді қабылдаубдығы жауапкершілік басшығы ауыртпалық әкеледі. Сондықтан басшылар  ойланып қарастырылмаған маңызды шешімдерді қабылдай алмайды.

Жоспарлау жүйеге адал ететін белсенді басқару процесі болып табылады, сол арқылы белгіленген мақсатқа жету үшін өндірістіқ даму қарқыны, материалдық көздері мен оны жетілдіру әдістері анықталады. Басқарудың басты функциясы ретінде жоспарлау:

— ұйымнық болашақташ дамуын анықтайды;

—  алға қойылған мақсатқа жетудің жолдарн мен әдістерін белгіленеді;

—  міндетті орындауда  болуы ықтимал зардантарды көре білуді қамтиды.

Жоспарлаудың маңызы болып қоршаған сырткң орта факторларының  әсері мен ұйммннң ішкі мүмкіндіктерін бағалай отырып белгілеу және сол  мақсаттарды жүзеге асыруда тиімді әдіс-жолдарнан таңдап алу табмлады Нарық жағдайындағы жоспар өндіріс пен өткізу көрсеткіштерін үнемі қадағалап отыру мақсатында маркетинг жүйесі және бақылау процесімен тығыз байланыста болады. Басында айтқанда, және парлау мынадай сұрақтарға жауап береді.

Біздіқ қазіргі, бүгінгі  күнгі жағдайммыз қандай?

Болашақта біз қандай болуым қажет?

Осы жолда нендей кедергілер орын алған?

Мақсатқа жетуге қандай әрекеттер жасағанымыз орынды?

Осыдан барып жоспарлау барысында ұйым деңгейінде жүзеге асырылатын төмендегідей міндеттерді атап өтуге болады:

Қажет етілетін адамдық, материалдың; ақпараттық басқа да рееурстары іздестіру;

3.  басқару жүйесі мен ұйммдмқ құрылммды кдлнптастнру жане акдараттар таеқынын реттеу;

4 еңбек өнімділігі  мен пайда деңгейін арттыру, өндіріс барысы мен құрал-жабдықтарды пайдалану және жарарту жолдарын қарастыру;

5. сенімді бақмлау  жүйесін қамтамасыз ету арқылы  міндеттерді орнндауға қол жеткізу.

Басшылықшқ алдьшда  тарған проблемалар мен міндеттер  әрдайым өзара байланыстм әрекеттер  жиынтығын талап етеді. Осы туета  жоспарлауды ұйымның даыу баштын белгілейтін ке-шенді жиынтық ретінде қарастыра отырып, бірқатар баетапқы кезеңдерін атап өтуте болады.

Алғашқы кезеқде ұйымның  нақтылы жағдайы мен мумкіндіктерін, нарықтағы алар орнын баға лау  және бәсекелестер мен қызмет жасау  ортасын зерттеу орнндалады

Екінші кезевде бастапкд макраттар шеқберінде жалпн үйьш-нын, және оңың әрбір бөлімшелерініқ нақтмлн  міндеттері айқындалынып, олардмқ орындалу мерзімі белгіленеді Міндеттерге  ясағдайдық сай келуі, олардмң жүзеге ашрнлу мүмкіндігініқ болуы, нақтылығы  және тартымдылнганың ормн алуы талаптары крйылады.

Үшінші кезеңде"анықталған міндеттёрді орындауға кджетті  іс-арекеттер жиынтығын ұйымнмң  ішкі жөне сыртқм жағдайларын ескере отмрып қалыптастыру орьш алады_е

Төртінші кезеқде өткізіл^еи зерттеулер мен болжамдар негізінде кджетті баламаны тавдап алу арқылы жоспардм жасап шығарукөзделеді.

 

2. Мемлекеттік шешімнің түрлері мен нысандары.

Басқарушылық  шешім дегеніміз- лауазымды адамдардын өздеріне берілген  міндеттерді орындау үшін таңдай білу қабілеттілігінің болуы. Оның мақсаты мемлекеттің алдың да тұрған  мәселелер  қосғалысын қамтамасыз ету. Сондыңтанда  тиімді шешімдер қабылданған және орындалған мақсатын айтуа болады. Басқарушылық шешімдер екге бөлінеді.

1. Бағдарланған шешім.
2. Бағдарланбаған шешім.

 Бағдарланған шешім — математиқалық теңдеулерде –қолдынылатн Бар бір қадам мен құрлымылдың белгілі бір сәйкестілігін жүзеге асырудың нәтижесі болып табылады Немесе іс қимылдың айқын, белгілі бір қисынға (логика) сәйкес, нәтижелі түрде жүзеге асырылуы.

Мұнда альтернативанық  мүмкіндік саны шектеулі және таңдаулар ұйымдар белгілеген бағыттарда жүзеге асырылады.

Мысалы, аурухана инспекторы, мейірбикелер мен санмтарлар жұмысының  графигін жасағанда қызмет көрсететін жеке адамдар құрамы (персоналдар) мен  емделушілер санының бір-бірімен  сәйкестігін талап ететін формулаға сүйенуі мүмкін. Егер 5 емделушіге 1 мейірбике болса, онда шешімдер автоматты түрде қабылданады.

Бағдарлау — тиімді ұйммдың шешшдер қабмлдаудың көмекші құралы, Мешімдердіқ қабмлданунна қарай басшмлар кемшіліктерді жояды.

Мұндай шещімдер белгісіз фактормен ілесе жүретін анықталған өлшемде, жаңа болатын жағдайларда талап етіледі Сол себепті қажетті қадамдардың нақтылы реттйнігін алдын-ала құру мүмкін емес.

Бағдарланбағандар шешімдер қатарына мына типтегі шешімдер жатады: ұйым мақсаттары қандай, өнімді қалай жақсартуға болмайды, бөлімшенің құрылымын қалай жетілдіру қажет, бағыныштыларды қалай ынталандыру керек.

Келісімдер.. 

Басқару проблемаларын  зерттеу жөнінде маман ретінде  Роберт Кац былай деді:

"Әрбір шешім аса  қайшылықтарды, мақсаттарды және белгілерді тексеруі керек. Ол көзқарас жағанан үйлесімдіден төмен болады. Ұйымдарға әсерін тигізетін әрбір шешім немесе таңдаулар (ұйғарммдар) оның қайсы бір бөлігінде негативтік салдар ретінде қарастырылаған.

Шешімдерді қабылдау процесін қарастыра отырып, ондағы екі мәселені немесе жағдайды қарастырған жөн,

Оның біріншісі, шешім  қабылдау қиын емес, бұл кезекте  адам барлық іс-қимылын тандауға негіздейді. Жакры шешім қабылдау қиын.

Ал, екіншісі, шешім қабылдау — психологаялық процесе, Адамның іс-қимылы, әрекеттері әрқашанда қасынды бола бермейді. Бізді кейде логика (қасып билесе, кейде сезім билеп кетеді. Басқа қабылдаған ұйғарымдарға осындай екі тұрғыдан қараған дұрыс.  Әрине, нақтылы бір ұйғарымда аталған екі түрдің тек біреуіне жатқызу дұрыс болмас. Екеуі дектарлардан шығуы мүмкін. Дегенмен, мәселені тек сезім арқылы ғана шешеді деген адам күтпеген көптеген кедергілерге тап болады.

Статистика мына анықталған қисынсыз (логика) қабылданған ұйғарымнан шығатын нәтиже шамалы. Сезуге негізделген шешімдер — бұл оның дұрыс екендігін түсінік-түйсік негзінде жасалған тандау. Шешім қабылдаушы бар жағдайда "қостаушылар" және "қарсыластар" тәрізді сапалы өлшемдермен айналады, олармен санаспайды. Ол тек тандауға ғана сүйенеді

пікірлерге негізделген  шешімдер. Мұндай шешімдер кейде ситуициялық  болады, сондыңтан олардыңң қандай да айқын емес. Шкірлерге негізделген  шешімдер — білім немесе жинақталған  тәрбе арқлы келісілген таңдау. Пкір ұымдың шешімнің негізі ретінде ғана пайдалы. Сол үшін ұйымдарда көптеген жағдайлардың жиі қайталу тенденциясы бар.

Нарықты экономикаға  өту кезеңінде кәсіпорындардағы өңдірістік процестер мен әлеуметтік-экономикалық қарым-қатннастардың күрделілігі соғұрлым алуан түрлі шешімдер қабылдау қажеттігін туғызады. Алайда кейбір елеулі белгілерді       пайдаланылып отырған, басқарушылық шешімдерді жүйе-жүйеге көптеп, олардың негізгі түрлерін бөле көрсетіп, сипаттауға болады. Басқарушылық шешімдерді жіктеулік елеулі белгілеріне мыналарды жатқызу керек:

1)шешілетін  мәселелерді дамыту  дәрежесі

2) қабылданған шешімдердің жүзеге асырылуының ұзақтығы.

3) Қабылданған шешімдердің ықпал ететін объектісі:

4) Шешімдердің функциялық сипаты.

Шешілетін мәселелердіқ ауқымдылығын жағынан басқарушылық шешімдердің жалпы және жеке түрлері бөлініп  реттеледі. Жалпы шешімдерге жататындар — тұтас алғанда бүкіл шаруашылыққа қатысты шешімдер.

Жалпы және жеке басқарушылқтың шешімдердің арасында тығыз байланыс бар. Әдетте, жеке шешімдер жалпы басқарушылық шешімдерді нақтылаудың және оларды орындаушыларға жеткізулік тәсілі болып қызмет етеді.

Шешімнің жүзеге асыруын  нақты жөнінен шешімдердің мынандай негізгі түрлері  ұзақ мерзімді орташа мерзімді (ағымдағы); кодекс мерзімді (оперативті) шешімдер деп бөлу керек.

Ұзақ мерзшді шешімдерге жүзеге асырылытын бірнеше жиындарды  керек ететін шешімдер жатады.

Орташа мерзімді шешімдер бір жыл ішінде жүзеге асырылады  және әдетте өндірістік жылдық циклімен байлалнсты болады.

Қысқа мерзімді шешімдер мәселелердің құрлым шағын тобын қамтиды да, өзінің еипаты жағанан кебінесе жеке шешімдер болады.

Ықпал ету объектілері  жөнінен сыртіды және ішкі шешімдер деп бөлуге болады.

Сыртқы шешімдер белгілі  бір шаруашылықтық жоғарғы ұйымдармен, басқа кәсіпорындармен қарым-қатннастарын қамтиды.

Сыртқы шешімдердің  белгілі-бір тобын орындамайтын шешімдер  көп ретте жүзеге асырылмай  қалады.

Функциялық  сипаты жөнінен  экономикалық технологаллық, қаржылық әкімшілік шешімдер болады.

Экономикалық шешімдер жоспарлардыа, нормалар мен нормативтердіқ, еқбекке ақы төлеудің бүкіл жүйесін жасаумен, бағамен, өнімді өткізу және табыстарды болумен байланысты. Технодогмядық шешімдер өндіріс процестерін ұйымдастмру мәселелеріне қатысты. Бұл шешімдер әрбір салада тиімді технологияны таңдап алуды, жұмыстарды материалдық-тежникалық жаганан қамтамасыз етуді белгілеп береді.

Қаржылық шешімдер жоспарлық  және есеп беру кдржы баланстарын  белгілеп, бекітуге, түрлі кррлардн бөлуге, несиелер алып оларды өтеуте бағытталады. Ол шешімдерге ақшалай есеп аймрысудың бүкіл жүйесі жөніндегі шешімдер де жатады.

Әкімшілік шешімдер әдетте басқару ортаның өз жұмына қатысты  болады және қызмет барысыснда адамдардың, бөлімшелердің кұқықтары мен  міндеттерін реттеп отмруға, өдардың  жумыс іетеуі мен өзара қарьш-қатынаеыньщ тәртібін белгілеуге багатталады

Баеқару саласындағы. шешімдердің  сапасына қойылатын негізгі талаптар:

Ғылыми жағынан негізделуі: Шешім экономикалық және басқа әлеуметтік заңдармен әрекеттерін есепке алу және өндірістік нақты жағдайларына талдау жасау арқылы қабылдауға тиіс. Басқару объектісінің жай-күйі туралы дұрыс, орнықты, сапасы толымды хабарлама негізінде әзірленіп, кдбылданған шешім ғана ғылыми негізделген болуы мүмкін. Шешім өндірісте галыми-техникалық проіресті тездету талаптарына сай болуға тиіс,

Бірлік. Белгілі бір  міндетті шешер кезде әдетте басты  міндеттер келіп туатын бірқатар қосалқы, екінші дәрежелі міндеттермен де айналысуға тура келеді, Олар шешім  қабылданнп отырған -басты міндетке бағындырылуға тиіс. Екінші дәрежелі міндеттер негізгі міндеттермен сайкестендіріліп және өзара үйлестіріліп барады.

2.3. Мемлекеттік басқарушылық  шешімдерді қабылдаумен жүзеге  асыру технологиясы.

Шешімді жасу процесі  үш негізгі кезеңнен тұрады: Шешімді  әзірлеу, қабылдау және жүзеге асыру. Төменде  басқару шешімін жасу,  қабылдау және орындау кезеңдерінің үлгі схемасы келтірілген.

 

    

 

Шешімлі жасаудың және қабылдаудың  принципі осы схемасы, шешімді кабылдаудың  «Технологиялық» процесінің енгізілуімеуіне  карамастан, оның барлық кезеңдері мен линиясы шешім түріне байланысты. Қарапайым міндеттерді шешкен кезде лталған кезеңдердің барлығын пайдсілану міндетті емес, және де керісінше біршама күрделі міндеттерді, әсіресе перспективсшық мәселелерді шешкен кезде шешім қабылдауға, әдетте барлық ережелер сақталған.

Келтірілген кезеңдердің  көрсеткеніндей, басқару шешімін  қабылданатын және қыллаудың катаң  логикалық құрылымы болады, әрі қабылданатын шешімге қарай айқын бірізділікті қажет етеді. Алайда кез келген жағдайда, бұл жұмыстың барлық сатысы әзірлік, негізгі және қортыңды кезеңдерге бөлінеді.

Шешімді қабылдаудың  әзірлік кезеңінде кез келген деңгейдсгі басшы өндірістік, экономикалық, әлеуметтік жағдаііларды бағалаудан бастауы  тиіс. «Жағдай» үғымыпа шешім кабылдауға тура келетін, әрі басқару жүйесіне ыкпал етіп, оны жана жағдайға ауыстыратын  ішкі және сыртқы жағдайлардың барлық жиынтығы енеді.

Жағдайдың өзі түтастай ауыл шаруашылығы кәсіпорындарын немесе оның жекелеген өндірістік бөлімдерден, жұмыскерлер тобын, жекелеген орыңдаушыларды қамтуы мүмкін. Жағдайдың қалыптасу сипатына қарай қабылданатын басқару шешімінін ле өзіндік типі болады. Жағдайды дер кезінде бағалау және дүрыс түсіну көбінесе басқару шешімін қабылдау уақытына байланысты.

Басшы қалыптасқан жағдайды жете ұға білуі тиіс. Жағдайды бағалау процесінде қабылданатын шешімнің максаты калыптасады — бұл міндетті шешу процесінің бірінші кезеңі. Мақсат дегеніміздің өзі басқаратын объектіге қолайлы, әрі кажетті ықлал ету болып саналады, соның нәтижесінде қалыптасқан жағдай тиімді шешететін болады.