Қаржыны басқару

                                               Жоспар   Кіріспе..................................................................................................................3 

1 Қаржыны басқарудың теориялық негіздері.................................................5

1.1 Қаржыны  басқару мәні мен құрылымы ....................................................5                                       

1.2 Шаруашылық  жүргізуші субъектілердің қаржысын  басқару..................8

1.3 Мемлекеттің  қаржысын басқару және қаржыны  басқарудың автоматтандырылған  жүйесі.............................................................................10 

2 Мемлекеттік қаржыны басқару және  жетілдіру жолдары...........................................................................................................22

2.1 ҚР  Қаржы министрлігі, оның мемлекеттік  басқару органы....................22

2.2 Қазақстан  Республикасындағы қаржыны басқаруды жетілдіру.............24 

Қорытынды.....................................................................................................30 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі..................................................................32

         Кіріспе 
 

     Баскару адам қызметінің барлық аясына, соның  ішінде қаржы қызметіне де тән  нәрсе. Ол белгілі бір нәтижеге жету үшін субъектінің объектіге нысаналы ықпал етуінің тәсілдері мен әдістерінің жиынтығы.

     Адамдардың  саналы, мақсатты қызметі ретіндегі  басқару экономикалық заңдардың  объективті зандылықтары мен талаптарына  негізделген. Осы заңдардың талаптарын танып білуге сүйене отырып және оларды пайдаланудың нысандары мен әдістерін  жасай отырып, мемлекеттік, шаруашылық және қоғамдық органдар арқылы қоғам  қаржыны, бағаны, кредитті және тағы басқаларын қоса, өндірістік қатынастардың нысандарын саналы түрде басқарады.

     Қаржыны басқару — бұл қаржыны және шектесуші экономикалық және әлеуметтік жүйелерге оларды жетілдіру және дамыту мақсатымен ықпал жасау процесі  және қаржы қатынастарының бүкіл  жиынтығының тиімді жұмыс істеуіне жетуді және мұның негізінде тиісті қаржы саясатын жүргізуді қамтамасыз ету жөніндегі мемлекет (қаржы  органдары арқылы) шараларының жиынтығы. Сөйтіп, қаржыны басқару — бұл  тиісті қаржы саясатына жетудің  мақсаты; қаржы механизмі.— бұл  мақсатқа жетудің құралы; қаржы саясаты  – қаржыны басқарудың тиісті процесінің түпкілікті қорытынды нәтижесі. Бұл  орайда қажетті нәтижеге жету үшін объектіге мақсатты ықпал жасаудың әдістерімен тәсілдері пайдаланылады. Қаржы жүйесінде оны басқаруды  арнаулы аппарат ерекше тәсілдер мен әдістердің, соның ішінде әр түрлі ынталандырмалардың және санкциялардың көмегімен жүзеге асырады. Қаржыны басқарудың объектісі ретінде қаржылык катынас, басқару субъектісі ретінде басқаруды жүзеге  асыратын үйымдық  құрылымдар  танылады.   Қаржы  қатынастарының сынықтамасына сөйкес саласы бойынша екі  объектіні жіктеушісі болады; шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы және  мемлекет қаржысы.  Сәйкесінше  олардың басқару объектілеріне мыналар жатады: қаржы қызметі (шаруашылық жүргізуші субъектілердін бөлімдері), қаржы және салык, органдары.  

     Бұл курстық  жұмыстың мақсаты қаржыны басқарудың мәні мен құрылымын  толық ашып  көрсету,еліміздің тиімді жұмыс істей алатын шаруашылық жүргізуші субъектілердің және мемлекеттің қаржысын басқаруды асырудағы рөлі және   маңыздылығын  көрсетумен  қатар, қаржыны басқаруды жетілдірудегі автоматтандырылған жүйелердің мәнін және маңыздылын ашып, оларды қаржыны басқаруға ендіру мен үйлестіру негізінің жүргізілуі туралы  айтады.

     Курстық  жұмыстың өзектілігі    Қазақстан Республикасындағы қаржыны басқаруды жетілдіру үшін мемлекет  тарапынан қандай  операцияларды  жүргізу  керек  екендігін  және  оларды  жүзеге  асыру,  ҚР Қаржы министрлігі, оның мемлекеттік басқару органы және Қазақстандағы кәіпкерліктің жағдайы мен құрылымы,кәсіпорынның қаржылық тиімділігін жоғарылату,оның бағыттарын жан-жақты дамыту.

           Курстық  жұмыстың міндеті қаржыны басқарудың тиімді жұмыс істей алуын қадағалау, оның  негізгі буындарының қаржысын басқару  және  мемлекеттік қаржысының жетілдіру жолдарын ашып,оны ары қарай қарастыру.Сондай-ақ экономикалық өсуге жәрдемдесу және Қазақстан Республикасы экономикасының жоғары бәсекеге қабілеттілігіне қол жеткізу мақсатында  мемлекеттік қаржылық және материалдық ресурстарды құру және пайдалану кезінде операциялардың дұрыс есепке алынуы мен сенімді бақылануының айқындығын және уақтылы жүзеге асырылуын қамтамасыз ету. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     1 Қаржыны басқарудың теориялық негіздері 
 

     1.1 Қаржыны басқару мәні мен құрылымы 

     Қаржыны басқарудың мақсаты макроэкономикалық  теңгерілімдікте, бюджет профицитінде, мемлекеттік борыштың азаюында, ұлттық валютаның беріктігінде, ақырында, мемлекет пен қоғамның барлық мүшелерінің  экономикалық мүдделерінің үйлесуінде (ұштасуында) көрінетін қаржының тұрақтылығы  мен қаржының тәуелсіздігі болып  табылады.

     Қаржыны басқарудың негізіне мына қағидаттар қойылған:

- басқарудағы демократизм;

- қаржы мәселелеріне саяси тәсілдеме (көзқарас);

- басқарудағы экономикалық және әкімшілік әдістердің оңтайлы үйлесуі (ұштасуы);

- басқарудың ғылымилығы;

- орталықтандырылған, салалық және аумақтық басқарудағы келісушілік;

- басқарудағы жауапкершілік;

- шаруашылық шешімдерінің сабақтастығы.

     Қаржыны басқарудың екі аспектісін ажырата білген жөн: біріншіден, мемлекет қаржыны, оның нысандарын экономика мен әлеуметтік сфераны басқарудың тетігі, тұтқасы ретінде пайдаланады және сөйтіп, қоғамдық өндірістің бүкіл процесіне ықпал жасайды; екіншіден, қаржының өзі басқарудың объектісі болып табылады: қаржы қатынастарының нысандары, ақша қорлары, қаржы аппараты, яғни қаржы мекемелерінің жүйесі басқарылады.

     Қаржыны басқаруға ғылыми көзқарас қаржы қатынастарының әрбір сферасында, олардың әрбір буынында оны басқаруға көп жоспарлы сипат пен жүйелі көзқарасты айқындайды. Заңи заңдарда, қаржылық болжамдар мен жоспарларда, қаулыларда және басқаларда ресімделетін қаржылық сипаттағы басқару шешімдерін әзірлеген кезде экономикалық және заңи заңдардың талаптарын, өткен шаруашылық кезеңнің қорытындыларының ғана емес, сонымен бірге келешекті экономикалық талдаудың нәтижелерін, экономикалық-математикалық әдістер мен қаржыны басқарудың автоматтандырылған жүйесін, басқарудың экономикалық және әкімшілік әдістерінің ұтымды үйлесуін ескерген жөн. Қаржыны ғылыми басқару іс-қимылға жаңа қаржы әдістері мен тұтқаларын енгізу немесе ескілерінің күшін жою жолымен келеңсіз құбылыстарды уақтылы жеңіп отыруды қажет етеді. Сонымен бірге айқын және уақтылы экономикалық ақпарат, ғылыми негізделген көрсеткіштер, жоғары сапалы перспективалық және ағымдағы қаржылық жоспарлау талап етіледі.

     Қаржы қатынастарының әрбір сферасы мен  әрбір буынында басқару субъектілері қаржыға мақсатты ықпал етудің өзіндік  әдістері мен нысандарын пайдаланады. Мәселен, қаржыны басқаруда мынадай  бірнеше өзара байланысты нақтылы функциялық элементтерді бөледі: ақпарат, жоспарлау (болжау), ұйымдастыру, реттеу, бақылау.

     Қаржылық  ақпараттың ғылыми негізделген жоспарлау  мақсаты үшін де, сондай-ақ бүкіл  қаржы процесін оперативті басқару  үшін де зор маңызы бар. Жоспарлау  процесіндегі басқару шешімдері  қаржы ақпаратына талдау жасау негізінде  қабылданады, ол осыған байланысты жеткілікті толық әрі ақиқат болуы тиіс. Ақпаратты  алудың ақиқаттығы мен уақыттылығы  негізделген шешімдер қабылдауды қамтамасыз етеді. Қаржылық ақпарат бухгалтерлік, статистикалық және оперативтік есеп беруге негізделеді.

     Жоспарлау (болжау) қаржыны басқарудың жүйесіңде  маңызды орын алады. Бұл - жоспарлы тапсырмаларды  орындауға қажетті ақша қаражаттарының мөлшерін және оның көздерін анықтау; орталықтандырылған және орталықтандырылмаған ақша қорлары арасында, ұлттық шаруашылықтың  салалары мен әкімшілік-аумақтық бірліктері арасында қаражаттарды бөлудің оңтайлы  үйлесімін (пропорциясын) белгілеу; ресурстарды  пайдаланудың нақты бағыттарын анықтаужәне  т.б.

     Ұйымдастыру — басқарудың барлық буындарының  жөнге салынғандығын, айқындығын, қаржы  ақпаратының жоғары нәтижелілігін, басқару қызметкерлерінің жауапкершілігі мен тәртіптілігін білдіреді.

Қаржыны басқаруды дұрыс ұйымдастырудың маңызы зор. Көбінесе қаржыны оперативті басқарудың нәтижесі қаржы субъектілерінің  – қаржы органдарының, салық комитеттері  мен қаржы полициясының және ұлттық шаруашылық салаларындағы қаржы  бөлімдерінің толып жатқан аппаратының  жұмысының қалай ұйымдастырылып отырғанына байланысты болады. Қаржы  аппаратының ұйымдастырылу дәрежесі жоғары болуы тиіс. Бұл қаржы құрылымдарының барлық қызметкерлерінің біліктілігі  мен жеке білгірлігіне жоғары талаптар қояды.

     Қаржылық  реттеу – бұл жоспарлы тапсырмалардың орындалуы үшін қаржы ресурстарын  икемді, шебер жұмсау, белгіленген  нәтижеден теріс ауытқулардың барлық түрін алдын алуға және жоюға  бағытталған; мұның өзі резервтік (сақтық) қорлары, жоспардан тыс қаржы  ресурстары, пайдаланылмаған қаржылар есебінен қызметтердің барлық түрлерінде арақатынас пен үйлесімділікті қамтамасыз етуді білдіреді.

     Бақылау басқарудың элементі ретінде жоспарлау  процесінде де, сонымен бірге оперативтік  басқару стадиясында да жүзеге асырылады. Ол қоғамда барлық қаржы процестерін (операцияларын) жүргізудің дұрыстығы  мен зандылығын тексеру және қамтамасыз ету жөніндегі қаржы құқығының  нормаларын басшылыққа алып отыратын қаржы аппараттарының қызметін қамтиды. Бақылау қаржы ресурстарын пайдаланудың нақты нәтижелерін жоспарлы көрсеткіштермен  салыстыруға, қаржы ресурстарын  есірудің резервтерін айқындауға, шаруашылықты неғұрлым тиімді жүргізудің жолдарын белгілеуге мүмкіндік береді.

     Қаржыны басқаруда басқа кез келген басқарылу  жүйесіндегідей басқарудың объектілері  мен субъектілері бөлінеді. Объектілер ретінде қаржы қатынастарының сан алуан түрлері бола алады, басқаруды жүзеге асыратын ұйымдық құрылымдар субъектілер болып табылады. Қаржы қатынастарын * олардың сфераларына сәйкес объектілердің екі тобын бөледі: шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы, мемлекеттің қаржысы. Оларға басқарудың мына субъектілері сәйкес келеді: қаржы службалары (шаруашылық жүргізуші субъектілердің белімдері), қаржы және салық органдары. Қаржыны басқаруды жүзеге асыратын барлық ұйымдық құрлымдардың жиынтығы қаржы аппараты деп аталады.

     Кәсіпорындарда  және ұлттық шаруашылық саласында қаржыны  басқаруды кәсіпорындардың, ұйымдардың және мекемелердің қаржы бөлімдері  мен службалары, сондай-ақ сақталып отырған министрліктер мен ведомстволардың  қаржы бөлімдері мен басқармалары жүзеге асырып отырады.

     Нарықтық  экономиканың қалыптасып, дамуы жағдайындағы қаржыны басқару қаржы бойынша  басқару шешімдерін негіздеуді, бүгінде  нашар пайдаланып жүрген әдістерді  іске асыруды, басқару функцияларының — реттеудің, қаржы рыногын қалыптастыру әдістерінің бір элементі ретіндегі  қаржы ресурстарын есебін тауып  пайдалануды күшейтуді талап  етеді. Бұл жағдайда нарықтық экономикаға  көшкен Шығыс Европа елдерінің де, сонымен бірге әлеуметтік жағынан  бағдарланған нарықтық экономика жағдайында көп жылдар бойы өмір сүріп отырған  капиталистік елдердің де тәжірибесін  ескерген жөн.

     Өткен кездің оңтайлы тәжірибесіне келеңсіз қарау қаржының дамуына, оны басқаруға  қайшы келді: бюджетке төленетін  төлемдердің салық нысандары  жеткіліксіз пайдаланыдды; бюджеттен  төленетін субвенциялардан (мақсатты жәрдем қаржыдан) бас тарту болды  және т.б. Осы және басқа себептерге байланысты қаржының рөлі төмендеді. Экономиканы  басқаруды қайта құру жаңа қаржы  саясатын жасап, жүзеге асыруды, қаржыны  басқарудың қағидалы жаңа әдістеріне көшуді талап етті. Бұл әдістер  экономикаға қаржының реттеуші ықпалын  күшейтуді қамтамасыз етуі, қоғамдық өндірістің тиімділігін өсіруге, әлеуметтік саланы дамытуға мүмкіндік туғызуы  тиіс.

     Тәжірибе  көрсетіп отырғандай, мемлекеттің қаржысын басқарудың қолданылып жүрген жүйесінің  айтарлықтай кемшіліктері бар. Олардың  бастыларына мыналарды жатқызуға  болады.

     Біріншіден, өкіметтік операцияларды қамтудың толық еместігі.

     Қазіргі кезде өкіметтік операциялардың едәуір бөлігі, биліктің аймақтық және жергілікті органдарының барлық операциялары Қаржы министрлігі тарапынан  болатын тиімді бақылаудан тыс қалып  қояды. Ең алдымен бұл толып жатқан бюджеттен тыс қорлардың қаражаттарын, шетелдік субсидиялар мен нәтижелерді  пайдалану жөніндегі операцияларға, шетел валютасындағы бюджет операцияларына, сондай-ақ мезгілі өткен сыртқы берешекке  қызмет ету жөніндегі операцияларға  қатысты.

     Екіншіден, түсімдерді уақтылы алуға жеткілікті бақылау жасамау.