Қаржыны басқару

     Клиенттерге сатуға дейінгі және кейінгі қызмет көрсету бірте-бірте маңызды рөл атқаруда. Сатудан кейінгі тиімді және дұрыс қызмет көрсету сату көлемін арттыруға, оны қалыптастыруға және сатып алушылардың фирмаға деген көзқарасын жақсартуға ықпал етеді, сату бағасын жоғарылатуға мүмкіндік береді.

     Соңғы уақыттарда өткізу, жарнама, тауарды  жылжыту өте үлкен маңызды  орынға шығуда. Бұл көрсеткіштер талдаудың  орталық орынын алады. Фирма нарықтағы  табысқа қол жеткізе алады, егер ол өзінің тауарлары мен көрсететін қызметін өткізу үшін құзыретті және белсенді өткізушілерді тартса, шығармашылықты жарнамалар әзірлесе, тауарлар мен  көрсетілетін қызметтердің сатып алушыға  жылжуының тұтас жүйесін әзірлесе.

     Дегенмен, әрине, ең бастысы – бұл пайдалылықты талдау. Пайда – кез – келген коммерциялық ұйымның қызметінің тиімділігінің  қорытындыланған көрсеткіші. Сондықтан  қызметтің барлық бағытынан, әртүрлі  тауарлар мен көрсетілетін қызметтен  түсетін пайданы тұрақты бақылау, басқарудың маңызды функциясы болып  табылады.

     Ұйымның қаржылық күйі, нарықта басшылардың  қандай тактика мен стратегия  таңдауын анықтайды. Қаржылық күйді  жан-жақты талдау, осы салада ұйымның  әлуметтік резервтерін айқындауға көмектеседі. Қаржылық күйді талдау қаржылық тексеру әдістерімен жүргізіледі.

     Фирманың  өндірістік әлуетін талдау әдістемесі, өндірістің ұйымдастыру-техникалық деңгейін бағалаудың кәдімгі әдістемесінен  көп айырмашылықты болады. Бұл, бірінші  кезекте, стратегиялық басқаруға, дамып  келе жатқан нарықтық қатынасқа бағытталумен түсіндіріледі. Өндірісті тұрақты түрде зерттеу фирманың ішкі құрылымының сыртқы қоршаған ортадағы өзгерістерге дер кезінде бейімделуіне және оның нақты ортадағы өміршілдігіне өте үлкен маңызы болады.

     Егер  менеджмент бағыныштыларының көмегімен  үлкен ақша көлемін қалай жасауға  болатынын түсіндіретінін ескеретін  болсақ, онда қазіргі компаниялардың көптеген проблемаларының шешімі кәсіптік білікті мамандармен қамтамасыздандыруға, және олардың басқаруына тәуелді  болады. Теңестірілген команда нарықтық жағдайда, жақсы басшылық жасалған кезде, көп нәрсеге қабілетті.

     Фирманың  ұйымдастыру мәдениеті мен имиджіне ерекше тоқталып өту қажет. Әлеуметтік орта келесі кісілерден тұрады: басшылар, бағыныштылар. Ұйымдастыру мәдениеті ұйымдастыру аясындағы адамдардың мінез-құлқынан тұрады. Жалпы, мәдениет алдын-ала берілген, бұрын анықталған бола алмайды. Ол – қоғамдағы өзара әрекеттің нәтижесі, ең бастысы қатынастар мен оқу арқылы беріледі және ұсталады. Фирма шеңберіндегі мәдениет оның ұжымының мүшелерінің тәртібі, мінез-құлқы арқылы айқындалады.

     Ұйымның сыртқыда, ішкіде имиджі қызметкерлерінің, клиенттерінің көмегімен және тұтас  қоғамдық пікірден алынатын әсермен  анықталады. Қоғам алдындағы жақсы  ат пен атақ, фирмаға ұзақ уақыт  өзінің серіктестерін сақтауға, тапсырыскерлер санын арттыруға көмектеседі. Фирманың қаржылық нәтижелері көбінесе оның ортасының  жалпы мәдениетіне тәуелді болады.

     Қазақстандағы бүгінгі жағдайларда, кәсіпорындарға өзінің өміршеңдігін сақтау үшін нарықтағы  әрбір қадамын есептеп отыруы керек, кадрлар мен кәсіпорынды  басқаруда тұрақты түрде инновация  енгізу қажетті. Ең күрделі жағдайлардан оңтайлы шығудың амалын табуы  және тәуекелдікке ойлы баруы қажет. Сондықтанда фирманың білікті менеджерінің және бүкіл командасының білікті, кәсіптік жұмысы өте маңызды.

     Тиімді  басқару мен команданың жоғары сапалылығы кәсіпорынды кез-келген дағдарыстан  алып шыға алады. Фирманы басқарудың бүкіл механизмі қысқа, сонымен  қатар барлығын қамтыған болуы қажет; оған кіруге міндетті: өнімнің ассортиментін  басқару жүйесіде, кәсіпорын қарыздарын басқару жүйесіде, қаржылық және салықтық жоспарлау жүйесіде, маркетингілік жүйеде және көптеген басқалары. Басқарудың осындай тиімді рычагтарын кәсіпорын қаншалықты жақсы игеріп, қолданса, соншалықты оның өміршеңдігі артады, және қазіргі ауыр өтпелі кезеңде табысқа жету сенімі жоғарылайды.

     Бірінші кезекте фирманың қаржылық табысының  технологиясына тоқталу қажет. Оның әрбір жұмыскерінің әлеуметтік және материалдық қорғалынуы, ол жұмыс  істейтін компанияның қардыжық орнықтылығына  тәуелді болады. Сондықтанда, фирманың қаржылық-экономикалық жағдайларын  жақсартуды менің есебінен жүргізуге  болатыны туралы мәселелер тек қана жетекшіні, басқарушыларды, акционерлі ғана толқытып қоймайды, бұл мәселе үшін оның түгелдец ұжымының, барлық жұмыскерлерінің  басы ауырады. Қазақстандық кәсіпорындардың  басым көпшілігі бүгінгі таңда  инвестициялық  – тартымды болып  табыламайды (олардың  40 %  жуығы  – залалды,  және жуық шамамен  соншасы орнықпаған қаржылық жағдайда болып тұр).

     Инвесторлардың  ұсынатын шарттары, көп жағдайда кәсіпорын  үшін өте тиімсіз болуыда. Осыған байланысты күйі нашар кәсіпорындар, тәжірибелік түрде, қаржылық қолдау көре алмай келеді. Мүмкін, жақын  уақыттарда күйсіздік қарызгер-кәсіпорындардың  сатылуының басты себебі болатын  шығар. Сондықтанда кәсіпорынның қызметінде ішкі реформалау мен түрлендіру мүмкіндіктерін ұжым болып іздеу қажетті мәселе болып тұр.  Бұл меншікті әлуетті  белсенді қолдану және оны барынша  дамытуды көрсетеді, және бірінші кезекте  – басқару жүйесін жетілдіру  арқылы.

     Кәсіпорынның  қаржылық тиімділігін жоғарылатудың  келесі бағыттарын бөліп көрсетуге  болады: жылдам өткізілетін резервтерді тиімді басқару шешімдері есебінен пайдалану (ең алдымен - "тәртіпке келтіру" және нәтижелер бойынша басқару  технологиясына өту). Мұндай өзгерістер бары-жоғы 2-4 ай ішінде өткізіледі және тиімділіктің 20 % дейін артуына ықпал етеді.

     Ассортименттік  саясаттың түпкілікті жетілдірілуі (пайдалылығы төмен өнімнің үлесін төмендету) және техникалық саясат (тиімсіз  техника мен технологияның қолданылуының  меншікті салмағын төмендету) есебінен жүргізілетін құрылымдық өзгерістер. Бұл шаралар 5-8 айдың ішінде жүзеге асырылады ,  40 % дейін тиімділікті  жоғарылатуға мүмкіндік береді.

     Инновациялық  процестерді қалыптастыру, оған енетіндер: жаңа тиімді қызметтерді, өнімдерді, технологияларды  жасау мен енгізу (оның ішінде  өзгерістерді стратегиялық басқарудың технологиялары мен жүйелері), экономикалық механизмдер және тағы басқалары. Бұл  өзгерістердің жүзеге асырылуы бір-біржарым жылды қажет етеді. Бір жылдан соң олар тиімділіктің 10-20 % артуын, екі жылдан соң – 60-70 % дейін ұлғаюын  бере алады. Ал ары қарай жыл сайын 30 % дейін және 2-3 жыл ішінде.

     Бір реттік шара болып табылмайтын және тұрақты түрде қадағалауды қажет  ететін, фирманың дамуының инновациялық жолының ақырғысы – бұл фирманың бәсекеге жарамдылығы.

     Шаруашылықтық көрсеткіштерін жоғарылату мақсатында кәсіпорынды  реформалауға мүдделілер:

     - компаниялардың өздері, өйткені олардың қаржылық-экономикалық жағдайлары жақсарады;

     - мемлекеттік билік (бюджеттің кіріс бөлімінің артуы қамтамасыз етіледі, халықтың өмірінің деңгейі жоғарылайды);

     - күйсіздік пен банкроттық туралы істер бойынша мемлекеттік басқарманың территориалық агенттігі;

     - банктер, инвестициялық қорлар және басқа инвесторлар, өйткені несиелердің қайтарылмау тәуекелі төмендейді.

     Фирманың  қаржы табысы көп жағдайда оның жетекшісінің, бас бухгалтерінің және заңгерінің біріккен жақсы жұмысына байланысты болады. Бухгалтерлік есептің мәліметтері конструктивті басқарушылық шешімдер қабылдау үшін өте маңызды. Фирма жетекшісінің бүгінгі күндегі байыпты проблемаларының бірі – қолдағы бухгалтерлік ақпараттың негізінде оңтайландырылған басқару шешімін қабылдау мүмкіндігінің болмауы. Осыдан қазақстандық бухгалтердің басты мақсаты – кәсіпорынды айып пұлдан қорғау немесе, болмады дегенде, оны төмендету. 
 
 

         Қорытынды 
 

     Қаржыны басқару — бұл қаржыны және шектесуші экономикалық және әлеуметтік жүйелерге оларды жетілдіру және дамыту мақсатымен ықпал жасау процесі  және қаржы қатынастарының бүкіл  жиынтығының тиімді жұмыс істеуіне жетуді және мұның негізінде тиісті қаржы саясатын жүргізуді қамтамасыз ету жөніндегі мемлекет (қаржы  органдары арқылы) шараларының жиынтығы. Сөйтіп, қаржыны басқару — бұл  тиісті қаржы саясатына жетудің  мақсаты; қаржы механизмі.— бұл  мақсатқа жетудің құралы; қаржы саясаты  – қаржыны басқарудың тиісті процесінің түпкілікті қорытынды нәтижесі. Бұл  орайда қажетті нәтижеге жету үшін объектіге мақсатты ықпал жасаудың әдістерімен тәсілдері пайдаланылады. Қаржы жүйесінде оны басқаруды  арнаулы аппарат ерекше тәсілдер мен әдістердің, соның ішінде әр түрлі ынталандырмалардың және санкциялардың көмегімен жүзеге асырады.

     Қаржы жоспарларын орындаудағы, қаржы  тәртібіндегі алшақтықтарды жоюға  бағытталған жедел шараларды  дер кезінде қабылдау жөніндегі  қаржы аппаратының мүмкіндіктері  едәуір артады. Қаржы қызметкерлерінің БАЖ-дан алған ақпараттары оларға көптеген нұсқалар мен оңтайлысын таңдауды есепке алу негізінде қабылданатын басқару шешімдерінің сапасын арттыруға мүмкіндік береді.

     Қазіргі уақытта қаржы органдарның төменгі  жергілікті органдарының, аудандық және қалалық қаржы басқармаларының  жұмысына қаржы есеп-қисаптарын автоматтандыруды енгізу көкейтесті мәселе болып отыр. Іс жүзінде мұндай жұмыс оларда инспекторлар мен экономистердің автоматтандырылған жұмыс орындарын (АЖО) енгізумен  басталады, бұл орындарда жеке пайдаланудың микро-ЭЕМ-і қолданылып отыр. Әсіресе, бұл халықтың табыстары жөніндегі  мағлұмдамалардың көптеген және үнемі  өзгеріп отыратын мәліметтерімен іспеттес болатын салық агенттері үшін өте көкейкесті мәселе.

     Қаржыны басқарудың автоматтандырылған жүйесі тұрақты экономика жағдайында ойдағыдай  іс-әрекет ететін айта кету қажет. Тек  осы жағдайда ғана ол қаржы аппараты жұмысының мазмұнын айтарлықтай  езгертуге мүмкіндік береді.

     Қазақстандағы бүгінгі жағдайларда, кәсіпорындарға өзінің өміршеңдігін сақтау үшін нарықтағы  әрбір қадамын есептеп отыруы керек, кадрлар мен кәсіпорынды  басқаруда тұрақты түрде инновация  енгізу қажетті. Ең күрделі жағдайлардан оңтайлы шығудың амалын табуы  және тәуекелдікке ойлы баруы қажет. Сондықтанда фирманың білікті менеджерінің және бүкіл командасының білікті, кәсіптік жұмысы өте маңызды.

      Ел  Президентінің 1997 жылғы «Қазақстан – 2030 Барлық Қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы» атты Қазақстан халқына Жолдауында Мемлекет басшысы Үкімет алдында  қазақстандықтардың өмір сүру сапасының  өсуіне және бәсекеге қабілетті мемлекет құруға бағытталған бірқатар маңызды стратегиялық міндеттерді қойды.

     Мемлекет  экономикасында жаңа қағидаттық кезең  басталады – бұл өсудің сапалық  сипаттамаларын қамтамасыз ету. Атап айтқанда, дағдарыс жағдайында экономиканың тұрақтылығы, өндіруші және сонымен қатар өңдеуші  салалардың теңгерімді дамуы, инфрақұрылымның  тиімділігі. Бәрінен бұрын, бұл – әр адамның өмір сүру сапасы.

     Қазақстан Республикасы Президентінің тапсырмаларына сәйкес еліміздің Үкіметі әлемдік  экономикалық дағдарыстың салдарларын  барынша азайту, отандық экономиканы  ықтимал сыртқы тәуекелдерден қорғаудың  алдын алу шараларын дайындау жөніндегі шараларды қабылдауда.

     Қойылған  міндеттерді шешу мақсатында еліміздің  басты экономикалық ведомстволарының бірі және бюджеттің атқарылуы бойынша  уәкілетті орган болып табылатын  Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі  ең алдымен салық салу, кеден ісі, бюджеттің атқарылуы саласындағы  мемлекеттік саясатты іске асыруды, сондай-ақ бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік саласында мемлекеттік  саясатты қалыптастыруды қамтамасыз етеді. 
 

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. — Алматы: Қазақстан, 2000.

2. Қазақстан Республикасы Президентінің және Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілер жинағы.

3. Қазақстан Республикасының Бюджет кодексі. Қазақстан Республикасының кодексі. Егемен Қазақстан, 6 мамыр 2004 ж.

4. Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы (Салық кодексі). — Алматы: ЮРИСТ, 2002.

5. Әмірқанов Р.Ә., Тұрғұлова А.Қ. Қаржы менеджменті. Оқу құралы. — Алматы: 1999.

6. Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы. Алматы: 2005