Мемлекеттің басқару үлгісі

Жоспар.

 

I. Кіріспе.........................................................................................................3

І.  Мемлекетті басқарудың мәні мен ерекшеліктері.

1.1.Мемлекеттік басқару  ұғымы,  қоғамдың жүйедегі басқару  салалары және олардың өз ара ықпалы.........................................................5

1.2.  Мемлекетті басқарудың  тәсілдері..............................................10

          1.3 Басқарудағы шешімдердің маңызы және  олардың мәні...........14

     1.4  Кәсіпорындардағы басшылық.....................................................16

 

ІІ.  Мемлекеттік  басқару  жүйесіндегі шешімдердің  маңыздылығы.

           2.1 Басқарудағы шешімдердің маңызы және  олардың мәні.........19

    2.2 Мемлекеттік шешімнің түрлері мен нысандары......................21

 2.3. Мемлекеттік басқарушылық шешімдерді қабылдаумен жүзеге асыру технологиясы......................................................................................25

ІІІ. Басқаруда  қолданылатын негізгі әдістер,

       3.1басқарудағы экономикалық әдістер................................................29

 

III. Қорытынды...........................................................................................39

IV. Пайдаланған   әдебиеттер.....................................................................41

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

Басқару жүйесінде істейтін және белгілі бір басқару қызметін орындайтын немесе соны жүзеге асыруға ықпал ететін жұмыскерлер, яғни басқару процесіне іскерлікпен қатысатын, әрі басқару аппаратына енетін жұмыскерлер жатады.

Басқару алуан түрлі  белгілері бойынша бағалауға болады: басқару деңгейі бойынша — жоғарғы, орташа және төменгі буындар: кәсіптік құрылымы бойынша — инженерлер, қызмет түрі бойынша — ауыл шаруашылығы, өнеркәсіп кадрлары; басқару еңбегін мамандандыру түрі бойынша — әкімшілік, экономикалық. білімі бойынша - жоғары және арнайы орта білімді адамдар, практиктер орындайтын жұмысының күрделілігі және жауапкершілігі бойынша.

Басшыларды қызметтегі ролі бойынша мамандар және қосалқы қызметшілер (қызмет көрсетушілер, техникалық қызметшілер) болып бөлінеді. Басқару жүйесіндегі қызметшілердің бұл әрбір категориясы еңбек әрекетінің ерекшеліктеріне, кәсіптік даярлығына және даярлықтан қайтадан өтуіне қарай сипатталады.

Басшылар — бұлар  тиісті ұжымға басшылық етушілер, басқару аппаратының немесе оның жекелеген буындарының жұмысын үйлестірушілер, қойылған міндетті орындау үшін ұжым қызметін бағылауды және реттеуді жүзеге асырушылар.

Шаруашылық жүйесінің  басшыларына алуан түрлі, бірін  бірі толықтыратын қызметтерді (әкімшілік, ұйымдастырушылық, мамандық, қоғамдык қызмет, тәрбиеші) орындауына тура келеді.

Басшы әкімшілік рөлінде  өз билігін пайдалана отырып, қолданылып жүрген нормативтік актілерге сәйкес жүйедегі қозғалысты қамтамасыз етеді, ұйымда тиісінше тәртіп орнатады. Өзіндегі кызметкерлермен бірлесе отырып кадр саясатын ойластырады және жүзеге асырады, штатты жинақтайды, кадрларды іріктеуді, баулуды, орналастыруды және ауыстыруды жүзеге асырады.

Басшы ұйымдастырушылық қызметті орындай отырып, бірлесе  жемісті еңбек ету үшін қажетті жағдай жасайды, басқару процесінде және өндірісте жұмыс істейтіндерге бағыт сытеп, іс-әрекеттерін үйлестіреді.

Басшы кәсібі даярлықтан ойдағыдай өткен, өзі істейтін сала бойынша білімі мен тәжірибесі жеткілікті маман ретінде өз қызметін орындағанда — мақсатты дұрыс қоя білуі, оның жузеге асырылу барысын жан-жақты талдауы және тиімді бақылауы, білікті нұсқау бере білуі тиіс. Басқадай жетістіктерімен қоса, арнайы білімі бар басшылар өз міндетін ойдағыдай әрі нәтижелі шеше біледі.

Басшы өзінің тікелей міндетімен қоса, алуан түрлі өндірістік қызметтерді орындайтын қоғам қайраткерлері болып та саналады. Өйткені, онсыз ұйымшыл ұжым құру мүмкін емес. Осы тұрғыдан алғанда ол қоғамдық ұйымдармен бірлесе отырып, әр түрлі әлеуметік мәселелерді шешуге белсене ат салысады, әр түрлі мәжілістерге, конференцияларға және басқадай қоғамдық шараларға, сайланатын жергілікті және орталық органдардың жұмыстарына қатысады. Соның нәтижесінде басшы толып жатқан мәліметтер алады, ал оны тиімді қолданғанда ұжымның психологиялық ахуалына және шаруашылық қызметіне елеулі ықпал ете алады.

Басшының тәрбиешілік  қызметінің де зор мәні бар. Жақсы жолға қойылған тәрбие жұмысы жеке адамдар мен ұжымның ауыз бірлігін, ынта-жігерін арттыра түседі, экономикалық және әлеуметтік професті жеделдетуге ықпал етеді. Тәрбие жұмысына соншалықты жоғары баға берілетін себебі, басқару, бұл әрдайым адамдарға басшылық ету және де оны ойдағыдай жүзеге асыруға, басшының қол астындағыларға өктем бұйрықпен емес, сендіру, әділдікке көзін жеткізу арқылы ықпал етуінің зор мәні бар.

Ұжымға жетекшілік ету сипатына қарай басшыларды сызықтық және қызметтік деп бөледі.

 

 

 

І.  Мемлекетті басқарудың мәні мен ерекшеліктері.

1.1. Мемлекеттік басқару ұғымы,  қоғамдың жүйедегі басқару салалары және олардың өз ара ықпалы.

Кең мағынада алғанда, баcқару дегенміз — қоғамдың ұдайы өндірісті  нысаналы түрде үйлестіріп отыру, басқару  табиғаттық барлық құбылыстарына тән. Бүкіл айналадағы дүниеден оның үш комплекітін: өлі табиғатты, тірі табиғатты  және адам қоғамын бөліп көрсетуте болады, мұның өзі басқару процестерін былайша ірі көлемде саралауға мүмкіндік береді: өлі табиғаттағм басқару процестері техникалық жүйелер (техннкалық жүйелерді басқару), Ф. Знгелье еңбек құралдарын басқаруға "заттарды басқару деген анықтама берген;

— тірі организмдердегі (биологаллық жүйелердегі) басқару  процеетері;

 — қоғамдағы (әлеуметтік  жүйедегі) басқару процестері "Техпикалық жүйелерді басқару дегеніміз — адамның көрінеуінсіз қатысуынсыз өлі табиғаттан (станоктармен, механзімдермен) басқару, Бұл жүйелермен техникалық ғылымдар айналысады.

"Биологиялық  жүйелерді басқару" - тірі табиғаттағы, биологаялық дүниедегі басқару. Ол басқару процесіне философиялық сипат береді Басқаруднң бұл саласы — жаратылыстану ғылымы зерттейтін тақырып.

«Әлеуметтік қоғамдың жүйелерді басқару^» дегеніміз — шын мәніеде келгенде адамдарды басқару. Қоғамнық ең басты қондырғыш күші  ретінде адамдар табиғат пен қоғам заңдарын танып, оларды материалдың игіліктерді өндіру мен тұтыну процесінде пайдаланады» Зерттеу объектілері - әлеуметтік — экономикалық жүйелер, ал пәні-өндірісті басқару жүйесі болады. Француз экономикасы саяси экономия" деген терминнің авторы Антуан Монкретъеннің (шамамен-1575 -1621) өзі де елдік шаруашылығын ең алдымен мемлекеттік басқару объектісі деп ойлаған болатын. Басқарудың бұл жағы әлеуметтік (қоғамдың) ғылымдар зерттейтін тақырып. Басты ерекшелігі басқарудың нысанадылығында саналы көзқараста болып табылады.

Бұл жүйе; саяси, экономикалық, рухани, әлеуметтік (әлеуметтік қатынастар) басқару болып бөлінеді — олар қоғам өмірінің тиісті салаларын көрсетеді

Қоғам өмірінің осы салаларын  негізге алғанда,  әлеуметтік  басқару үш түрге: экономикалық басқару,  әлеуметтік басқару, қоғам өмірінін, рухани саласың басқару, түрлеріне  бөлінеді

Әлеуметтік-экономикалық процестердіқ өздері тұрақты және үздіксіз болғандыңтан экономиканы басқару үздікеіз сипат алады. Бұл жүйелердің факторлары: еңбек бөлшегі, мамандандыру, коноперация, қоғам өмірінің үздіксіздіғі, нысаналмдың.

Басқару ол біздің айналамыздағы  дүние элементтерінің бірі болып табылады. Бірақ басқару процестерін тарихтан тыс және басқаруды жүзеге асыру саласынан қол үзген деп қарастыруға болмайды.

- Басқарудың анықтамалары  көп. Олардың кейбіреулері мына-

дай:

— Басқару дегеніміз  — жүйенің жаңа, сол жүйеге арналғаң күйге көшуі (академик  Берг);

— Басқару — не істеуте  тура келетінін және бұны қайткенде,  мейлінше,  жақсы және арзан істеуіге  болатынын білу өнері (Тейлор).

Басқа да бірқатар анықтамалар бар.

Жалпы қорытынды мынандай; басқарудың нақты тарижи және саяси сипатын барлық (басқару анықтамасының) авторлары атап көрсетеді Оның нысаналылығы атап айтылады.

Басқарудың екі жағы бар. Бірінші жағы, еқбек бөлісінің  қажеттігіне байланысты, Екінші жағы — басқару қашанда билігі бар өкілеттілікпен (әлеуметтік-экономикалық аспект), белгілі бір мақсатты іске асырумен байланысты.

Барлық қоғамдың жүйелер  ішінен зерттеу үшін басқару ғылымы қоғамдың өндірісті басқаруды таңдап алады, Ол мынандай буындардан: жалпы адамның өңдірісті басқару,, материалдардың игіліктер өңдірудегі басқару буындарын  тудырады.

Бұл арада олардың  арасында көлбеу байланыстар бар екені әбден айтып көрінеді. Материалдың игіліктер өндіру басып болады, өйткені басқарудың басты объектісі сол. Ол материалдың негіз ретінде рухани игіліктер өндіру мен қызмет көрсетуді алдын ала анықтайды, ал сонымен қатар, олар материалдың игіліктер өндіруте ықпал жасайды.

Өндірісті басқарудың мәні мыналардан көрінеді:

— өндіріеті басқару  — объективті экономмкалық заңдарының бүкіл жүйесінің талаптарын жүйеге асыратын механизм;

—  өндірісті басқару — қоғамдың коллективтік және жеке мүдделерінің жүйееін жүзеге асыратын механизм.

Басқарудың бастапқы негізі басқарудың қалыптастырылуы  мен мақсатын таңдап алу болып  табылады. Адамның кез келген қызметтің  басты белгісі — нысаналы қызмет. Сондыңтан да ерекше әлеуметтік қызмет ретінде басқаруға нысанадылықта.

Әлеуметтік басқарудың айырмашылығы мынада: басқару субъектісі басқару объектісіне қызметтің  мақсатын анықтау жолымен ықпал  жасайды.

Өтпелі кезең жағдайында экономиканы басқарудың орасан зор мақсаты нарықтық қатынастарды реттеу әдістерінің икемді жүйесін жасау, халық шаруашылығының әлеуметтік жағанан бағдарланған, қоғам мүшелерінің лайықты өмір сүруі үшін материалдың жағдайлар жасай алатын нарықтық экономикаға оқтайлы енуін қамтамасыз ету болып табылады.

Сонымен қатар, басқарудың дерспективалы мақсаттарының бірі оны кәсіпорындар мен аймақтар деңгейінде демократиядандыруды одан әрі тереңдете  тусуі тиіс.

 

Өндірісті басқару  ғылымының  мәні.

Ғылым дегеніміз —  дамып келе жатқан жүйені білім мен жаңа білім алуға бағытталған белгілі бір қызмет түрінің жиынтығы.

Ғылым — білім мен  қызметтік бірлігі.

Өңдірісті басқырудың ғылыми негіздері дербес ғылым болып  табылады. Оны жеке топқа бөлу факторлары мыналар: а)басқарудың әлеуметтік маңызы; ә)зйнеткерлік білім жинақтау (тәжірибе); б) шағын дамытудың материалдық мүмкіндіктері.

Өндірісті басқарудық ғылыми негіздері үш бөліктен тұрады.

"Басқарудық ғылыми  негіздері" және "басқару теорияеы" деген ұғымдардық ара жігін  ажырата білу керек.

Басқарудың ғылыми негіздері қоғамдық өндірісті басқару туралы білімінің букіл жүйесін қамтиды және мынандай үш құрамдас элменттен тұрады;

а) өндірісті басқару  проблемаларын зерттеуді қамтитын іргелі қоғамдық ұйымдардың (философиялық, саяси экономика), сондай-ақ жалпы  басқару зандарын зерттейтін ғалымдардың (кибернетака, жүйелер теориясы және басқалар) басқару аспектілері;

ә) басқарудың жекеленген жақтары мен функциялары туралы нақты салдар (салалық экономика, жоспарлау, есеп және басқалар);

б)  өндірістік басқару  зандылықтарының өзін зерттейтін басқару теориясы тұтас, кешенді және нақты әлеуметтік құбылыс ретінде қоғамдық өндірісті басқару зандары басқару теориясының пәні болып табылады.

Басқару теориясы басқару  практикасында объективті зандарды саналы пайдаланудың формаларын зерттеумен шектеле алмайды, бірақ ол ең алдымен бір тұтас нәрсе ретінде басқару зандарын және басқарудың барлық тұтас етіп (белгілі бір жүйеге) интеграциялау зандарын тұжырымдауға тиіс.

Басқару теориясы екі  бөліктен тұрса да ғылым ретінде  біртұтас. Олардың біреуі жасанды талдау негізінде өндірісті басқарудың жалпы зандары мен қағидаларын зерттейді ал сөздіқ тар мағанасында алғанда ол басшылық теориясы деп аталады. Екінші бөлігі басқару өнері деп аталады. Ол нақты тәжірбие негізінде алмнған тәжірбиелік қорытындылар арқылы басшылардың белгілі бір категориялары үшін басқару үлгілерініқ жүйеге келтірілген жиынтығын қалыптастырып, сол арқылы баскдру теориясын байыта түседі.

Басқару ғылыми пәні экономиканы  басқару процесінде пайда болатын  қызметкерлердің қатынасы болып  табылады немесе басқа бір анықтамасы — басқару қатынасын басқару  ғылымынық пәні деп анықтауға  болады.

Басқару қатынастары аса мақызды әлеуметтік-экономикалық категория болып табылады. Өндіріеті басқару теориясынада бұл категориянық ерекше орын алу себі — оның зерттейтін пәні — басқару қатынастары болуына байланысты.

Басқару қатынастары  мынадай ұйымдастырушылық түрлерге бөлінеді: біріншіден, басқарушы және басқарылушы жүйелер арасындағы, яғаи тікелей басқару субъектісі мен тікелей өндіріс объектісі арасындағы қатынастарға, екіншіден, басқарылушы жүйенін, өз ішінде де басқару қатынастары болады.

 

1.2.  Мемлекетті басқарудың тәсілдері.

Басқару үшін ықпал ету  қажет, ал ықпал ету үшін билік керек. Билік орындаушылардың белсенді талаптарына (физиологиялык талабы, қорғалуталабы, әлеуметтік талабы, құрметтеу талабы) ықпал етуге негізделген.