Экологиялық құқықтың пәні

 

.Орман қоршаған ортаның ажырамас бөлігі және адам өмірінің экалогиялық кешені ретінде ерекшеленеді.Орман әртүрлі сауықтыру қорғау және өндірістік-эксплуатациялық функцияларды атқарады:

а) жер атмосферасын оттегімен қаматасыз ете отырып,тірі организмдердің өмір сүруіне қажетті ауа бассейнін тазалайды;

б) өсімдіктер құстар жануарлар дүниесі мен адамдардың өсіп өнуіне қажетті микроклиматты қалыптастырады;

в) су қорғау функциясын атқарады;

г) халықты ағаш өнімдерімен қамтамасыз етіп,үлкен эканомикалық қызмет атқарады.

ҚР Орман заңдары ҚР Конституциясына негізделіп,2003 жыл 9-шілдеде қабылданған Орман Кодексінен және ҚР өзге де нормативтік құқықтық актілерінен тұрады.Орман кодексі орман қорын пайдалану,иелені,билік етуге байланысты қатынастарды реттейді,сонымен қатар, орман қорының экалогиялық және ресурстық дамуының,қорғалуының құқықтық негіздерін белгілейді.Орман қатынастарын реттеудің маңыздылығы орманның экалогиялық,әлеуметтік және эканомикалық маңыздылығында.  

ҚР Орман заңнамасы келесідей принциптерге негізделеді:

-климат реттеушілік,су  қорғаушылық және санитрлық гигеналық  функцияларына орай орманның жалпымемлекеттік маңыздылығын мойындау;

- орман қорын  тұрақты дамыту;

-орманның биоәртүрлілігін  сақтау;

-орман қорын  әртүрлі мақсатта пайдалану;

-орман қорын  ұтымды және үздіксіз пайдалану;

-орман қорын  қорғау және пайдалану аясындағы мемлекеттік реттеумен бақылау;

-ҚР Орман  заңнамасын бұзудан келген залалдарды  өтеу мүмкінділігі;

-орман ресурстарын  пайдаланудың ақылылығы;

-орман қорының  жай-күйі туралы ақпараттарға  қол жетімділік;

-орман қорын  қорғауға тұрғын халықтың және  қоғамдық бірлестіктердің қатысуы.

2.Орман құқықтық қатынастарының  обьектісі және субьектісі. Орман қорындағы жерлер орман ресурстары және орманның өзіне тән пайдалы қасиеттері ҚР орман қоры ретінде орман құқықтық қатынасының обьектісі болып табылады.ҚР территориясындағы барлық ормандар сонымен қатар,орман қорының жерлері ҚР орман қорын құрайды.Орман түсінігі орман өсімдіктері,жер,жәндіктер,құстар,жануарлыр және өзге де қоршаған орта компаненнттерінің ажырамас бөлігі ретінде түсіндіріледі.ҚР Жер кодексіне сәйкес жер учаскелері орман өсіру мақстаныда жеке меншікке берілуі мүмкін.Осыған орай жеке меншік.Мемлекеттік орман қорына мыналар жатады:

-ерекше қорғалатын  табиғи аймақтардағы жасанды  және табиғи өскен ормандар;

-мемлкеттік  орман қорының жеріндегі жасанды  және табиғи түрде өскен ормандар,сонымен қатар,орман шаруашылық қажеттілігіне арналған орман өсімдіктері өспеген жер учасклері;

-жалпы пайдаланыстағы  халықаралық және республикасылық  маңызы бар теміржол және автакөлік  жолдар,каналдар,магистарльді құбырлар  жанындағы 0,05 га-дан асатын қуіпсіздік үшін өсірілген ағаштар.

Жеке меншіктегі орман қорының қатарына жасады өсірілген ормандар, он метр немесе оданда астам ұзындықтағы плантациялық егістіктер жеке және мемлекеттік емесе заңды тұлғалардың қаражатымен өсірілген ауданы 0,05 га-дан асатын орман егістіктері,ҚР Жер кодексіне сәйкес жеке меншікке және ұзақ мерзімге  орман өсіру үшін пайдалануға берілген жерлер жатады.

Орман қорына:

-мемлекеік орман  қоры жерінен тыс орналасқан  ауданы 0,05 га-дан аз жекелеген  ағаштар немесе ағаштар тобы;

-орман саябақтары  мен қала ормандарынан басқа  елді мекен шекарасынан тыс  жеріндегі орман егістіктері.

-бақ және  саяжай учаскелеріндегі ағаштар.

ҚР Мемлекеттік орман қоры мемлекеттік меншікке жатады.Жеке меншіктегі орман қоры учасклеріне иелену,пайдалун,билік етуді Орман кодексіне және ҚР өзге де нармативтік құқықтық актісіне сәйкес тиісті орман иелері жүзге асырады.Мемлекеттік орман қоры жерінің қатарына мемлекеттік бюджет есебіне табиғи және жасанды түрде өсірілген орман жерлері,орман шаруашылығымен айналысатын мемлекеттік органдарға тұрақты падалануға берілген жерлер жатады.Мемлекетік орман қорындағы жерді сатып алу сату,кепілге салу және өзге де мәмілелер арқылы иеліктен шағаруға жол берілмейді.Орман қорының жерлерін пайдалану,беру алып қою тәртібі Орман кодексімен,ҚР жер және азаматтық заңнамаларымен айқындалады.(ҚР ОК 7,8 бб)

Орман ресурстарының қатарына орман қорында орналасқан немесе өмір сүретін жануарлар мен өсімдіктердің өнімдері жатады (оның ішінде жаңғақ,саңырауқұлақ,жемістер,емдік қасиеті бар өсімдіктер,ағаш шырындары).Орман құқықтық қатынастарының субьектілеріне жеке және заңды тұлғалар сонымен қатар,орман өсіру және орманды пайдалану,қорғауды жүзеге асыратын мемлекеттік органдар жатады.

3.Орман обьектілерін иелену  және пайдалану құқығы. Мемлекеттік орман қорының учаскелеріндегі орманды иелену тұрақты жер пайдалану құқығымен жүзеге асырылады.

Мемлекеттік жер қоры учаскелері меншікке:

- мемлекеттік орман қорын кешенді пайдаланатын ұйымдарға, мемлекеттік орман қорын қорғауға уәкілетті мемлекеттік ұйымдар мен мекемелеріне;

-мемелекеттік табиғи қорықтарға, мемлекеттік ұлттық табиғи саябақтарға, мемлекеттік ботаникалық бақтарға, мемлекеттік дендрологиялық саябақтарға беріледі.

Мемлекеттік орман иелерінің құқықтары:

-ҚР заңнамасында  көрзделген тәртіпте мемлекеттік орман қоры учаскелерін пайдалануға;

-Орман кодексіне  сәйкес мемлекеттік орман қоры  учаскелерінде орманды айдалануды  жүзеге асыруға;

-тиісті аумақтық  органдардың келісімімен техникалық  және жобалау құжаттамасына сәйкес  мемлекеттік орман қоры учаскелерінде орман пайдалануды жүзеге асыруға және орман шауашылығын жүргізуге қажетті құрылыстарды жүргізуге;

- орманды пайдалану  өнімінен түскен кірістерді басқаруға;

-мемлекеттік  орман қоры учаскелерінде орманды  пайдалануға жеке және заңды  тұлғаларға рұқсат құжатын беруге.

Жеке орман обьектісін иеленушінің құқықтарына:

-ҚР заңдарында  көзделген тәртіппен өздерінің  меншік немесе ұзақ мерзімдегі  пайдалану құқығындағы орман  қорының учаскелерін иелену,билік  ету, пайдалануға;

-тиісті аумақтық  органдардың келісімімен техникалық және жобалау құжаттамасына сәйкес жеке орман қоры учаскелерінде орман пайдалануды жүзеге асыруға және орман шауашылығын жүргізуге қажетті құрылыстарды жүргізуге;

-орман қорын  пайдаланудан түске өнімдермен  кірістерді иеленуге;

Мемлекеттік орман қорының учаскелерінде ұзақ мерзімді орман пайдалану құқығы тендер нәтижесі туралы хаттамаға сәйкес жасалатын шарт негізінде беріледі.Мемлекеттік орман қоры учаскелерінде қысқа мерзімді орман пайалану құқығы орман билеті негізінде пайда болады.Егер орман пайдаланушы қайтыс болса онда оның орман пайдалану құқығы ҚР Азаматтық кодексіне сай мұрагерлік жолмен басқа тұлғаға өтеді.Заңды тұлға қайта құрылған жағдайда оған тиесілі орман пайдалану құқығы оның құқық мирасқорына өтеді.Орман пайдалану құқығының ауысуы ұзақ мерзімді орман пайдалану шартына немесе орман билетіне өзгерістер енгізу арқылы рәсімделеді.Жеке орман қорының учаскелерінде орман қорын пайдалану құқығын тиісті орман иесі анықтайды.(ҚР ОК 29,30 бб) Мемлекеттік орман қоры учаскелеріндегі орман ресурстары ұзақ мерзімді орман пайдалануға 10-49  жылға тиісті пайдалану құқығын алу үшін үміткер жеке немесе заңды тұлғаның орман пайдалнуды жүзеге асыруға қажетті техналогиялар мен қаражаты және тиісті квалияфикацияға сай келетін мамандар болуы тиіс.Мемлекетті орман қоры учаскелеріндегі ұзақ мерзімді орман пайдалану үшін берілген орман ресурстарын пайдаланбау тиісті мерзім өткеннен кейін  орман пайдадаланушының жеке

Мемлекеттік орман қоры уаскелерін қысқа мерзімді орман пайдаланудың мына түрлеріне берілуі мүмкін:

-мемлекеттік  орман қоры учаскелерін ғылыми  зерттеу мақсатында пайдалануға;

-мемлекеттік  орман қоры учаскелерін мәдени-сауықтыру  рекреациялық,туристік және спорттық  мақсаттарға пайдалануға.Мемлекеттік  орман қоры учаскелеріндегі орман  ресурстарын ұзақ мерзімді орман пайдалануға беру үшін тендер жүргізу тәртібін ҚР Үкіметі белгілейді.

4.Мемлекеттік орман қоры учаскелеріндегі  орман пайдалану құқығын тоқтататұру,шектеу  және тоқтату негіздері.

Мемлекеттік орман учаскелеріндегі орман пайдалану құқығы мына жағдайдайларда тоқтатыла тұруы мүмкін:

-орман пайдаланушы  ҚР жануарлар дүниесімен ерекше  қорғалатын табиғи аймақтарды  қорғау туралы заңнамаларды және  ҚР Орман кодексінің талаптарын  бұзған жағдайда;

-орман пайдаланушының  орман билетінде немесе ұзақ мерзімді орман пайдалану туралы шартында көзделеген талаптарды орындамаса;

Мемлекеттік орман учаскелеріндегі орман қорын пайдалану құқығын шектеу негіздері:

-техникалық және табиғи  мазмұндағы төтенше жағдайлардың  нәтижесінде орман пайдалану  құқығы жүзеге асырылып жатқан мемлекеттік орман қоры учаскесіндегі орман ресурс қорының азаюы ;

-орманға авиахимиялық  және авиябиологиялық тазартулар  жүргізу үшін сонымен қатар,орманға  жоғарғы өрт қаупі төнуі;

Егер де орманды пайдалану құқығын тоқтататұру немесе шектеуге негіз болған кедергілер жойылса орман пайдалану құқығы толық көлемде қалпына келтіріледі.Орман пайдалану құқығын шектеу немесе тоқтататұру  тиісті орман пайдаланушыны ҚР Орман заңнамасын бұзғандығы үшін әкімшілік немесе өзге де жауапкершіліктен босатпайды.

Мемлекеттік жер қоры учаскесіндегі орман пайдалану құқығы келесі жағдайларда тоқтатылады:

-орман пайдаланушының  орман пайдалану құқығынан ерікті  бас тарту;

-орман пайдалану  мерзімінің өтуі;

- орман пайдаланушы  заңды тұланың таратылуы;

-орман пайдаланушының орман билетінде немесе ұзақ мерзімді орман пайдалану туралы шартта көзделген талаптармен ережелерді екі немесе оданда көп рет бұзуы;

-орман пайдалану  төлемдерін төлеу мерзімін екі  немес одан көп рет бұзуы  немесе тиісті мерзім белгіленген  кейін үш ай мерзім ішінде орман пайдалану төлемін төлемесе;

-мемлекеттік  орман қорындағы жер учаскесін  мемлекет мұқтаждықтары үшін  алып қою. 

      Мемлекеттік жер қоры учаскесіндегі  орман пайдалану құқығы тоқтату  негіздері:

-ұзақ мерзімді  орман пайдалану туралы шарттың бұзылуы;

-орман пайдаланушының  жазбаша арызы;

-уәкілетті органмен  белгіленген тіртіпте орман билетінің  күші жойылуы;

-лицензияны  қайтып алу (лицензияланатын орман  пайдалану құқықтары үшін ҚР  ОК 39-41 бб ).

 

 

 

 

 

                   13.Жануарлар дүниесін пайдалану мен қорғаудың құқықтық режимінің түсінігі мен жалпы сипаттамасы.

 

1.Жануарлар дүниесін пайдалану  мен қорғаудың қүқықтық режимінің  түсінігі мен жалпы сипаттамасы.

2.Жануарлар дүниесін пайдалану  мен қорғау саласындағы мемлекеттік  басқару мен бақылау.

3.Аң аулау және аң аулау  шаруашылығын жүргізуді құқықтық  реттеу.

4.Балық аулау мен балық шаруашылығын  ұымдастыруды және жүргізуді  құқықтық реттеу.

5.Жануарлар дүниесін қорғау  және пайдалану туралы заңдарды  бұзғаны үшін жауаптылық.

 

Жануарлар дүниесі қоршаған ортаның құраушы бөлігі және экологиялық жүйе шынжырының бөлінбес тізбегі болып табылады. Ол қарапайым қауымдастықтардың жұмыс істеуіне, топырақтың құрылымы мен табиғи өнімділігіне, өсімдік жамылғысының, судың биологиялық құрамының қалыптасуына және жалпы қоршаған ортаның сапасына белсенді әсер ететін, табиғат энергиясы мен заттар алмасу процесінің қажетті құрамдасы болып табылады.

Жануарлар түрлерін санаттарға жатқызу және оларды бір санаттан екіншісіне ауыстыру жануарлар дүниесінің түрлік алуандылығын сақтау, өсімін молайту және тұрақты пайдалану мақсатында жүргізіледі.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 5 қаңтардағы қаулысымен Қазақстан Республикасында жануарлар дүниесіне мемлекеттік есептеу, кадастр және мониторинг жүргізу жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалануды мемлекеттік басқару үшін, сондай-ақ жануарлардың биологиялық әралуандылығы мен тіршілік ету ортасын сақтап қалу мақсатында жүргізіледі.

ҚР Жануарлар дүниесін қорғау, өсімін  молайту  және  пайдалану  жөніндегі Заңының 1 бабында жануарлар дүниесі және қорғалуы,  өсімінің молайтылуы  және  пайдаланылуы  Заңмен реттелетін жануарлардың заңдық ұғымы беріледі.

 

2.Жануарлар дүниесін  пайдалану мен қорғау саласындағы  мемлекеттік басқару мен бақылау.