Лекция по "Бюджетному праву"

Егер кұқыктык қатынастардың мэнінен  жеке кэсіпкердің тұтынылатын энергияны  кэсіпкерлік кызмет максаттарында  емес пайдаланатыны келіп шығатын  болса, ол энергияны тұрмыстық тұтынуға пайдаланғаны үшін, оны төлеу жоніндегі міндеттемелерін орында-мағаны немесе тиісті емес дэрежеде орындағаны себепті жауапкершілікке тартылуға тиіс.

6. ҚР Конституциясының 4-бабына  сай, бұл нормативтік қаулы  қолданылып жүрген құқық құрамына  кіреді, сондай-ақ жалпыға бірдей  міндетті болып табылады жэне ресми жарияланған күннен бастап күшіне енеді.

 

ҚР Жоғарғы сотынын 2005 ж. 23 желтоқсаңдағы  «Соттардың азаматтык іс жүргізудің аралык соттардың шешімдерін мәжбүрлеп  орындату туралы кейбір нормаларын қолдануы туралы» № 10-нормативтік қаулысы

2004 ж. 28 желтоқсанда «Аралық соттар  туралы» ҚР Заңының қабылдануына  байланысты жэне сот тэжірибесінде  аралық соттардың шешімдерін  мэжбүрлеп орындату туралы заңнаманы  біркелкі қолдану мақсатында  ҚР Жогаргы сотының пленарлық  мэжілісі қаулы етеді:

1. АІЖК-тің, 2004 ж. 28 желтоқсандагы «Аралык соттар туралы» ҚР Заңының (ары қарай - Заң), 1998 ж. 30 маусымдағы «Атқарушылық өндірісі жэне сот орындаушыларының мэртебесі туралы» ҚР Заңынын жэне басқа да нормативтік құқыктық актілердің нормалары аралык соттардын шешімдерін мэжбүрлеп орындатудын кұкыктық негізі болып табылады.

Аралык соттар ҚР Конституциясы  айқындайтын ҚР соттарының жүйесіне кірмейді жэне тұракты жұмыс істейтін немесе нақты дауды шешуге арналған мекеме түрінде кұрылуы мүмкін. Занда  көзделген жағдайларда аралық соттардың іс қарауына жүтіну - азаматтық құкықтарды қорғау тэсілдерінің бірі болып табьшады жэне тараптар арасында аралық келісім жасалған жағдайда ғана мүмкін болады.

Аралық соттьщ шешімі ерікті түрде  орындауға жатады, ойткені дауды  аралық сот қарауына беру туралы шарт жасаса отырып, тараптар олар үшін оньщ шешімдерінің міндеттілігін жорамалдайды. Аралық сот шешімін ерікті түрде орындаудан бас тарту - ара-лық келісім талаптарын бұзушылық деп бағаланады, ал ондіріп алуШыньщ ҚР сот жүйесінің құзырлы сотына аралық сот шешімін мэжбүрлеп орыңдату туралы арызбен жүтінуі - сотта қорғалудың конституциялық құқығының іске асуы болып табылады.

Аралык соттың шешімін мэжбүрлеп  орындатуга атқару кағазын беру туралы арызды аралық соттың шешімінде корсетілген дауды карау орны бойынша АІЖК-тің нормаларында белгіленген істердің кай сотта қаралуы туралы ережелерге сай кұзырлы сот қарайды.

Аралық соттың шешімін мэжбүрлеп  орындатуга атқару кагазын беру туралы арызды сотқа арыз тұскен күннен бастап он бес күн ішінде судьяның бір өзі қарайды. Арыздың қаралатын орны мен уақыты туралы ондіріп алушы мен борышкерді сот АІЖК-тің 11-тарауында белгіленген ережелер бойынша хабардар етеді. Алайда өндіріп алушының немесе борышкердің келмей қалуы, - егер борышкерден сот мэжілісіне келудің мүмкін еместігінің дэлелді себептерін көрсетіп, арыздың қаралуын кейінге қалдыру туралы етініш түспесе, - арызды қарауға кедергі болып табылмайды.

Аралық соттың шешімін мэжбүрлеп  орындатуға атқару қағазын беру туралы арызды қарау сот мэжілісінде жүргізіледі. Осыған байланысты АІЖК-тің 255-бабына сэйкес, АІЖК-тің 23-тарауында көзделген ережелер бойынша сот мэжілісінің хаттамасы жазылады.

Аралық соттың шешімін мэжбүрлеп  орындатуға атқару қағазын беру туралы арызға төмендегілер қоса тіркеледі:

 

аралық сот шешімінің түпнұсқасы немесе кошірмесі. Тұракты жұмыс  істейтін аралық сот шешімінің көшірмесін осы аралық соттың төрағасы куэландьфады, ал нақты бір дауды шешу үшін кұрылған аралык сот шешімінің көшірмесі  нотариалдық түрде куэландырылуға тиіс;

заңда белгіленген тэртіпте жасалган аралық келісімнің түпнұскасы немесе нотариалды түрде куэландырылған кошірмесі.

Одан озге, арызбен бірге Салық  кодексінің 496-бабыньщ 1-тармағы 10)-тармақшасына сэйкес белгіленген мөлшерлемеде мемлекеттік  баж төленгенін растайтын құжаттар крса берілуге тиіс.

Егер аралық соттың шешімін мэжбұрлеп  орындатуға аткару қағазын беру туралы арызды қарау барысында құзырлы  сотқа дэл осы шешімге шағым  беру туралы арыз түскені мэлім болса. сот аралық сот шешіміне шағым  беру туралы арыз қаралғанга жэне шешілгенге дейін атқару қағазын беру туралы арызды қарауды тоқтата тұрады.

Аралық сот шешімін мэжбүрлеп  орындату туралы анықтама ҚР соттарының заңды күшіне енген сот кесімдерін орындау үшін заң актілерінде  көзделген тэртіпте дереу орындауға  жатады.

 

Мэжбүрлеп орындатуға атқару қағазын  беруден бас тарту - АІЖК-тің 241-3 бабында  жэне Занның 48-бабында көзделген, түбегейлі  болып табылатын жэне түсіндіруге  жатпайтын негіздемелер бойынша  орын алуы мүмкін.

Атқару қағазын беруден бас  тартудың АІЖК-тің 241-3-бабының 1 )-тармақшасында көзделген дэлелдерін соған қарсы аралық сот шешімі кабылданған тарап береді.

Көрсетілген негіздемелерді құзырлы  сот іс жұргізу нормаларының сақталуы тұрғысынан ғана тексереді жэне соттың аралык сот шешімін мэні бойынша  кайта қарайтын құқығы жоқ.

Мэжбүрлеп орындатуға атқару қағазын  беруден бас тарту үшін, АГЖК-тің 241-3-ба-бының 2)-тармақшасында көзделген  негіздемені сот белгілейді.

Аралық сот шешімінің ҚР жария  тәртібіне сэйкестігін сот тексереді. Жария тэртіп институтын қолдану ерекше жағдайларда, яғни аралық сот шешімін мэжбүрлеп орындату -ҚР құқық тэртібі негіздеріне қиянат келтірген кезде ғана мүмкін болады.

Аралық сот шешімін мэжбүрлеп  орындатуға атқару қағазын беру туралы арыз бойынша жасалған соттың анықтамасына АІЖК-те сот ұйғарымына шағым беру үшін кезделген тэртіпте шағым беруге болады.

Осы нормативтік қаулының қабыддануына байланысты төмендегілердің күші жойылды  деп есептелсін:

 

ҚР Жоғарғы сотының 2001 ж. 19 қазандағы  «Аралық соттардың шешімдерін мэжбүрлеп  орындату туралы арыздарды қараудың сот тэжірибесі туралы» № 14-нормативтік қаулысы;

ҚР Жоғарғы сотының 2002 ж. 28 маусымдағы «Қазақстан Республикасы Бас прокурорының ҚР Жоғарғы сотының 2001 ж. 19 қазандагы  «Аралық соттардың шешімдерін мэжбүрлеп  орындату туралы арыздарды қараудың сот тэжірибесі туралы» № 14-нормативтік қаулысына наразылығы туралы» № 15-нормативтік қаулысы.

13. ҚР Конституциясының 4-бабына сай, бұл нормативтік қаулы қолданылып жүрген 
құқық құрамьша кіреді, сондай-ақ жалпыға бірдей міндетті болып табылады жэне ресми 
жарияланган күннен бастап күшіне енеді.

 

ҚР Жоғарғы сотыыың 2006 ж. 20 сәуірдегі  «Меншік иесі қалдырып кеткен түрғынжайға  құқық туралы даулардыц соттарда қаралу тажірибесі туралы» № 3-нормативтік  қаулысы

Қалдырып кеткен тұрғынжайды иелену, пайдалану жэне билік ету бойынша құқық-тарды қалпына келтіру женінде меншік иелерінің талаптары бойынша істерді қарау бары-сында туған мэселелерге байланысты ҚР Жогарғы сотының пленарлық мэжілісі қаулы етеді:

Меншік иелері қалдырып кеткен тұрғынжайды  иелену, пайдалану жэне билік ету жөніндегі дауларды шешу барысында соттар АК, АІЖК ережелерін, «Тұрғын ұй қатынастары туралы» ҚР Заңын (ары қарай - Заң) жэне басқа да нормативтік құкыктық актілерді басшылыққа алулары керек.

Жоқ болған уақытына жэне ҚР азаматтығын сақтаған-сактамағанына қарамастан, меншік иесінің тұрғынжайда тұрмауы, - АК-те жэне Занда көзделген жағдайларды есептемегенде, - меншік иесінің құқыктары мен міндеттерін тоқтатпайды жэне шектемейді.

АК-тің 250-бабы негізінде меншік құқығынан  бас тарту - ол туралы жариялау немесе меншік иесінің осы тұрғынжайға қандай да бір құқықтарын сақтау ниетінсіз меншік кұқығынан шеттетілуін айкьш дэлелдейтін басқа іс-эрекеттер жасау жолымен білдірілуі мүмкін.

Меншік құқығынан бас тарту  азамат немесе меншік иесі болып табылатын занды тұлға тарапынан ғана болуы мұмкін. Мемлекет немесе оның органдары оларға тиесілі тұрғынжайға (занда белгіленген тәртіпте иеліктен шығару жағдайларын қоспағанда) меншік кұкьгғынан бас тартуға құқылы емес.

ҚР Конституциясының 6-бабьша сэйкес, меншік оны пайдалану бір мезгілде қоғамдық игілікке де қызмет етуге тиіс екендігін міндеттейді.

АК-тің 250-бабына сай меншік кұқығынан  бас тарту - тұрғынжайға катысты  меншік иесінің құкьгқтары мен міндеттерін  тоқтатпайды. Меншік иесіне оны күтіп-ұстау  ауыртпашылығы, занда кезделген коммуналдық төлемдер мен салықтарды төлеу міндеті жүктеледі. Бұл кұқьгқтар мен міндеттер бұл тұрғынжайға басқа тұлға меншік құқығын алғанға дейін сақталады.

Меншік иесінің осы тұрғынжайға  қандай да бір құқықтарын сақтау ниетінсіз меншік құкығьшан шеттетілуін айқын дэлелдейтін іс-эрекеттер жасауы - бұл тұрғьшжайға басқа тұлғаның меншік кұқығын алғаны туралы занды күшіне енген сот шешімі негізінде ғана меншік құқыктарының тоқгатылуына экеліп соктырады.

Меншік иесінің осы тұрғынжайға қаңдай да бір құқықтарын сактау ниетінсіз меншік құкығынан шеттетілуін айқын дэлелдейтін іс-эрекеттер жасау жолымен меншік кұқығынан бас тартуы заңға сыйымды, ерікті жэне меншік иесінің тұрғынжайды иеленуден, пайдаланудан жэне билік етуден бас тартатынын накты түрде керсететін болуы керек.

Мұндай бас тарту, атап айтқанда, меншік иесінін оның отбасы мүшелерінің  жэне басқа меншік иелерінің, сондай-ақ қажетті жағдайларда қамқорлық  жасау органының келісуімен тұрғынжай  орналасқан аудан әкімі аппаратына жазбаша арыз беру жолымен білдірілуі мүмкін. Меншік иесі тұрғынжайға меншік кұкығынан бас тарту туралы арызын, -тұгяъінжайдьі коммуналдық меншік деп тану туралы заңды күшіне енген сот шешімі болған немесе оны басқа тұлғаның талап ету мерзімі еткендіктен сатып алғанына байланысты жағдайларды есептемегенде, - қайтарып ала алады.

Қалдырып (тастап) кеткен тұрғынжай  деп оған қатысты меншік иесі меншік кұқығын сактау ниетін дэлелдейтін  іс-эрекеттер жасамаған тұрғынжай  аталады. Мұндай тұрғын-жайларға меншік иесі қараусыз жэне оны күтіп-ұстау бойынша міндеттемелерді және т.б. орындамастан қалдырып кеткен бос тұрғынжайлар жатқызьшады. Тұрғьшжайды құртып жіберу (бұзу) жағдайлары сот шешімімен тұрғьпгжайға меншік құқығын токтатудың дербес негіздемесі больш табьшады.

Меншік иесі жоқ немесе меншік иесі белгісіз немесе меншік иесі меншік құкьгғынан бас тартқан тұрғъшжайды сот иесіз тұрғынжай деп таниды.

АК-тің 242-бабының 3-тармағында иесіз  жьшжымайтын мүлікті коммуналдық 
меншікке алудың ерекше ережелері белгіленген. Аумағында осындай мүлік анықталған аудан 
экімі аппаратының арызы бойынша оны жылжымайтын мүлікті мемлекеттік тіркеуді жүзеге 
асыратын орган есепке алуға тиіс. . .

Есепке алынған күннен бастап бір  жыл еткеннен кейін, коммуналдық  мешшкті басқаруға уэкілеттігі  бар органның талабы бойынша тұрғынжай сот шешімімен иесіз жэне коммуналдық меншікке түскен деп танылуы мүмкін.

Егер талап бір жылдьгқ мерзім еткенге дейін берілсе, онда ол карауға  жатпайды жэне АГЖК-тің 154-бабының 6-тармағы  негізінде кері қайтарылады.

Сот шешімімен коммуналдық меншікке алынды деп танылмаған тұрғьшжайды иелену, пайдалану жэне билік ету құзыреттерін оны қалдырып кеткен адам сактап қалады немесе талап ету мерзімі еткен соң сатып алған тұлғаға өтеді.

Тұрғьшжайға коммунаддық меншік құқығын  тану туралы істерді қарау барысында соттар қандай тұрғьшжайдың иесіз деп таньшатынын, оны кім жэне қалай анықтағанын, иесіз тұрғьшжай ретінде қай уақытта есепке алынғаньш, меншік иесінің тұрғьшжайды меншік құкыктарын сақтау ниетінсіз қалдырып кеткенін дэлелдейтін айғақтарды тексеруге жэне мүдделі тұлғалар ретінде экімдіктерді, коммуналдық жэне салық кызметтерін тартуға тиіс.

Сот шешімімен коммуналдық меншікке өтті деп таньшмаған тұрғынжайға  экімдік билік еткен жағдайда, меншік иесі езінің тұрғынжайын қайтаруды  немесе экімнін тең бағалы тұрғынжай беруін талап етуге құқылы.

Меншік иесінін оның тұрғынжайында  тұрып жаткан адамды шьгғару туралы талабын қараған кезде, сот ол адамның тұрғынжайға көшіп кіруінің негіздемесін тексеруге тшс. Егер ол экімнің өкімімен кірген болса, онда сот оны меншік иесіне заңда кезделген негіздемелер бойьшша құқықтарын токтату туралы ыңғайласпа талап-арыз беру құқығын түсіндіре отырьш, іске қатысуға тартуы керек.

Меншік иесінің талабы канағаттандырылған кезде, тұрғынжайдан шығару Заң талаптары  сактала отырып орындалуы керек. Тұрғынжайдан шығарылушы тұлғаға, ол тұрғьшжайға мұқтаж адамдардың есебінде тұрған болса, басқа тұргынжай беру міндеті экімдікке жүктеледі. Шығарылған түлға меншік иесінен шыкқан шығыстарын (тұрғынжайды жөндеуге, оны күтіп-ұстауға жэне т.б. кеткен) өндіріп беруді талап етуге кұкылы.

Талап ету мерзімінің өтуі негізінде  тұрғынжайға меншік құқығын алу  туралы талаптарды карау барысында  АК-тің 240-бабының 1-тармағында көрсетілген  мэн-жайлардын жиынтығы, ягни жылжымайтын  мұлікті он бес жыл бойы өзінің жеке жылжымайтын мүлкіндей адал, ашық жэне үздіксіз иелену есепке алынуға тиіс.

Адал иелену - тұлға тұрғынжайдың занды иесіне заң жэне басқадай заң  актілері тікелей таныған немесе оларға қайшы келмейтін оқиғалар мен іс-эрекеттер нэтижесінде айналғанын, яғни тұрғынжай бұл тұлғаға сол себепті тиесілі болғанын, бірақ құқықтық рэсімдеу алмағанын (мысалы, тұрғынжайдың меншік иесі оны занда көзделген сатып алу-сату, жалдау шартын сақтамай бергенін) білдіреді.

Ашық иелену - тұлғаның тұрғынжайды  иеленудің мэн-жайларын жасыруға бағытталған ешқандай шаралар кабылдамағанын, тұрғынжайды күтіп-ұстаудың ауыртпа-шылығын көтеріп келе жатқанын, коммуналдық кызметтердің акысын жэне т.б. төлейтінін білдіреді.

Үздіксіз иелену - тұрғынжайдың аталған  тұлғаның иелігінде үшінші тұлғаларға иелену құқығын берместен он бес жыл бойы болғанын білдіреді. ҚР Жоғарғы Кеңесінің 1994 ж. 27 желтоқсандағы «Қазақстан Республикасының Азаматтык кодексін (Жалпы бөлім) енгізу туралы» Қаулысының 7-тармағы негізінде талап ету мерзімі өтуі себепті сатып алу мерзіміне осы Кодекс қолданысқа енгізілгенге дейінгі тұрғынжайды іс жүзінде иелену уақыты есепке алынады.