Лекция по "Бюджетному праву"

16 мен 18 жас аралығындағы кэмелетке  толмаған адам жасаган әкімшілік  құкық бұзушылық туралы хаттама ондай адамның занды өкілдері ретінде істің қаралуына қатысуға жататын оның ата-анасы немесе олардың орнындағы адамдар туралы деректер көрсетіле отырып жасалады.

14 жастан 16 жасқа дейінгі кэмелетке  толмағандар жасаған экімшілік  кұқық бұзушьшық туралы хаттама, - ӘҚБК нормаларында ата-аналардын немесе олардың орнындағы адамдардың жауапкершіліктері көзделген жағдайларда, осы адамдарға қатысты жасалады (мысалы, ӘҚБК-тің 331-бабы). Мұндай адамдарға қатысты экімшілік құкьгқ бұзушылық туралы іс бойынша шығарылған қаулыда орын алған кұкық бұзушылыктағы олардың кінэсінің қаншалыкты екені көрсетілуге тиіс.

Айьшпұл салу түріндегі экімшілік  жаза шарасы экімшілік құкық бұзушыльгқ орын алған уақыт карсаңында он алты жасқа толған, өздерінің өндіріп алу қолданылуы мүмкін дербес жалақысы немесе мүлкі бар адамдарға қатысты колданылуы мүмкін. Кэмелетке толмаған адамга тағайындалған айыщтұл көлемі он айлық есептік көрсеткіштен аспауға тиіс. Кэмелетке толмағанның мұндай жалақысы немесе мүлкі болмаса, ӘҚБК-тін 48-бабьшың талаптары сактала отырып, айыппұл онын ата-анасына немесе олардьщ орнындағы адамдарға салынады жэне ол туралы қаулыда көрсетілуте тиіс.

Кэмелетке толмаған адам топпен бірге  залал келтірген жағдайда, залалдың орнын толтыру міндеті ата-аналарға немесе олардың орнындағы адамдарға бірлескен немесе үлестік тэртіпте жүктеледі.

Кэмелетке толмағанның дербес жалакысы немесе өндіріп алу қолданылуы мүмкін мүлкінің бар немесе жоқ екендігі туралы маглүматтарды экімшілік  кұқық бұзушылық туралы іспен  бірге экімшілік кұқық бұзушылык туралы хаттама жасаған орган (лауазымды адам) табыс етеді.

Кэмелетке толмаған адамдар жасаған  экімшілік кұқық бұзушылықтар туралы істер бойынша прокурордың хабарламасы  міндетті болып табылады, алайда ӘҚБК-тің 599-бабы 2-тармағының талаптары сақталған жағдайда, оның сот мэжілісіне келмеуі - істі оның қатысуынсыз қарауға кедергі болып табьшмайды.

Іс ұшін маңызы бар мэн-жайларды растайтын дэлелдер, атап айтқаңда, ӘҚБК-те көзделген хаттамаларда бар  деректер (экімшілік кұқық бұзушылық  туралы хаттама, жеке тексеріп қарау хаттамасы, заттарды тексеріп қарау хаттамасы, құжаттар мен заттарды алып қою хаттамасы жэне басқалары) болып табылады.

ӘҚБК нормаларына сэйкес, әкімшілік  құқық бұзушылык туралы істер  бойынша хаттама жұргізу талап  етілмейді. Сонымен бірге, егер істі қарау барысында экімшілік кұкық бұзушылық туралы істер бойьшша шығарылатын шешімдердің негізіне алынған қосымша дэлелдер жиналған болса, олар қаулыда керініс табуға тиіс.

Әкімшілік құқык бұзушылық туралы іс бойынша шығарылған каулыда, атап айткаңда, экімшілік құқық бұзушылық қасақана немесе абайсыздықпен істелді ме, ол экімшілік кұқық бұзушылыққа жата ма, жауапкершілікті жеңілдететін немесе ауырлататын мэн-жайлар бар ма, мүліктік залал келтірілген бе деген мэн-жайлар, сот анықтаған мэн-жайларды растайтын дэлелдер керсетілуге тиіс. Іс бойынша ендірісті тоқтату туралы қаулыда одан езге іс бойынша өндірісті тоқтату негіздемелері көрсетілуге тиіс.

ӘҚБК-тің 647-бабының 1-тармағында белгіленген  экімшілік кұкық бұзушылық туралы істі қараудың он бес кұндік мерзімін істі қарайтын сот немесе уэкілетті орган (лауазымды адам) ұзартуы мүмкін, бірак іс жүргізуге қатысушылардан өтініш тұскен немесе істің мэн-жайын қосымша анықтау кажет болған жағдайда бір айдан артық емес, сондай-ақ салық міңдеттемелерін орындауға байланысты істер бойынша шагым беру мерзіміне ұзартуға болады. Ұзартылған мерзім аякталғанға дейін сот немесе орган (лауазымды адам) экімшілік құқық бұзушылык туралы іс бойынша шешім кабылдауға міндетті.

Қосымша аныктауға қажеттілік тууы мүмкін мэн-жайлар деп экімшілік кұкық бұзушьшық туралы іс бойынша дэлелдеуге жататын мән-жайларды түсіну керек (ӘҚБК-тің 605-бабы).

ӘҚБК-тін 647-бабының 3-тармағында аталған  істер санатын қарау мерзімдері ұзартуға жатпайды.

Әкімшілік құқық бұзушылык жасағаны үшін экімшілік жаза тек ӘКБК-тің Ерекше болімінің бабында көзделген санкция шегікде ғана белгіленеді. ӘҚБК-тік Ерекше бөлімінің тиісті бабында көзделген санкцияның ең төменгі шегінен темен жаза белгілеуге жол берілмейді.

Егер істі қарау барысында экімшілік құқық бұзушьшық жасаған адамның эрекеттерін экімшілік құқық бұзушьшық орын алғаны туралы хаттама жасаған органның (лауазымды адамның) дұрыс бағаламағаны анықталса, судья, орган (лауазымды адам) экімшілік құқық бұзушылықтың мэнін езгертуге жэне эрекеттерді ӘҚБК-тің Ерекше бөлімінің басқа бабына сэйкестендіріп бағалауға кұқылы емес. Бұл жағдайда экімшілік кұқық бұзушылық туралы іс, жауапқа тартылушы адамның эрекеттерінде кұкық бұзушьшыктың накты кұрамы жоқ жағдайда, ӘҚБК-нің 513-бабы негізінде тоқтатьшуға жатады.

Шакырту бойынша куэнің дэлелді  себептерсіз сотқа келуден жалтаруынан  немесе үдеріске қатысушылардың жэне езге де азаматтардын төрағалық етушінің өкіміне бағынбауынан көрінген сотты  кұрметтемеушілік немесе сот мэжілісі кезінде тэртіп бұзу -ӘҚБК-тің 513-бабында көзделген жауапкершілік жүктеуге экеліп соктырады.

Мұндай экімшілік құқық бұзушылыктар туралы хаттамаларды ӘҚБК-тің 636-бабының 1-тармағы, 2)-тармақшасына байланысты соттардың  қызметкерлері, соттың уэкілетті төрағасы немесе сот мэжілісінде төрағалық етуші эзірлейді, ал істер аудандық жэне соларға теңестірілген соттардың қарауына жатады.

Сот қьшмыстық (ҚІЖК-тін 327-бабының 6-белімі) немесе азаматтық (АГЖК-тің 179-бабының 4-тарм.) іс бойынша тікелей сот  қарауы барысында сот мэжілісінде  тэртіп бұзған кінэлі адамдарға ӘҚБК-тің 578-бабының 2-тармағына сәйкес экімшілік жаза белгілеуге құқылы.

Әкімшілік құқық бұзушылык туралы істі карап жатқан судья, ӘҚБК-тің 654-бабының 1-тармағына сэйкес, экімшілік күқық  бұзушылыққа ықпал еткен себептер мен жағдайларды анықтаған кезде жеке каулы шығарады, ал орган (лауазымды адам) тиісті ұйымға жэне лауазымды адамдарға оларды жою жөнінде шаралар кабылдау туралы ұ_сыныс енгізеді.

Апелляциялық немесе қадағалау  сатысының соттары да сонымен  қатар экімшілік құкык бұзушылықка ықпал еткен себептер мен жағдайлар анықталған кезде, тиісті ұйымға жэне лауазымды адамдарға жеке каулы шығаруға кұкылы.

«Қазақстан Республикасындағы  сот жұйесі жэне судьялардың мэртебесі  туралы» ҚР Конституциялық заңынын  соттардың бірыңғай мэртебесін, талаптарын жэне жауапкершілігін белгілейтін 23, 28, 34, 39-баптарына, ӘҚБК-тің экімшілік кұқық бұзушылықтар туралы істер бойынша іс жүргізген кезде соттыц заңды бұзуына жол берілмейтіндігі туралы 9-бабына сэйкес, апелляциялык жэне қадағалау сатьшарының соттары экімшілік құкық бұзушылық туралы істі караушы судьяның заңдылыкты бұзған фактілері бойынша жеке каулы шығаруға | кұқылы.

Уәкілетті мемлекеттік органның (лауазымды  адамның) ӘҚБК-тің 707-бабында белгіленген  мерзімдерде ерікті түрде орындалмаған айыппұл түріндегі экімшілік жазаға тарту туралы қаулысы аудандық немесе мамандандырылған экімшілік сотының судьясы ӘҚБК-тің 708, 709, 709-1-баптарына сэйкес шығарған айыппұлды мэжбүрлеп өндіріп алу туралы қаулы шығарғаннан кейін мэжбүрлі түрде орындалады.

Айыппұл салу туралы қаулының мэжбүрлі орындалуы туралы атқару қағазы жазылып берілмейді.

Айыппұл өндіру туралы каулыны мэжбүрлі орындату туралы мэселе шешілген кезде, соттар: шешім заңды күшіне енді ме, занды күшіне енген қаулының заңда белгіленген ерікті түрде  орындау мерзімі өтті ме, ӘҚБК-тің 703-бабында көзделген занды күшіне енген ! қаулының орындалу мерзімі өтті ме, оны уэкілетті орган (лауазымды адам) ездеріне берілген кұзыреттер шегінде қабьшдады ма, ӘҚБК-тің Ерекше бөлімі бабында көзделген санкция шегінде жаза белгіленді ме деген мэселелерді тексеруге міндетті.

Егер сот аталған ережелердің  қайсыбірінің бұзылғанын анықтаса, ол айыппұл салу туралы қаулыны мэжбүрлеп  орындатудан бас тарту туралы қаулы шыгарады.

Сот   экімшілік   кұқық   бұзушылықтың   мэні   бойынша   қабылданған шешімнің заңдылыгын тексеруге құкылы емес.

Егер айыппұл төлеуге ұшыраған жеке тұлга жұмыс істемейтін болса  немесе айыппұл өндіру басқа себептермен  мүмкін болмаса, аталған қаулылардың  орындалуын сот орындаушылары «Атқару  өндірісі жэне сот орындаушыларының мэртебесі туралы» КР Заңында көзделген тэртіпте іске асьфады.

Әкімшілік құкық бұзушылық туралы іс бойынша заңды күшіне енбеген  каулыға өзі жөнінде экімшілік  кұкык бұзушылық туралы іс жүргізіліп жатқан адам, жэбірленуші, занды өкілдер, қорғаушы (ӘҚБК-тің 584-587, 592-баптары) шағымдана алады, сондай-ақ прокурор наразылық білдіре алады (ӘҚБК-тің 583-бабы).

Аудандык жэне соған теңестірілген  соттың экімшілік жаза қолдану туралы қаулысына I жоғары тұрған сотқа  шағымдануға,  наразылық білдіруге  болады,  ал ол шағымды, наразылыкты ӘҚБК-тің 660-бабында белгіленген мерзімдерде қарауға міндетті.

Әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс бойынша орган (лауазымды адам) шығарған I қаулыға жоғары тұрған органға (жоғары тұрған лауазымды адамға) органның (лауазымды і адамның) тұрғылықты жері бойынша шағымдануға, наразылық білдіруге болады.

Әкімшілік құкык бұзушылық туралы іс бойынша шагым, наразылық сондай қаулы шығарған судьяға, органға (лауазымды  адамға) жолданады, ал олар үш күн мерзім ішінде оларды барлык іс материалдарымен бірге тиісті сотқа, жоғары тұрған органға (лауазымды адамға) жіберуге міндетті. Шағым, наразылық ӘҚБК-тің 39-бабында көзделген тэртіпте карауға жатады.

Шағымды беруге болады, ал наразылык  тікелей сотка, оларды қарауға уэкілетті  жоғары тұрған органға (жоғары тұрған лауазымды адамға) беріледі.

Әкімшілік кұқық бұзушылық туралы іс бойынша орган (лауазымды адам) шығарған қаулыға тікелей сотқа  шағым, наразылық беру жэне қарау  тэртібі азаматтық іс жүргізу  заңнамасымен (АІЖК-тің 26-тарауы) анықталады.

Әкімшілік күқық бұзушылық туралы іс бойынша занды кушіне енбеген  қаулыны қайта қараған жэне жасалған эрекеттің дұрыс емес заңдық бағасы анықталған кезде, жоғары тұрған соттың судьясы, жоғары тұрған орган (лауазымды  адам) құқық бұзушьглықтың бағалануын занның онша қатаң емес экімшілік жаза көзделетін бабына өзгертуге құкьшы (ӘҚБК-тің 667-бабының 2-тармағы).

ӘҚБК-тің 667-бабының 3-тармағына сэйкес, бұл адамдар шағымды, наразылықты  қарау нэтижелері бойынша негұрлым катаң экімшілік жаза көзделетін занды колдануға немесе осы негіздемелер бойынша жэбірленуші немесе прокурор шағым (наразылык) берген жағдайда ғана осындай жаза қолдануға құқылы.

Аудандық жэне оларға тенестірілген  соттардың заңды күшіне енген  қаулыларын жэне бұл соттардың төрағаларының  шағымдарды карау нэтижелері бойынша аныктамаларын, облыстық жэне оларға теңестірілген соттар судьяларының аталган соттардың судьялары мен төрағаларының қаулыларына берілген шағымдарды, наразылықтарды карау нэтижелері бойынша анықтамаларын, сондай-ак осы соттардың судьялары (төрағалары) ӘҚБК-тің 664-бабының 1-тармағының 5)-тармақшасында көзделген жағдайда экімшілік құкық бұзушы-лықтар туралы істер бойынша шығарған қаулыларын облыстық жэне оған теңестірілген соттын қадагалау алқасы ҚР Бас прокурорының жэне оның орынбасарларының, облыстардың прокурорларының жэне оларға тенестірілген прокурорлар мен олардың орынбасарларының наразылықтары бойынша қайта қарауы мүмкін.

Осындай тәртіппен аудандық жэне оларга теңестірілген соттардың уэкілетті  органның (лауазымды адамның) қаулысына берілген шағым, наразылықты қарау нэтижелері бойынша шығарылған анықтамалары қайта қаралуы мүмкін.

Облыстық жэне оған теңестірілген  соттың қадағалау алқасының қаулысы  ҚР Бас прокурорының жэне оның орынбасарларьшың наразылығы бойынша ҚР Жоғарғы сотының қадағалау алкасында қайта каралуы мүмкін.

Әкімшілік кұқық бұзушьшық туралы іс бойынша ҚР Жоғарғы соты алқасының  қаулысы ары қарай наразьшық  білдіруге жатпайды.

Әкімшілік кұкық бұзушылық туралы істер бойынша қаулыларды жэне оларға берілген шағымдар мен наразьшықтарды қарау нэтижелері бойынша анықтамаларды кайта карауға құзыретті соттар ӘҚБК-тін 664-бабының 1-тармағында көрсетілген шешімдерді қабылдауға құқьшы. Әкімшілік жауапкершілікке гартылған адамның немесе ол жайында экімшілік іс жүргізу тоқтатылған адамның жағдайын нашарлату жағына қарай қайта қарауға сопың немесе уэкілетті мемлекеттік органның қаулысы заңды күшіне енген күннен бастап бір жыл ішінде жол беріледі (ӘҚБК-тін 672-бабы).

Аталган соттар жаңа дэлелдерді зерттеуге  құқылы емес, сондықтан экімшілік кұқық бұзушылық туралы іс жүргізу негізсіз тоқтатьшган жагдайда, олар дау тудырып отырган сот кесімінің күшін жойып, істі жүргізуді қайта бастап, оны қайтадан қарауға жолдай алады.

Салық органының айыппұл салу туралы қаулысына берілген шағым бойынша  іс қараган кезде, сот хабарламаның заңдылығын талкылауға жэне косымша есептелген салыктар мен басқа да міндетті төлемдер сомасына түзету енгізуге құқылы емес.

Егер салық органының айыппұл  салу туралы қаулысына берілген шағым  бойынша іс қарап жатқан сот салык органының хабарламасына тиісті тэртіппен жоғары тұрған органға немесе сотқа шағым берілгенін анықтаса, бірақ мұндай шағым бойынша шешім қабылданбаса, онда ол істі қарау мерзімін шағым беру мерзіміне ұзартуға кұқылы (ӘҚБК-тің 647-бабының 2-тармағы).

Кейіннен экімшілік кұқық бұзушылық туралы іс бойынша салық органыньщ хабарламасына берілген шагымды қарау нэтижелері есепке алына отырып, шешім қабылдануға тиіс.

Егер заңды күшіне енген сот  анықтамасымен салық органының  хабарламасымен келіспеушілік туралы берілген арыз АІЖК-тің 249-бабында көрсетілген негіздемелер бойынша қараусыз қалдырылса, салық органының айыппұл салу туралы қаулысына берілген шагым бойынша іс қараушы сот істі жалпы тэртіпте қарайды.

Алкоголь өнімдерімен сауда  жасауға байланысты экімшілік кұқық бұзушылық туралы істерді қараған кезде, соттар тауарлармен немесе басқа заттармен заңсыз сауда жасауды (ӘҚБК-тің 162-бабы) кэсіпкерлік кызметтің тыйым салынған түрлерімен айналысудан (ӘҚБК-тің 143-бабы) ажыратып көрсетулері керек.