Лекция по "Бюджетному праву"

ӘҚБК-тің 162 бабына сэйкес, егер белгілі бір тауарлармен, мысалы, қаруланудың барлық түрлерімен, әскери техникамен (Қазакстан Республикасының қорғанысы жэне Қарулы Күштері туралы» ҚР Заңының 15-бабы) еркін сауда жасауға тыйым салынған немесе, мысалы, азаматтық каруды сату шектелген болса («Қарудың жекелеген түрлерінің айналымына мемлекеттік бақьшау жасау туралы» ҚР Заңының 22-бабы), адам экімшілік жауапкершілікке тартылуы мүмкін.

Жеке жэне жеке кэсіпкерлік субъектілері ретіндегі мемлекеттік емес занды  тұлғалар, - егер кэсіпкерлік қызметті заң актілеріне сэйкес тікелей мемлекеттің кұзырына жататын (мысалы, кару өндірісі, қорғаныс, салық, кеден, валюта, монополияға қарсы реттеу жэне т.б.) салаларда жұзеге асыратын болса, - ӘҚБК-тің 143-бабы бойынша экімшілік жауапкершілікке тартылуы мұмкін.

25-1. ӘҚБК-тің 524-бабы бойынша соттардың  жэне экімшілік кұкық бұзушылық  туралы істерді карауға уэкілетті  басқа да органдардын (лауазымды  адамдардың) қаульшарьш орындамағаны  үшін, бірақ ӘҚБК-тін 520-бабында  көзделген жағдайлардан басқа,  сот шешімдерін немесе басқа да сот кесімдерін орындамағаны ұшін де, экімшілік жауапкершілік жүктеледі.

25-2. ӘКБК-тің 462-бабында көзделген  экімшілік кұқық бұзушылық туралы  істерді караған кезде, аталған  баптың бірінші бөлігі бойынша  көлік құралдары жүргізушілерінің жауапкершілігі олар көлік құралдары қозғалысының жылдамдығын бір сағат ішінде (қоса алғанда) он шақырымнан жиырма шакырымға дейінгі мөлшерге асырып жібергенде орын алады. Көлік кұралдары қозғалысының жылдамдығын сағатына 20 шакырымнан 40 шакы-рымға (қоса алғанда) дейінгі мөлшерге асырып жіберген көлік құралдарының жүргізушілері аталған баптың екінші бөлігі бойынша экімшілік жауапкершілікке тартуға жатады.

25-3. ӘҚБК-тің 469-бабында көзделген  экімшілік құқық бұзушылық құрамы  келік құралын басқарған адам  жол-көлік оқиғасы болған жерден кетіп қалған кезден бастап түбегейлі болып саналады.

25-4. Егер адам бір жыл ішінде  үш рет жэне одан артық көлік  кұралын пайдалану ережелерін  немесе жол жүру ережелерін  бұзған жағдайда, ӘҚБК-тің 484-бабы  бойынша әкімшілік жауапкершілік туындаиды.

Аталған бапта көзделген бір  жьш мерзімдік құқык бұзу құрамын  құрайтын бірінші эрекет орын алған  күннен бастап, ал ӘҚБК-тің 69-бабында  белгіленген әкімшілік жауапкершілікке  тарту мерзімінің өтіп кетуін соңғы  құқық бұзушылық жасалған күннен бастап есептеу керек.

Әкімшілік құқық бұзушылық туралы ӘҚБК-тің 484-бабы бойынша козғалган  іс материалдарына адамды экімшілік  жауапкершілікке тарту туралы заңды  күшіне енген, көлік құралдарын пайдалану  ережелерін жэне жол жүру ережелерін жүйелі түрде бұзатынын дәлелдейтін қаульшардың көшірмелері қоса тіркелуге тиіс.

25-5. «Сыбайлас жемқорлықпен күрес  туралы» ҚР Заңы 9-бабының 3-тармағына  сәйкес, Заңның осы бабында көрсетілген  адамдардың эйеліне (күйеуіне) тұрғылықты  жері бойынша салық органына  салық нысаны болып табылатын ҚР аумағындағы да, одан тыс жерлердегі де табыстары мен мүлкі туралы мағлұмдама табыс ету міндеті жүктеледі. Сондыктан мұндай міндетті эйелі (күйеуі) орындамаған жағдайда, каржылық бақылау шараларын бұзғаны үшін жауапкершілік кұқық бұзған әйеліне (күйеуіне) жүктелуге тиіс.

25-6. ӘҚБК-тін кейбір баптарында (мысалы, ӘҚБК-тің 400-бабы - кеден бақылауы  аймағының режимін бұзу, ӘҚБК-тің  414-бабы - Қазақстан Республикасының  кеден органына кеден мағлұмдамасын,  құжаттар мен қосымша мағлұматтарды  және т.б. табыс ету мерзімдерін бұзу) қылмыс белгілері жоқ кезде ӘҚБК-тің тиісті бабы бойынша адамның экімшілік жауапкершілікке тартылатыны туралы нұсқау бар.

Егер мұндай құқық бұзушылыктар туралы істерді сотқа қылмыстық  іс қозғауга уэкілетті лауазымды  адамдар мен органдар жолдайтын болса, аталған адамдар (органдар) экімшілік жауапкершілікке тартылып отырған адамдардың іс-эрекеттерінде қылмыс белгілерін көріп тұрған жоқ деген жорамал жасауға болады, сол себепті мұндай жағдайларда қьшмыстық іс қозғаудан бас тарту туралы қаулының көшірмесін тапсыру талап етілмейді.

25-7. Әкімшілік күкық бұзушьшық  туралы іс бойынша қаулы шығарылғаннан  кейін соттың, органның (лауазымды  адамның) оны өз бетінше алып  тастауға немесе өзгертуге құқы  жоқ. Сонымен бірге ол іске  қатысушы адамдардың арызы бойынша немесе өзінің бастамашылығымен эрекеттің бағалануын, экімшілік кұқық бұзушылықтың көлемі мен түрін өзгертпестен, қаульща жанылыс жазьшып кеткен сөздер мен көрініп тұрған арифметикалык қателерді түзетуге кұқьшы.

Түзетулер енгізу туралы мэселені сот қаулысының орындалу мерзімі шегінде, келуі міндетті болып саналмайтын іске қатысушы адамдарды хабардар ете отырып (ол туралы анықтама шығарылады), сот шешуі мүмкін.

25-8. Кұжаттар мен дэлелдер іс  материалдарына тұпнұсқасында тіркеледі.  Еер ондай құжаттар мен дэлелдер тұпнұсқасыңда беріле алмайтын болса (мысалы, қылмыстық іс немесе азаматтық іс материалдарында жатса), олар сот, әкімшілік кұқық бұзушьшық туралы хаттама жасауға уэкілетті орган (лауазымды адам) немесе нотариус куэландырган көшірмелерінде беріледі. Жазбаша айғактың көшірмесін сонымен қатар экімшілік кұқык бұзушылық туралы істі қараушы судья куэлаңдыра алады.

25-9. ӘҚБК-тің 6-бабына сэйкес, экімшілік  кұкық бұзушьшық ұшін жауапкершілікті  алып тастайтын немесе жеңілдететін  заңның кері күші бар, яғни бұл заң қолданысқа енгізілгенге дейін жасалған кұқық бұзушьшыққа да қолданылады.

Әкімшілік құқык бұзушьшық ұшін жауапкершілік белгілейтін немесе күшейтетін немесе басқадай түрде құқық  бұзған адамның жағдайын нашарлататын заңның кері күші жоқ.

Әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қараған жэне әкімшілік  жаза шараларын анықгаған кезде, 2006 ж. 20 қаңтардағы «Қазақстан Республикасыньщ  Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексіне өзгертулер мен толықтырулар енгізу туралы» ҚР Заңының 2006 ж. 1 қаңтардан күшіне енген нормалары дұрыс қолданылуы жэне экімшілік құқык бұзушылық жасалған ай-күнге көңіл аударылуы керек.

25-10. ӘҚБК-тің 69-бабынын 4-1 бөлігіне  сай, экімшілік кұкык бұзушылық  үшін экімшілік жаза тағайындау  мерзімінің өтуі - іс соттарға  немесе экімшілік құқық бұзушы-лықтар туралы істерді қарауға уэкілетті мемлекеттік органның лауазымды адамына жолданған кезден бастап токтатыла тұрады.

Әкімшілік жаза тағайындау мерзімінің өтуін тоқтата тұру кезі деп іс соттарға немесе экімшілік құқық  бұзушьшықтар туралы істерді карауға уэкілетті мемлекеттік органның лауазымды адамына жолданған накты ай-күнді (поштаға тапсырган, курьер алған жэне т.б. ай-күн) түсіну керектігі ескерілуі қажет.

Мұндай мерзімдерді есептеу  осыған ұқсас қайта басталады.

25-11. ӘҚБК-тің 80-113-баптарында көзделген экімшілік құқық бұзушылықтар туралы істерді құқықтары бұзьшған адамның арызы негізінде қазы хаттама жасамай-ақ карай алады. Мұндай жағдайларда экімшілік құқық бұзушылық туралы іс тиісті түрде рәсімделген арыз келіп түскен кезден бастап қозғалған болып есптеледі.

Арызда арыз беруші адам туралы (фамилиясы, аты, экесінін аты, мекенжайы), арызданушының  кұқықтарының бұзылғанын куэландыратын  мэн-жайлар жэне экімшілік кұқық  бұзушылықтың нақты құрамының бар  екені туралы деректер, арызданушының кұқықтарының бұзылуына жол берген адам туралы мағлұматтар болуға тиіс.

Арызда көрсетілген мэн-жайларды растайтын жазбаша дэлелдерді арызға қоса тіркеп беруге болады.

Тиісті түрде рэсімделген арызды қабылдаудан бас тартуға жол  берілмейді. Егер арыз тиісті түрде рэсімделмесе, онда ол сот анықтамасымен кемшіліктерін жою үшін арызда-нушыға қайтарылып беріледі. Жазбаша дэлелдердің болмауы - арызды қайтаруға негіздеме бола алмайды жэне істі мэні бойынша қарауға кедергі болып табылмайды.

Оңцай іс бойынша шешім қаулы тұрінде шығарылады.

25-12. Өзі жайында экімшілік кұқық  бұзушылық туралы іс жүргізіліп  жатқан адам ӘҚБК-тің 633-бабында  көзделген тэртіпте іс жүргізуді  қамтамасыз ету шараларын қолдануға  шағым беруге құқылы.

Әкімшілік кұқық бұзушылық туралы хаттамаға (ӘҚБК-тің 584-бабы) АІЖК-тің 27-та-рауында көзделген тэртіпте аудандык және соған теңестірілген сотка іс сотқа, экімшілік кұқық бұзушыльгқ туралы тиісті істі қарауға уэкілетті органға (лауазымды адамға) түскенге дейін шағым беруге болады.

Егер экімшілік кұқық бұзушьшык туралы іс түскен кезде экімшілік кұқық бұзушылық туралы хаттамаға наразылық қабьшданбаған болса, шағым соттың, экімшілік құқық бұзушьшық туралы тиісті істі қарауға уэкілетті органның (лауазымды адамның) карауына жатады.

25-13. ӘҚБК-тің 9-бабының 1-тармағына сай, экімшілік құкық бұзушылық, оларды жасағаны үшін қолданылатын әкімшілік-құқықтық ыкпал ету шаралары тек осы Кодексте белгіленеді. Осы Кодексте белгіленген негіздемелер мен тэртіптен баска жағдайларда, ешкім де экімшілік жазаға, экімшілік кұқық бұзушылық туралы іс жүргізуді қамтамасыз ету шараларына ұшырауға тиіс емес.

Жеке тұлғаларды, жеке кэсіпкерлерді, дербес нотариустарды, адвокаттар мен  занды тұлғаларды лицензиядан, арнаулы  рұқсаттан, қызметтің жекелеген  түрін немесе белгілі бір эрекеттерді орыңдауға берілетін бшіктілік аттестатынан айыруды судья аталған адамдар лицензияда, арнайы рұқсатта, кызметтің белгілі бір түріне берілетін біліктілік аттестатында (куэлігінде) көзделген қызметті немесе белгілі бір эрекеттерді жүзеге асыру барысында экімшілік құқық бұзушьшыққа жол бергені үшін тағайындайды.

Аталған адамдарды лицензиямен, арнайы рұқсатпен, қызметтің жекелеген  түрін немесе белгілі бір эрекеттерді  орыңдауга берілетін біліктілік аттестатымен (куэлігімен) айқындалатын қызметке қатысы жоқ кұкык бұзушылық жасағаны үшін лицензиядан, арнайы рұқсаттан, қызметтің жекелеген түрін немесе белгілі бір эрекеттерді орындауға берілетін біліктілік аттестатынан (куэліктен) айыруға жол берілмейді.

ӘҚБК-тің 52-бабына сэйкес, егер ӘҚБК-тің  Ерекше бөлімінің тиісті бабында экімшілік жауапкершіліктің осындай жазасы көзделген болса, лицензиядан айыру туралы мэселені судья шешеді.

Қызметтің белгілі бір түріне немесе белгілі бір эрекеттерді орындауға  берілетін лицензияның қолданылуын  тоқтата тұру немесе арнайы рұқсаттан, біліктілік атестатынан (куәліктен) уақытша, алты ай мерзімге дейін айыра тұру туралы мэселе, - егер ӘҚБК-тің Ерекше бөлімінің тиісті бабының санкциясы экімшілік жазаның осындай түрін көздейтін болса, - уэкілетті органның (лауазымды адамның) карауына жатады.

Осы нормативтік қаулының қабылдануына байланысты Қазақ КСР-і Жоғарғы  соты Пленумының 1989 ж. 31 наурыздағы «Соттардың экімшілік құқық бұзушылық туралы заң-дарды қолдану тэжірибесі туралы»  № 2-қаулысының, 1989 ж. 29 қыркүйектегі «Республика соттарының азаматтар мен лауазымды адамдарға экімшілік жаза белгілеуге байланысты істер бойынша заңдарды қолдануының кейбір мэселелері туралы» № 7-каулысының, ҚР Жоғарғы сотының 2001 ж. 19 қазандагы «»Қазакстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің қолданылуына байланысты сот тэжірибесінде туатын кейбір мэселелер туралы» № 16-нормативтік қаулысының күші жойылды деп есептелсін.

ҚР Конституциясына сай, осы  нормативтік қаулы қолданылып жүрген құқык кұрамына кіреді, сондай-ақ жалпыға бірдей міндетті болып табылады жэне ресми жарияланған күннен бастап күшіне енеді.

ҚР Жоғары сотыныц 2005 ж. 23 желтоксандағы  «Соттардыц жылу жэне электр энергиясы  үшін берешекті өндіріп алуга  байланысты зацнаманы қолдануыныц  кейбір мәселелері туралы» №  9-нормативтік каулысы

(ҚР Жоғарғы сотыньщ 22.12.2008 ж.  № 25-нормативтік қаулысы арқылы  енгізілген

өзгерістермен қоса)

Сот тэжірибесінде туындаған тұрмыстық  мақсаттарда тұтынылған жылу жэне электр энергиясы үшін берешекті өндіріп  алу туралы заңнаманы қолдану мэселелеріне байланысты ҚР Жоғарғы сотының пленарлық мәжілісі каулы етеді:

1. АК-тің 482-бабының 2-тармағына сэйкес, энергиямен жабдыктау шарты - жария 
шарт болып табылады. Энергиямен жабдыктау ұйымы мен абонент арасында талаптары 
жария шарттың талаптарына сай келуге тиіс электрмен жабдықтаудың жеке шарты жасалуы 
мүмкін.

2. Тұтынушы пайдаланған энергияның ақысын уақытында төлеу жөніндегі 
міндеттемесін орындамаған (тиісті емес дэрежеде орындаған) жағдайда, энергиямен 
жабдықтау ұйымы борышты өндіріп беруді жэне заңды айыпақыны төлеуді талап етуге 
құқылы (АК-тің 295-бабының 1-тарм.).

2007 ж. 26 шілдедегі «Жылжымайтын  мүлікке жэне олармен жасалатын  мэмілелерге кұқықтарды мемлекеттік  тіркеу туралы» ҚР Заңына сэйкес, ауыртпашылық деп ҚР заңында  немесе тараптардың келісімінде көзделген тэртіпте туған жэне жылжымайтын мүлікті иеленуге, пайдалануға жэне (немесе) билік етуге кұқық иеленушінің құзыреттерін шектеуден көрінетін жылжымайтын мүлікке құқьщты кез келген шектеушілік түсінілуі керек.

Тұрғынжайды сатушы пайдаланған энергия үшін берешек ауыртпалық болып табылмайды, сондықтан тұрынжайға меншік құқын басқа адамға мэміле негізінде берген кезде, - егер аталған мүлікті иеліктен шығару туралы шартта өзгедей көзделмесе, - оны төлеу жөніндегі міндет сатушының міндеті болып табылады.

Энергиямен жабдықтау шартынан туатын міндеттемелер бойынша талап  мерзімінің ескіруінің (өтіп кетуінің) жалпы мерзімі белгіленген. Энергиямен жабдықтау шарты бойынша азаматтар  тұтынылған энергияның акысын ай сайын  төлеп отыруға міндетті, сондықтан абоненттің міндеттемелері бойынша талаптың ескіру мерзімінің өтуі қабылданған энергия ақысын толеу бойынша міндеттемелерді орындау мерзімі аяқталган кезден басталады.

5. Энергиямен жабдықтау шартында тараптардың бірі болып кэсіпкерлік қызметті 
белгіленген тэртіпте заңды тұлға құрмай жүзеге асырушы азамат эрекет етсе, мұндай 
кұкыктық қатынастарға (АК-тің 19-бабының 3-тарм.), - егер заңнамада немесе құқықтық қатынастардың мэнінде өзгедей көзделмесе, - тиісінше коммерциялық үйымдар болып табылатын заңды тұлғалардың кызметін реттейтін ережелер қолданьшады.