Лекция по "Бюджетному праву"

20. Апелляциялық тэртіппен шағымдануға (наразылык білдіруге) төмендегілер жат- 
пайды:

сот бұйрықтары;

бірінші саты соттарыньщ сайлауларға, референдумдарға қатысатын азаматтардың немесе қоғамдық бірлестіктердін сайлау кұкықтарынын бұзылушылығын аныктаган  шешімдері;

ҚР Жоғарғы сотыньщ бірінші  саты соты ретінде шығарған шешімдері  мен анықтамалары;

бірінші саты соттарыньщ оларға шағымдану  АІЖК-і нормаларында көзделмеген  немесе істің ары қарай жылжуына кедергі келтірмейтін анықтамалары. Істің ары қарай жьшжуына кедергі  келтірмейтін аныктамалар деп бірінші  саты соты шығаратын арызды қозғалыссыз қалдыру, істі жабык сот мэжілісінде қарау, бейнежазбалар жазу жэне т.б. туралы аныктамаларын түсіну керек.

 

Іске катысушы адамдардың апелляциялық (жеке) шағым беру, қарсылық білдіру  мерзімін қалпына келтіру туралы арыздары АІЖК-тің 128-бабында белгіленген ережелер бойынша бірінші саты сотының сот мэжілісінде карауға жатады.

Соттың апелляциялық (жеке) шағым  беру мерзімін калпына келтіруден бас  тарту туралы анықтамасына АІЖК-тің 344-бабының 4-бөлімінде көзделген  мерзімдерде шағымдануға, келіспеушілік  білдіруге болады.

АІЖК-тің 345, 347-баптарына сэйкес, апелляциялық саты соты істе бар жэне қосымша  берілген материалдар бойынша бірінші  саты соты шешімінің заңдылығын жэне негізділігін толық көлемде тексереді.

Сот шешімін толык көлемде тексеру  деп бірінші саты сотының істін накты мэн-жайларын анықтауының, материалдык жэне іс жүргізу құкыктары нормаларын қолдануы мен түсіндіруінін дұрыстығын тексеруді түсіну керек.

АІЖК-тің 189, 242, 243, 247, 249-баптарында кезделген  негіздемелер бойынша апелляциялык саты сотының істі қарауды кейінге қалдыруға, іс бойынша өндірісті тоқтата тұруға жэне токтатып тастауға, арызды караусыз калдыруға кұкы бар жэне ол туралы тиісті қаулы шьгғарады.

Апелляциялық саты соты жаңадан  берілген құжаттар мен материалдарды  қарауға қабьшдауга тек егер бұл кұжаттар мен материалдар бірінші саты сотына дэлелді себептермен табыс етілмеген немесе оларды сот отырысында талап етуге жэне зерттеуге көмектесу туралы өтінішті бірінші саты соты кабылдамаган жағдайда ғана құқылы.

Апелляциялык саты сотына тараптын АІЖК-тің 65, 66-баптарына сэйкес орынсыз себептермен бірінші саты сотына табыс етілмеген айгактарды беруі - оларды апелляциялық саты сотынын кабылдап және зерттеуге алуы мүмкіндігінен айырады жэне тараптың іс жүргізуде жіберген кемшілігі деп бағаланады.

Мэлімделген талап шегінде, - егер іске қатысушы басқа адамдар ол айғақтар бойынша өз пікірлерін апелляциялық шағымға (қарсылықка) берілген қарсы  пікірінде немесе апелляциялық саты сотының отырысында білдірген болса, - апелляциялық саты соты зерттеуге  кабылданган, тараптьщ жаңадан берген айғақтарының негізінде жаңа фактілерді аныктай алады. Бұл жағдайларда апелляциялық саты соты бірінші саты сотына істі жаңадан карауға берместен, бірінші саты сотының шешімін өзгертеді немесе оның күшін жойып, іс бойынша жаңа шешім шығарады.

Апелляциялық саты соты азаматтык  істің толық, жан-жақты жэне элілдікпен зерттелген материалдары негізінде  іс үшін маңызы бар мэн-жайларды кайтадан аныктап кана қоймай, сонымен бірге  бір немесе баска бір мэн-жайлардың  дэлелденгені немесе дәлелденбегені туралы корытынды жасауға, материалдық немесе іс жүргізу құқықтары нормаларын дұрыс қолдануға немесе ұқсас занды немесе ұқсас құкьіқты қолдануға кұқылы.

Егер істі карау барысында апелляциялық сот бірінші саты сотының АІЖК-тін 365-бабында көзделген құқық бұзушылықтарға жол бергенін аныктаса, онда ол бірінші саты сотына істі жаңадан қарауга берместен, бірінші саты сотының шешімін өзгерту немесе оның күшін жою туралы қаулы шығарады жэне дауды мэніне карай шешеді.

Егер апелляциялық сот:

АІЖК-тің 366-бабы 1-бөлімінің 1)-7)-тармақтарында аталған іс жүргізу құкығы нормаларыньщ кез келгені бұзылғанын анықтаса;

істің дұрыс шешілуі үшін маңызы бар, бірак сот отырысында зерттеле алмайтын, тарап косымша табыс  еткен дэлелдерді қарауга алса;

3) бірінші саты сотының АІЖК-тің 364-бабы 1-бөлімінің 1-тармағында көзделген заң бұзушылыктарға жол бергенін анықтаса, іс бірінші саты сотына жаңадан қарауға жіберіледі.

27. Егер апелляциялық саты соты шешімнің кушін жойып, бірінші саты сотына істі 
жаңадан қарауға жолдаса, онда істің мэн-жайларын зерттеуде жол берілген олқылықтардың 
орнын толтыру мақсатында каулыда бірінші саты сотьгаьщ орындауына жататын іс жұргізу 
эрекеттері көрсетіледі.

Сонымен бірге апелляциялық саты сотының  қаулыда істің жаңадан қаралуының нэтижелерщ алдын ала шешіп қойған немесе бір дэлелдердің екіншілері алдында басымдығын көрсететін айғактарды баяндауға құқы жоқ.

АГЖК-тің 385-бабының 1-бөліміне сәйкес, соттың заңды күшіне енген шешімдеріне, анықтамаларына, қаулыларына жэне сот  бұйрықтарына іске қатысушы, апелляциялық шағым беру құқы бар адамдар сот қадагалауы тэртібімен шағымдана аладьғ АІЖК-тің 391-бабының 3-бөліміне сай іске қатысуға тартылмаған адамдар аталған сот кесімдеріне тек осы актілер арқылы олардың құқықтары мен міндеттері туралы мэселе шешілген жағдайда ғана шағым бере алады.

АІЖК-тін 388-бабына сэйкес, кадағалау  шағымын шағым берілген (қарсьшық білдірілген) сот кесімі занды күшіне енген куннен бастап бір жьш ішінде беруге (қарсылық бщдіруге) болады. Қадағалау  шағымын (карсылығын) берудің бір жыл мерзімі сот кесімі АГЖК-тің 235-бабының 1, 2, 3-бөлімдерінде, 368-бабында көзделген ережелер бойынша заңды күшіне енген күннен есептеледі.

Егер қадағалау сатысының соты заңды күшіне енген сот кесімдерін жаңа шешім шығару арқылы өзгертсе немесе күшін жойса, онда мұндай қаулыға шағым беру мерзімі ол шығарылған күннен есептелуге тиіс.

Бір жьш мерзім өтіп кеткеннен кейін  жэне оны қалпына келтіру туралы өтінішсіз берілген қадағалау шағымы АІЖК-тің 392-бабы 1-бөлімінің 3)-тарм., 394-бабы 1-бөлімінің 3)-тармағына сэйкес, оны берген адамға қайтарьшады.

Егер қадағалау шағымын берудің  отіп кеткен мерзімін қалпына келтіру  туралы өтініш қоса тгркелген қадағалау  шағымын қараған кезде, АІЖК-тің 387-бабының 3-болімінде занды күшіне енген сот кесімін қайта қарау  үшін көзделген негіздемелердің жок екені анықталса, онда АІЖК-тщ 392-бабы 1-бөлімінің 3)-тарм., 394-бабы 1-бөлімінің 3)-тармағына сэйкес! қадағалау шағымын қайтару туралы қаулы шығарылады.

Облыс прокурорына жэне оған теңестірілген  прокуратураға немесе ҚР Бас прокуратурасына бір жыл мерзім шегінде тиісті қадағалау сатысына қарсьшық білдіру туралы өтшіш бершген, бірақ прокурор қарсылықты оны бұза отырып енгізген жағдайда, аталған мерзімді кадағалау сатысының соты АІЖК-тің 388-бабының 3-боліміне сай ұзартады.

Егер бір жьшдық мерзім бұзыла отырып жэне оны қалпына келтіру туралы өтініш қоса бершген қадағалау шағымын  қарау нэтижелері бойынша шағым  берілген сот кесімдерін қайта қарау  бойынша қадағалау өндірісін  қозғау туралы каулы шығарылса, онда қадағалау сатысының соты сот мэжілісінде АГЖК-тің 398-бабының 2-болімінде көзделген тэртіпте бұл мерзгмді қалпына келтіру туралы мэселені шешеді. Соған ұқсас тэртіпте қадағалау сатысының соты прокурордың қарсылық білдіру мерзімін қалпына келтіру туралы мэселені шешеді. Қадағалау шағымын (қарсьшық) берудің дэлелсіз себептермен өтіп кеткен мерзімі қалпына келтіруге жатпайды, ал шағым (карсылық) қаралмастан кері қайтарылады.

АІЖК-тің 387-бабының 3-бөліміне сэйкес, сот қадағалауы тэртібінде занды  күшіне енген сот кесімдерін қайта қарауға мүмкіндік беретін елеулі құқық бұзушылықтарға АГЖК-тщ 366-бабының 1-бөлімінде аталған іс жүргізу құқығы нормаларының бұзылғанын жатқызу керек. Материалдық кұқық нормаларын дұрыс пайдаланбауды елеулі құқық бұзушылыққа тек соның нэтижесінде сот істі дұрыс шешпеген жағдайда ғана жатқызуға болады.

Мэні бойынша дұрыс сот кесімі формальды долбарлар негізінде  сот қадағалауы тәртібімен қайта  қаралмайды. Формальды долбар деп  сот істі қарау барысында жол  берген, АІЖК-тін 366-бабыньщ 1-бөлімінде  камтьшмаған немесе соттың материалдық құқық нормаларын дұрыс қолданбағанын дэлелдемейтін құқық бұзушьглыктарды тұсіну керек. Қадағалау сатысының соты тарап келтірген, бірінші немесе апелляциялық саты соты зерттемеген дәлелдер негізінде занды күшіне енген сот кесімін өзгертуге немесе күшін жоюға құқьшы емес. Тиісті негіздемелер болған кезде мұндай сот кесімі жаңадан ашьшған мэн-жайлар бойынша қайта қаралуы мүмкін.

АІЖК-тің 37-бабының 2-бөліміне сэйкес, қадағалау сатысы сотының алқа құрамы казылардың тақ санынан (үштен кем емес) тұруға тиіс. Облыстық жэне соган теңестірілген соттың қадағалау алқасының отырыстарында осы соттьщ төрағасы төрағалык етеді, ал ол орынды себептермен (мысалы, кезекті демалыс алған, ауырып қалған, іссапарда жүрген) болмаған кезде, терағаның көрсетуімен соттың қадағалау алкасы казыларының бірі төрағалык етеді.

АІЖК-тің 366-бабында көрсетілген  іс жүргізу құқығы нормаларын айтарлыктаи  бұзушылык тізбесі жан-жакты қамтьшған  болып табылатындыктан, қадағалау  саты сотының істі қазылардың жұп  санынан тұратын алка құрамында карауы - соттың мұндай кұрамы шығарған қаулының күшін жою керек дегенді білдірмейді.

Егер АІЖК-тің 39, 40-баптарында козделген  негіздемелер бойынша істі облыстык жэне 
соған теңестірілген соттьщ қадағалау алкасы қарай алмайтын болса, онда мұндай істің кай 
сотта қаралатынын АІЖК-тің 36-бабында көзделген тэртіпте ҚР Жоғары сотының судьясы 
анықтайды. . .

Іс бойынша сот кесімдері  бірінші саты сотына жаңадан сот  карауына жіберглш, күші жойылган сот  кесіміне қадағалау шағымын беру - іс жүргізу эрекеттері болып табьшады. Мұндай істі уэкілеттік ету немесе қарсылық білдіру кұқы бар лауазымды адамдар талап еткен кезде, АІЖК-тің 189-бабына сэйкес, бірінші саты соты қадағалау шағымы шешілгенге дейін оның қаралуын кейінге каддырады.

Занды күшіне енген сот кесімдерінің орындалуын АГЖК-тін 396-бабында аталған лауазымды адамдар келіп түскен қадағалау шағымы бойынша соттан азаматтық іс талап етіліп альпгған жағдайда ғана токтатып қоюы мүмкін.

35. Апелляцюшық немесе қадағалау  сатысы судьясының ерекше пікірінщ  мазмұнын жария етуге жол берілмейді. Оның мазмұнымен соттық қадағалау тэртібінде істі карап жатқан қазылар ғана танысуға құқьшы, содан кейін іс желімделген конвертке салынып, іске тіркеледі.

АГЖК-тің 253-бабына ұқсас қадағалау  сатысының соты сот отырысында аныктал-ған заң бұзушылық фактілері бойынша тиісті мемлекеттік органдардың, ұйымдардың, лауазымды адамдардың атына жеке ұйғарым шығаруға құқылы, ал олар өз кезепнде бір ай мерзім ішінде қабыдданған шаралар туралы сотқа хабарлауға міндетп.

Осы нормативтік қаулының қабылдануына байланысты ҚР Жоғарғы соты Пленумының 2000 ж. 30 маусьгмдағы «Соттардьщ азаматтык іс жүргізу заңнамасының кейбір нормаларын қолдануы туралы» № 9-қаулысының күші жойылды деп танылсын.

ҚР Конституциясының 4-бабына сай, осы нормативтік қаулы қолданылып жүрген құқық кұрамьша кіреді, сондай-ақ жалпыға бірдей міндетті болып табылады жэне ресми жарияланған күннен бастап қолданысқа енеді.

 

ҚР Жоғарғы сотынын 2004 ж. 18 маусымдағы «Өз қызметін зандарды орескел бұза отырып жұзеге асыратын занды түлғаларды таратудың сот тәжірибесі туралы» № 5-нормативтік қаулысы

Оз қызметін заңдарды орескел бұза отырып жүзеге асыратын заңды тұлғаларды (ары қарай - жок болып отырған  заңды тұлғаларды жэне жок болып  отырған борышкерлерді) тарату туралы заңнаманы сот тэжірибесінде біркелкі түсіндіру жэне колдану мақсатында ҚР Жоғары сотынын пленарлык мәжілісі каулы етеді:

Соттар заңды тұлғалардың таратылуы  АК-тің 49-бабында жэне өзге де заң  актілерінде көзделген негіздемелер бойьшша іске асырылатынына назар  аударуға тиіс.

Жеке кэсіпкерлердің қызметін токтатуының  ерекшеліктері АК-тің 21-бабывда, «Жеке  кэсіпкерлік туралы» ҚР Заңьшың 28-бабында, «Шаруа (фермер) қожалығы туралы»  ҚР Заңының 20-бабында белгіленген.

Жоқ болып отырған заңды тұлғалар жэне жок болып отырған борышкерлер үшш заңдарда таратудың арнаулы негіздемелері жэне оңайлатылған тэртібі көзделген.

«Банкроттық туралы» ҚР Заңы (ары  қарай - Заң) 1-бабының 18-тармағына сэйкес, жоқ болып отьфған борышкер - ол тұрақты органының, сондай-ақ оларсыз  заңды тұлға өз қызметін жұзеге асыра алмайтын құрылтайшыларынын, қатысушыларының, менеджерлері мен лауазымды адамдарының тұрған жерін алты ай ішінде анықтау мүмкін емес борышкер.

АК-тін 49-бабьшьщ 2-тарм., 4-тармакщасына сай тұрған жері немесе нақты мекенжайы  бойынша жок болып отырған, сондай-ак заңды тұлға бір жьш ішінде оларсыз жұмыс істей алмайтын кұрьштайшьшар (қатысушылар) жэне лауазымды адамдары жок болып отырған занды тұлға таратылуы мүмкін.

Жоқ болып отьфған занды түлғаны  жэне жок болып отырған борышкерді тарату тек сот тэртібімен ғана жүзеге асырылуы мүмкін.

Жоқ болып отырған заңды түлғаны  жэне жок болып отырган борышкерді тарату тэртібі оның кредиттік берешегінің (кредит берушілерінің) бар немесе жок  екендігіне байланысты аныкталады.

Заңда белгіленген табыс ету  мерзімінен кейін бір жыл өткен соң корпорациялык табыс салығы (жиынтык жылдык табыс пен жасалған шегерімдер туралы) мағлүмдама немесе оңайлатылған мағлүмдама табыс етпеу (ол АК-тің 49-бабының 2-тарм., 4-тармақшасьша сэйкес өрескел заң бұзушылыкка жатады) - кредит берушілері жоқ, өзі жок болып отырған занды түлганы таратуға негіздеме болып табылады.

Жоқ болып отырған заңды тұлғаның АК-тің 49-бабы 2-тармағының 4-тармақшасында  аталған белгілері, жеке алғанда, сондай-ақ заңды түлғаның кредит берушілерінің  болмауы -заңды түлғаны таратуға дербес негіздеме болып табылмайды.