Лекция по "Бюджетному праву"

Сот қабылдайтын қамтамасыз ету шаралары ақылға қонымды, кредит берушілер мүдделерін қамтамасыз ету, мүлікті сақтау мақсаттарына сай болуға, бірақ ондірістердегі үздіксіз немесе маусымдық кезендегі азаматтардың өмірін қамтамасыз етуге жэне денсаулығына, қоршаган ортаны қорғауға жэне ұлттық қауіпсіздікке байланысты жұмыстардың жалғасуына кедергі келтірмеуге тиіс.

Аталған органдарды борышкердің мүлкіне  катысты шекгеулер туралы дер  кезінде хабардар етудің дэлелдері  іс материалдарына қоса тіркеледі.

Сот борышкерді банкрот деп танудан бас тарткан жағдайда, борышкердің кұкықтарын шектеу (айыру) жөніндегі экімшілік және сот шьгғыстары, сондай-ақ осыған байланысты оларға түскен шығындар кредит берушілердің талаптарын қамтамасыз ету жөнінде сотқа жүгінген кредит берушілерге жатқызьшуы мүмкін.

Борышкерді банкрот деп тану туралы іс бойьшша өндіріс қозғау - борышкер жауап беруші ретіңде  тартылып отырған істер өндірісін  тоқтатуға негіздеме болып табьшмайды. Бұл шешімдерді орыңдау туралы мэселе, соттың борышкерді банкрот деп тану туралы шешім қабылданғанға дейін занды күшіне енген басқа шешімдерімен қатар, «Банкроттық туралы» Заңның 10,71 -баптарында белгіленген тэртіпте шешіледі.

Соттың борышкерге қатысты оңалту шараларын қолдану туралы шешімі де соттардың бұрын қозғалған  істер бойынша борьшікер жауап беруші ретінде тартьшған өндірісті токтатуына негіздеме болып табылмайды. Оңалту рэсімдерін жүргізу кезеңінде оңалтылушы заңды тұлғаның барлық органдарының уэкілеттіліктері оңалтушы басқарушыға беріпеді, ал оңалту рэсімдерін енгізгеще дейін жэне содан кейін солардың алдарында міндеттемелері туған кредит берушілердін талаптарын соттар жалпы тэртіпте қарайды.

Соттың оналту рэсімдерін өткізу кезеңінде  шығарған шешімдерін борышкердіи орындау  ерекшеліктері «Банкроттық туралы»  Заңның 47, 75-баптарында белгіленген.

Солар бойынша борышкер талап қоюшы  болып табылатын істер қандай да бір даралаусыз азаматтық сот  өндірісі ережелері бойынша қаралады.

Борышкердің банкрот болып танылуы  кезінде конкурстық өндіріс қозғаудың  «Банкроттық туралы» Заңның 68-бабында көзделген зардаптары міндетті сипатта болады. Сот борышкерді банкрот деп тану туралы шешім қабылдаған кезден бастап, егер ол бойынша кабьшданған шешімдер заңды күшіне енбеген болса, банкроттың жауап беруші ретінде қатысуымен сотта қаралып жатқан мүліктік сипаттағы барльгқ даулар токтатылады. Кредит берушілердің барлық мүліктік талаптары банкрот борышкерге конкурстық өндіріс шегінде қойыла алады жэне оларды борышкерді банкрот деп таныған сот қарайды.

Конкурстық басқарушы ондірісінде  борышкерге қатысты мүліктік талаптарды қарау бойынша істер бар барлық соттарды жауап берушіні банкрот деп тану туралы хабардар етуге жэне соған байланысты істер бойынша ондірісті тоқтату туралы арыз жолдауға тиіс.

«Банкроттық туралы» Заңның 4-бабына сэйкес, кредит берушінің борышкерді 
банкрот деп тану туралы сотқа арызбен жүгінуі үшін негіздеме - оның толеу қабілетсіздігі, 
яғни борышкердің міндеттемесін орындау мерзімі басталған кезден бастап үш ай бойы оны 
орындамағаны болып табылады. .   . .

Борышкерді сот тэртібімен банкрот деп жариялау үшін негіздеме - оның дэрменсіздгл болып табылады. ...

Соттар банкроттык туралы қолданылып жүрген заңдарда дэрменсіздіктің эртүрлі  түсініктері бар екеніне жэне эртүрлі шаруашылық жүргізуші субъектілерге  қатысты борыш-керді банкрот деп  тану үшін эртүрлі негіздемелер болатынына назар аударулары керек.

«Банкроттық туралы» Заңның 1998 ж. 1 шілдедегі түзетіліміндегі 1-бабында  заңды тұлғаның дэрменсіздігі борышкердің  ақшалай міндеттемелер бойынша  кредит берушілердің талаптарьш, - жалақы төлеу жэне өмірге жэне денсаулыққа келтірілген зиянды өтеу, сондай-ақ бюджетке төленетін міндетті толемдерді жэне бюджеттен тыс қорларды қамтамасыз ету туралы талаптарды қосқанда, - қанағаттандыру қабілетсіздігі ретінде анықталады. Шын мэнінде, аталған заңға сэйкес, борышкердін - заңды тұлғаның дэрменділігін анықтаудың белгісі - оның толеу қабілеті болып табылады.

«Қазақстан Ресггубликасындағы банктер  жэне банк қызметі туралы» Заңньщ 71-бабына сэйкес, банкті банкрот деп  тану үшін, екі белгінің - төлеу қабілетсіздігі де, дәрменсіздік де болуы керек. Оның үстіне, борышкер банктін дэрменсіз еместігі мен төлеу қабілетгілтгі зандық нормативтерді жэне басқа да сақталуға міндетті нормалар мен лимиттерді, банк капиталының келемін есептеу эдістемесін ескере отырып жасалған ҚР Ұлттық банкінің қо-рытындысымен анықталады, яғни жан-жақты бағаны заң арқылы уэкілеттік алған тұлға береді.

Ауьшшаруашылык ұйымдарыньщ дэрменсіздігі  деп борышкердщ маусымдық кезең 
ішінде кредит берушілердің орындау мерзімі өткен жылдан ерте емес басталған ақшалай 
міндеттемелер бойынша талаптарын өзіне тиесілі мүлік есебінен қанағаттандыру 
қабілетсіздігі ұғыньшады. . .

«Банкрогтық туралы» Заңның 14-бабында  борышкердің дэрменсіздггі (банкрот-тығы) туралы шешім шығару үшін қажетті  негіздемелердің егжей-тегжейлі тізбесі белгілен-ген. Сондықтан соттың борышкерді занда белгіленбеген басқа негіздемелер бойынша банкрот деп жариялауға құқығы жоқ.

«Банкроттық туралы» Заңда сонымен  катар өз құқыктарын қорғауга бір  мүмкіндік -сотта іс қарау барысында  іс қозғалған кезден бастап екі айдан кешіктірмей, өзінін дэрменсіз еместігін дәлелдеу мүмкіндігі берілген.

Сонымен бірге «Банкроттық туралы»  Заңның 29-бабында борышкер банкроттық туралы іс козғалғаны туралы сот аныктамасының  көшірмесін алған күннен бастап 10 күн  мерзім ішінде борышкердің орындау мерзімі келіп жеткен борыштық міндеттемелерін орындау ғана емес, сондай-ақ орындалу мерзімі борышкерді банкрот деп тану туралы арыз берілген кезден бастап үш ай ішінде басталатын міндеттемелерді де орыңдай алатын қабілеті бар екендігін растайтын кұжаттарды қоса тіркей отьфып, карсы пікір беруге міндетті екені көзделген.

Борышкердің сотқа уақытында жолдаған қарсы пікірінде оны банкрот  деп тануға қарсылығы жэне өзінің дэрменсіз еместігін дэлелдеу міндегтемелері болған кезде, борышкерге өз құқықтарын қорғауға мүмкіндік беру максатывда согтар «Банкроттық туралы» Заңның 36-бабының 1-1-тармағында белгіленген мерзім шегінде, бірақ «Банкроттық туралы» Заңның 34-бабында белгіленген арыз сотқа түскен күннен бастап екі ай мерзімнен кешіктірмей, іс қарауды белгілеуге тиіс.

Борышкердің қарсы арызында іс қозғалған  кезден бастап отыз күннен кешіктірмей, өзінің дэрменсіздігін мойьгядайтыны  немесе борышкердің банкроттык туралы іс қозғалған күннен бастап он күн  ішінде оны банкрот деп тану туралы арыз беруі - «Банкроттық туралы» Заңның 36-бабының 1-2, 1-3 тармактарына сэйкес борышкерді банкрот деп тануға негіздеме болып табылады.

Борышкердің мойындау пікірі немесе арызы түскен кезде, соттар міндетті түрде пікірге немесе арызға кол  койған адамньщ құзыреттілігін тексерулері керек. Оньщ құзыреттілігін растайтын құжаттар іс материалдарына қоса тіркелуге тиіс.

Борышкерді банкрот деп тану туралы оның өзінін дэрменсіздігін мойындауына  негізделген сот шешімінде борышкердің  қаржылық жағдайы туралы мэліметтер, совдай-ақ борышкердің шын мэнівде дэрменсіз еместігінің негізді бағасы болуға тиіс.

«Банкроттьгқ туралы» Заңға  сэйкес, оңалту рәсімдерін сот тек  коммерциялық ұйымдарға қатысты, онда да борышкердің төлеу қабілеттілігін қалпына келтірудің накты мүмкіндігі бар жағдайда ғана қолдана алады.

Оңалту рэсімдерін қолдану тэртібі  «Банкроттық туралы» Занда белгіленген. «Банкроттьщ туралы» Заңның 43-бабының 3-тармағында анықгалған құжаттарды қоса тіркей отырып, оңалту рэсімдерін қоддану  туралы өтінішті борышкер уэкілетті  органға жолдайды. Уэкілетті орган кредит берушілер комитетін құрып, борышкердің отінішін сонымен бірлесе қарайды. Кредит берушілер комитетінің жэне уэкілетті органның оңалту рэсімдерін қолдануға берген келісімі сотқа жолданады.

Борышкерге катысты оңалту рэсімдерін қолдану туралы мэселені шешкен кезде, «Банкроттық туралы» Заңның жекелеген нормаларының өзара жэне АІЖК-пен келіспеушілігі бар екені соттардың естерінде болуы керек. «Банкротгық туралы» Заңның 1-бабына сэйкес, оңалту рэсімдері тек дэрменсіз борышкерге қодцанылуы мүмкін, сол себепті уэкілетті органға жүгіне отьфьш, борышкер бір мезгілде заңда көзделген барлық кажетті құжаттарды тіркеп, өзінің төлеу қабілетсіздігі туралы арызбен жалпы тэртіпте сотқа жүгінуге жэне оған қатысты оңалту рэсімдерін қолдануды келісу туралы өтінішпен уэкілетті органға жүгінгенін сотқа хабарлауға міндетті.

Бұл жағдайларда сот белгіленген  тэртіпте банкроттык туралы іс бойынша  өндіріс қозғайды жэне уэкілетті  органнан борышкердің өтінішін қарау  нэтижелерін талап етеді.

Кредит берущілер комитеті борышкерге қатысты оңалту рэсімдерін қолданудан бас тартқан кезде, сот борышкердің арызын маңызына қарай бағалайды жэне «Банкроттық туралы» Заңның» 36-бабының 1-4-тармақтарына сәйкес, оның өзінің арызын ескеріп, борышкерді банкрот деп тану туралы шешім қабьшдайды.

Кредит берушілер комитетінің  жэне тиісті уэкілетті органның оңалту рэсімдерін өткізудің тиімділігімен  келіскен ретте, сот борышкердің  оньщ дэрменсіздігі туралы арызын мэні бойынша бағалайды, оңалту жоспарымен келіспеген кредит берушілердің мүдделерінің сақталуын тексереді. Мэлімделген өтінішті қанағаттандыру үшін негіздеме бар болған ретте, «Банкроттық туралы» заңның 36, 43-баптарына сілтеме жасай отьфып, банкроттық туралы іс бойынша өндірісті тоқтатады жэне борышкерге қатысты оңалту рәсімдерін колдану жэне оңалту жоспарын бекіту туралы анықтама шығарады.

Борышкердің мүдделері үшін оңалту рэсімдерін кредит берушілердің талаптарын орындауды кейінге қалдыру максатында пайдалану «Банкроттық туралы»  Занға қайшы келеді, сондықтан  сот жалпы тэртіппен өзінің дэрменсіздігін дэлелдемеген шаруашылық жүргізуші субъектілерге катысты оңалту рэсімдерін колдану туралы анықтама шығаруға кұқылы емес.

19. «Банкроттық туралы» Занньщ 9-бабына  сэйкес, конкурстық баскарушының  құқыктары мен мівдеттері, сондай-ақ дэрменсіз борышкердің мүлкін жэне істерін басқару бойынша құзыреттердің көлемі Заңда жэне кредит берушілер комитеті мен конкурстық басқарушы жасайтын келісімде айкындалады.

Аталған келісім тараптардың заңда  белгіленген шектегі құкыктары  мен міңдеттерін айкындайтын азаматтык-кұқыктық мэміле болып табылады жэне ол конкурстық басқарушыньщ борышкерді тарату жөнівде озіне алатын міндеттемелер көлемінен, олардың орывдалу мерзімі мен тэртібінен, совдай-ак конкурстық басқарушыға төлеуге жататын сыйақы мөлшерінен тұруға тиіс.

Конкурстык баскарушы зан талаптарына  сэйкес, кредит берушілер комитетгмен  жасалған келісім бойынша озіне  қабылдаған міндеттемелерді орындауға  мівдетті.

Конкурстык басқарушы Заңньщ 9-бабының 4, 5-тармақтарывда белгіленген негізде-мелер  бойынша жэне қандай тэртіппен тағайындалса, сондай тэртіппен борышкердін мүлкін жэне істерін басқарудан шеттетіледі. Конкурстық өндіріс қатысушьшары арасывдағы конкурстық басқарушыны тағайындау жэне босату мэселесі бойынша дауларды конкурстық овдіріс шегінде Заңның 67-бабының 5-тармағы негізівде банкроттық туралы шешім қабьшдаған сот қарайды.

Борышкердің істерін жэне мүлкін басқарудан шеттетілуіне байланысты конкурстық басқарушы  еңбек заңында белгіленген тэртіпте сотта дауласа алмайды. Егер конкурстық өндіріс мерзімі ұзартылмаса, конкурстық өндірістің белгіленген мерзімінің аякталуы конкурстық басқарушының барлык құқыктары мен құзыреттерін токтатады.

Кредит берушілер комитетінің  конкурстық басқарушымен келісімі занда  белгіленген мерзімдерде борышкерді тарату бойынша барлық іс-шаралардың орындалуы туралы шартты көздеуге тиіс. Конкурстық баскарушының кредит берушілер комитетімен келісім бойынша мівдеттемелерді орывдамауы оны борышкердің істері мен мүлкін басқарудан шеттету, сондай-ақ мүліктік, экімшілік жазаға немесе кылмыстық жауаптьшыққа тарту үшін даусыз негіздеме больш табьшады.

Сонымен бірге мүлкінің көлемі орасан үлкен борышкерді тарату кезінде  кредит берушілер мүдделері үшін дебиторлық берешек өндіріп алу  мүмкіндігі болған ретте, сондай-ақ ҚР Үкіметі өз құзыреті шегінде мүлікті сатудың ерекше талаптары мен тэртібін белгілеген жағдайларда, конкурстық овдіріс мерзімі ұзартылуы мүмкін.

Бекіту үшін ұсынылған конкурстық басқарушының жэне тарату теңгергмінщ  қызметі туралы есеп-қисапты, сондай-ақ мүлікті пайдалану туралы есеп-қисапты қарау барысывда соттар тарату теңгеріміндегі мағлұматтардың борышкер теңгерімінде активтердің жоқгығын куэландыруға тиіс екендігін ескеруге тиіс. Борышкердің барлық мүліктері сатылуға немесе кредит берушілерге берілуге тиіс. Кредит берушілер мүлікті кабылдаудан бас тартқан ретте ол борышкер мүлкінін меншік иелеріне немесе оның кұрьштайшыларына (қатысушьшарына) беруге жатады. Айналымнан алынған мүлік мемлекеттің уэкілетті органына беріледі.

«Банкроттық туралы» Занның 13-бабына сэйкес, борышкердің өндіріп алу мүмкш емес дебиторлық берешегіне қатысты сот кредит берушілер комитетінен мұндай берешектің есептен шығарылуының дэлелдерін талап етуге тиіс.

Осы тармақтың бірінші абзацында  аталған құжаттар бекітілгенге дейін  соттың конкурстык өндірістің аяқталғаны туралы анықтама шығаруға құкығы жоқ.