Лекция по "Бюджетному праву"

Сот ңандай шешім шыгаруга тиіс? Егер конкурс жеңімпазына қараганда, «Импульс» ЖШС-інің кен врнын зерттеуге ңажетті меншікті ңаржылай ресурстары бар екені және ңарыз қаражатқа мүңтаж еместігі анықталса, свт шешімі взгере ме?

3-тапсырма. ҚР Үкіметі  «Инвест тау-кен компаниясы» ҚИК-іне  алтын кен орнын бірлесе зерттеуге  1996 ж. 20 қарашада лицензия берді. Лицензияга және ҚР Үкіметінің 1997 ж. 10 желтоқсандағы келісім-шартына сэйкес, талап қоюшы жауап берушімен кен орнын зерттеуге шарт жасасып, жұмыс бастап кеткен. Алайда ҚР Үкіметінің 1997 ж. 19 қарашадағы шешімімен кен орнын барлау бағдарламасының орындалмауы жэне кен өндіру көлемі игерілмеуі себепті лицензия кері қайтарылған.

«Инвест тау-кен компаниясы» қаржы-инвестиция корпорациясы (ҚИК) ҚР Үкіметінін 1997 ж. 19 қарашадағы шешімін заңсыз деп тану және ҚИК-тің алтын кен орнын бірлесе зерттеу жэне өндіру туралы құқын мойындау туралы талаппен сотқа жүтінді.

Сот ҚР Үкіметінің «Инвест тау-кен компаниясы» ҚИК-іне алтын кен орнына барлау жасауға жэне игеруге 22 жылга лицензия бергенін, оның ішінде: 2 жыл - геологиялық зерттеу мен барлауга, 20 жыл игеруге арналғанын анықтады.

Лицензияның 4-бабына және оған 4-қосымшаға  сәйкес, лицензияның қолданылатын мерзімі ол берілген кезден деп, ал геологиялық-барлау жұмыстарының шығындары 3 000 012 АҚШ доллары көлемінде белгіленген.

Жұмыстық келісім-шарттың қосымшасына  сәйкес, геологиялык-барлау жұмыстары  жылдар бойынша төмендегілей тэртіппен: 1997 ж. - 700 000 АҚІІІ доллары, 1998 ж. - 300 000АҚШ доллары жэне 1999 ж. 1 000 000 АҚШ доллары игерілуге тиіс болған.

Жауап берушінің пікірінше, бұл  міндеттемелерді талап қоюшы  орында-маған, оны талап қоюшының өзі жасаған 1997 ж. 9 айының статистикалық  есептемесі куәландыра алады. Талап қоюшы жазылым бонусын толық төлеген.

Үкіметтің жұмысшы органы қызметтері ҚР Үкіметінің 1996 ж. 16 та-мыздағы Қаулысымен Инвестициялар жөніндегі мемлекеттік  комитетке жүктелген.

Тараптардың уэждерін талдаңыз. Сот  ңандай шешім шыгаруга тиіс? Геологиялық-барлау жүмыстарын ңай кезден басталды деп санауга болады?

4-тапсырма. 2007 ж. 24 қазанда инвестициялық  үлестік жарна қоры (ИҮЖҚ) коммерциялық  банкке шағымданып, 1998 ж. 4 қарашадағы  «Мүнай-газинтернешнл» АҚ-ының акцияларын  сатып алу-сату шартын жарамсыз деп тану жөнінде сотқа жүгінді. Оның уэждері бойынша, заңға сәйкес банктің мүндай шарт жасасуға кү-қьгғы болмаған. Атап айтқанда, «Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы» ҚР Заңының 71-бабының 3-бөлігінен белгілі болғандай, жерасты сулары жэне жалпыға ортак пайдалы қазбалар бойынша келісім-шарттарды қоспағанда, жер қойнауын пайдалануға жаңадан жасалып жатқан жэне бүрын жасалған шарттарда келісім-шарттың екінші тарапының немесе жер қойнауын пайдалану қүқығы бар заңды түлға қатысушыларының жэне басқа түлғалардың алдында мемлекеттің жер қойнауын пайдалану қүқығы бар заңды түлгадағы, сондай-ақ жер қойнауын пайдаланушы қабылдайтын шешімдерді тікелей жэне (немесе) жанама анықтай алатын мүмкіндігі бар заңды түлғадағы иеліктен шығарылатын жер қойнауын пайдалану құқығын (оның бір бөлігін) және (немесе) қатысу үлесін (акциялар пакетін) сатып алуға басымдық (егер бұл заңды түлғаның негізгі қызметі басқа сатып алушылар үсынған талаптардан кем емес талаптарда Қазақстан Республикасында жер койнауын пайдалануға байланысты болса) күқьн"ы бар.

«Жер қойнауы жэне жер қойнауын пайдалану туралы» ҚР Занының 45-2-бабының 2-тармағы, 6-тармақшасына сай, мемлекеттің  басымдық қүқығы туралы талаптардың  орындалмауы қүзырлы органның келісім-шартты біржақты бүзуына негіздеме болады. ҚР Үкіметі 2005 ж. 29 шіддеде «Мемлекеттің жер қойнауына (оның бір бөлігіне) жэне (немесе) жер қойнауын пайдалану құкығы бар занды тұлғадағы қатысу үлесіне (акциялар пакетіне) иеліктен шығарылатын қүкықтарды сатып алу мэселелері бойынша ведомствоаралық комиссия құру туралы» № 789-Қаулы қабылдады.

Сот ңандай шешім шыгаруга тиіс?

5-тапсырма. «ХТКК» (Халықаралық тау-кен  компаниясы) ЖШС-і 2008 ж. 9 қаңтарда  «Зшігізе ЬТЕ)» компаниясына шағынып,  «Қазақстан-Британ тау-кен компаниясы»  БК ЖШС-інің жаргылық капиталындағы 2007 ж. 17 маусымдағы сатып алу-сату шартын бұзу жөніндегі әрекеттерді жэне аталған шарт талаптарын орындамаудан көрінетін әрекетсіздіктерді заңсыз деп тану, басымдық құқыктары тэртібімен иеліктен шыгарылатын үлесті сатып алудан бас тартуды Қазақстан Республикасына беру міндетін жүктеу жэне «Қазақстан-Британ тау-кен компаниясы» БК ЖІІІС-ін мемлекеттік қайта тіркеуге қажетті қүжаттарды жарамсыз деп тану туралы талаппен сотқа жүтіңді.

«ХТКК» ЖШС-і сотқа жүгінгенде өз талаптарын былайша түсіндірді: жауап беруші шартты бүзған кезде Қазақстан Республикасының үлесті сатып алудан бас тартқанын, ал бұл туралы ресми бас тартуды алу заңды рэсім болып табылатынын білген. «Зипгізе ЬТБ» компаниясы шартты орындаудан бас тарта отырып, талап қоюшының құқықтары мен мүдделерін бұзған.

Іс материалдарынан белгілі  болғандай, 2007 ж. 17 маусымда «ХТКК» ЖШС-і (Сатып алушы) мен шетелдік кэсіпорын - «Зшшзе ЬТО» компаниясы (Сатушы) арасында «Қазақстан-Британ тау-кен компаниясы»  БК ЖШС-інің жарғылық капиталындағы  үлесті сатып алу-сату жөнінде шарт жасалып, соган сәйкес жауап беруші сатқан, ал талап қоюшы «Қазақстан-Британ тау-кен компаниясы» БК ЖШС-інің жарғылық капиталыңдағы 90% үлесті 9 900 000 АҚШ долларына сатып алған. Шарт талаптары бойынша Сатып алушы Сатушыға үлестің бағасын Сатушы Сатып алушыға Қазақстан Республика-сының 2006 ж. 27 қаңтардағы «Жер қойнауы және жер қайнауын пайдалану туралы» Заңында көзделген Қазақстан Республикасы Мемлекетінің басымдық құқық тәртібімен иеліктен шығарылатын үлесті сатып алудан бас тартуын табыс еткен кезден бастап 3 банктік күн ішінде төлеуге тиіс болған. 2007 ж. 30 шілдеге дейін Сатушы Қазақстан Республикасы Мемлекетінің басымдық қүқьіқ тәртібімен иеліктен шығарылатын үлесті сатып алудан бас тартуын ала алмаса, онда тараптардың әрқайсысы біржақты тәртіппен осы шартты орындаудан бас тартуға құқылы, бұл жағдайда екінші тарап мэміле бойынша алғандарының барлығын қайтаруға тиіс.

Сот шетелдік кэсіпорын - «Вшігізе ЬТБ» компаниясының 2007 ж. 30 шілдеге дейін  Қазақстан Республикасы Мемлекетінің басымдық кұқық тэртібімен иеліктен шығарылатын үлесті сатып алудан бас тартуын ала алмағанын анықтады. Алайда бұлайша бас тартуды уэкілетті орган - Ве-домствоаралық комиссия шешімімен 2007 ж. 27 тамызда Компанияға жолда-ған. Шарттың 5-2-тармағына сәйкес, осы шартты орындаудан біржақты тэртіппен бас тартқан тарап бұл туралы екінші тарапты жазбаша хабарлама арқылы хабардар етуге тиіс. Екінші тарап осы шартты орыңдаудан біржақты бас тартқан тараптың жазбаша хабарламасын алған кезден бастап шарт бұзылған болып есептеледі. Шарттың бұзылғаны туралы хабарламаны «ХТКК» ЖШС-і 2007 ж. 10 қыркүйекте алған.

Мемлекеттің сатып алушының «Қазақстан-Британ тау-кен компаниясы» БК ЖШС-індегі 90% үлесін сатып алудан бас тартуы туралы ресми хабарламасынан кейін, «ХТКК» ЖШС-і «8шігІ8е ЬТО» компаниясының алдындағы ақшалай міндеттемелерін қамтамасыз ету есебінде нотариустің депозиттік шотына 9 900 000 АҚШ долларын аударған.

Сот ңандай шешім шыгаруга тиіс? Егер жауап беруші шартты бүзган кезде  Қазаңстан Республикасының үлесті сатып алудан бас тартңанын білгені аныңталса, - өйткені Ведомстоаралық комиссияның алгашқы мэжілісі 2007 ж. 10 шілдеде өткен жэне онда «Қазатом-онеркэсіп» ¥АК-ының иеліктен шыгарылатын үлесін сатып алудың басым қүңыгынан бас тартқан жагдайда (2007 ж. 27 шілдеде «Қазатом-енеркэсіп» ¥АК-ы «ХТКК» ЖШС-інің үлесін ҚР Энергетика жэне минерал-дық ресурстар министрлігіне беруге қарсылыгы жоң екенін хабарлаган), Мемлекеттің даулы үлестен бас тартатыны туралы шешім қабыл-данган, - сот шешімі озгере ме?

6-тапсырма. «Мұнайгазсервис» АҚ-ы салық қызметі органының 2008 ж. 25 сәуірдегі үстеме пайдаға қосымша салық есептеу, сол бойынша өсімақы қосып есептеу туралы хабарламасының күшін жою, пайданың ішкі нормасын есептеу кезінде шығыстардан шығындарды шыгарып тастау эрекеттерін заңсыз деп тану туралы талаппен сотқа жүгінген. Өзінің талабын негіздеу мақсатында, талап қоюшының түсіндіруінше, 1997 ж. 14 мамырда Жекеше-лендіру жөніндегі ҚР Мемлекеттік комитетінің атынан ҚР Үкіметімен жасалған сатып алу-сату шарты бойынша «Мұнайгазсервис» АҚ-ы акция-ларының мемлекеттік пакетін сатып алуға байланысты шетелдік компанияға келтірілген 60 млн. АҚШ доллары (4,5 млрд. теңге) көлеміндегі шығындарды ақшалай ағыннан шығарып тастауға қатысты жауап берушінің эрекеттері заңсыз болып табылады.

Жауап берушінің өкілі, ез кезегінде, аталған жағдайда шегеруге акциялардың  сатып алу қулының өзі жатқызылмайтынын, заңды жэне кон-сультациялық, маркетингтік қызметтер түріндегі шығыстар жатқызылатынын көрсетті. Оның үстіне, салық міндеттемелерінің  көлемі, пайданың ішкі нор-масьш есептеу эдістемесі, үстеме пайдаға салық салу бойынша (ары карай -ҮПС) салық салынатын базаны аныктау, оның мөлшерлемелері сияқты, 1997 ж. 14 мамырда шетелдік инвестор мен Мемлекеттік мүлік жөніндегі ко-митет арасында жасалған «Мұнайгазсервис» АҚ-ы акцияларының мемлекеттік пакетін сатып алу-сату шартыңда емес, 1997 ж.' 12 маусымда жасалған, қаты-сушылары «Мүнайгазсервис» АҚ-ы жэне Энергетика жэне минералдық ресурстар министрлігі (ЭМРМ) болып табылатын Жер қойнауын пайдалану туралы келісім-шартта белгіленген. Жер қойнауын пайдалану шартының 12.1-тармағына сәйкес, жер қойнауын пайдаланушының ақша ағындарын есеп-тегенде, ҮПС-ті анықтаған кезде есепке алынатын шығындарға үңғымалардың аузы мен мүнай берілетін орын арасындағы мердігердің езіне түскен шығындар, пайдалану жэне күрделі шығындар, кредиттер бойынша пайыздар жэне т.б. шығындар, сондай-ақ шетелдік компанияның сатып алу-сату шарты-на сәйкес акцияларды сатып алуына байланысты көтерген шығындары да кіреді.

Талап қоюшы өкілінің дәлелдеуі бойынша, салық төлеушінің ақшалай ағынындағы бастапқы инвестицияларды есепке алу бойынша аталған талап Жер қойнауын пайдалану туралы басқадай келісім-шарттарда да кездесетін стандартты талап болып табылады жэне салынған инвестициялардың өтелімділігін (орны толатындығын) білдіреді, сондай-ақ пайданың ішкі нормасын анықтаудың жалпы әдістемесіне сай келеді.

Жауап беруші өкілінің дэлелдеуі бойынша, салық төлеушінің түсіндір-месіндегі  Келісім-шарттың даулы талаптары  «Мұнай туралы» ҚР Заңының мүлай  операцияларын анықтауға қатысты бөлімдерінің ережелеріне, сондай-ақ салық зандары нормаларына қайшы келеді. Сонымен қатар өзінің іс-әрекеттерін негіздеу ушін, жауап беруші элеуметтік жобаларға жүмсалатын шығындар «Мүнай туралы» Заңның 1-бабында бекітілген мүнай операциялары белгілеріне сай емес, соған байланысты ҮПС төлеу бойынша салық салынатын базаны анықтау кезінде есепке алынбауға тиіс екенін көрсетті.

Салық төлеушінің мэлімдеуі бойынша, үжымдык шарт талаптарына сәйкес, жүмыс беруші тексеріліп жатқан мерзім ішінде жүмыскерлерге жалақыдан тыс өтемақы, ал вахта әдісімен жүмыс істейтін қызметкерлерге ақшалай сыйлықақы төлеп отырған, материалдық көмек көрсеткен, арнайы киім-кешек берген, кейіннен оның бэрі еңбек төлеу корына есептеліп, салық агенті ретінде әлеуметтік салық төленіп, ЖТС (жеке табыс салығы) үсталған.

Тараптардың уәждерін талдаңыз. Сот  ңандай шешім шыгарут тиіс?

Тестілер:

1. Алғаш рет қай мемлекетте  жеке түлғалардың пайдалануына  жер қойнауы ақысыз негізде  берілді?

А. Афина мемлекетінде.

Ә. Рим мемлекетінде. Б. Англияда. В. Францияда.

Ресейде жер қойнауын пайдалану  саласында кәсіпкерлік қызмет-тін  нақты дамуы қай кезенде орын алды?

А. XVII ғасырдың ортасында. Ә. XVII ғасырдың аяғында. Б. XVIII ғасырдың басында. В. XVIII ғасырдың ортасында.

Жер қойнауын пайдалану қүқығын берудің концессиялық жүйесі

төмендегіге негізделген:

А. Жер қойнауына меншік қүқығының  және жерге меншік құқығының

бөлінбестігіне.

Ә. Жер қойнауына меншік қүқығының  жэне жерге меншік құқығының бөлінуіне.

Б. Жер қойнауын жэне жерді меншік қүқығының біртұтас нысаны деп тануға.

В. Жер қойнауына меншік кұқығының  жерге меншік құкығына тәуедді-лігіне.

Қазақстан аумағында алғаш рет  қай жылы мүнай шығарылды?

А. 1899ж. Ә. 1900 ж. Б. 1912 ж. В. 1925 ж.

Қазақстан аумагында алғашқы мұнай  кұбыры қай жылы тар-

тылды?

А. 1912 ж. Ә. 1925 ж. Б. 1949 ж, В.1963 ж.

6. Жер қойнауыи пайдалану саласындағы қандай концессиялық 
келісімді мезгілінен бұрын бүзу халықаралық коммерциялық төрелікте іс 
қарау нысанасына айналды?

А. Ресей империясы мен петерборлық  кэсіпкерлер арасындағы Ембідегі мүнай кен орындарын зерттеу женіндегі концессиялық келісім.

Ә. КСРО Үкіметі мен норвегиялық  азамат Ф.Стерн арасындагы концес-

сиялық келісім.

Б. КСРО Үкіметі мен ағылшындық акционерлік қогам «Лена-Голдфилс Лимитед» арасындағы концессиялық келісім.

В. КСРО мен «Шеврон» трансұлттық  корпорациясы арасындағы концес-

сиялық келісім.

7. Жер қойнауын пайдалануға жасалатын  келісім-шарттыц взгеше ерекшелігі  төмендегі болып табылады:

А. Тараптардың біреуі өз органдары  атынан Үкімет болып табылады.

Ә. Оны жасаудың негіздемесі және тэртібі азаматтық заңнамада көз-делген.

Б. Ол ақысыз (тегін) болуы мүмкін.

В. Тиісті лицензиясы болғанда ғана жасалады.

8. Көпшілікке тараган пайдалы  қазбаларды коммерциялық мақсаттарда  барлауға және (немесе) ондіруге  келісім-шарт жасау үшін қүзырлы орган ретінде төмендегі әрекет етеді:

А. ҚР Энергетика жэне минералдық ресурстар  министрлігі. Ә. ҚР Энергетика жэне минералдық ресурстар министрлігінің Геология жэне жер қойнауын пайдалану комитеті.

Б. ҚР Экология және қоршаған ортаны қорғау министрлігі.

Жергілікті атқару органдары.

Жер қойнауын пайдалануга жасалатын  шарттардың қай түрінен қазақстандық заң шыгарушы бас тартты?

А. Концессиялық келісім.

Ә. Өнімді бөлу туралы келісім.

Б. Сервистік келісім.

В. Бірлескен қызмет туралы келісім.

10. ҚР заңнамасы бойынша төмендегі концессиялық келісімнің 
елеулі шарты болып табылмайды:

А. Концессионердің шығындарын өтеу тәртібі.

Ә. Концеденттің концессиялық шарттың  орындалуына бақылау жасауды  жүзеге асыру тэртібі.

Б. Тараптар арасындағы есеп айырысу тэртібі. В. Шарттың қолданылатын мерзімі.

«Кәсіпкерлік (шаруашылық) қүқық» бойынша  практикалық тапсырмаларга қосымша

ҚР Жоғарғы сотыныц 1992 ж. желтоқсанның 18-індегі «Сот тэжірибесінде жеке және заңды түлгалардыц ар-ожданы, қадір-қасиеті  жэне іскерлік беделі туралы» № 6-нормативтік каулысы