Лекция по "Бюджетному праву"

«Наубайшы» ЖШС-і мен СМУ-15 АҚ-ы  арасында 1999 ж. 6 қаңтарда және 2000 ж. 3 қаңтарда шарттар жасалып, соларға сәйкес талап қоюшы нан-тоқаш енімдерін  беруге, ал жауап беруші қабылдауға міндеттенген. Алайда жауап берушінің  берешегі 728 037 теңге негізгі борышты және ҚР АК-інің 353-бабын қолдана отьфып, 1 540 798,11 теңге сомасында айьтақыны құрайды.

Сотга мәлім болғандай, талап қоюшы  шарт талаптарын бүзып, 2000 ж. жауап берушіге нанды алдын ала төлем жэне тапсырыс жасалмаса да беріп отырған, ал шарт талаптарында талап қоюшы өнімді тапсырыс бойынша және жауап беруші алдын ала төлем жасағанда ғана беруге міндетті екендігі көрсетілген. Оның үстіне, 1999-2000 жж. ішінде талап коюшы тарапынан жауап берушінін берілген өнім үшін ақы төлеуі туралы ешқандай кінәрат-талап қойылмаған. Алайда залалдарды талап қоюшы аталған кезеңге тұтас есептеп отыр.

Тараптардың дэлелдеріне талдау жасаңыз. Сот шешім шыгарганда, кандай мэн-жайларды ескеруге тиіс? Талап ңоюшының: «Берілген  нан-тоңаш өнімдерін алудан жауап  берушінің бас тартуына болмады ма?» -деген уәжі көңіл аударарлың болып табыла ма?

4-тапсырма. 2000 ж. 25 мамырда «Самат»  ЖШС-і тауар беру мерзімін өткізіп  жібергені үшін, «Ауылшаруашылық  өнімі» АҚ-ынан 21 039442,16 теңге сомасында  айыппұл өндіріп алу жөнінде  сотқа жүгінді.

Іс материалдарынан белгілі  болғандай, тараптар арасында 1999 ж. 12 ма-мырда  шарт жасалып, соған сәйкес «Самат»  ЖШС-і шілде айында УАЗ мар-калы 20 автомашина беруге, ал «Ауылшаруашылық  өнімі» АҚ-ы, өз кезегінде, оның орнына қазан-қарашада 34 440 тонна 2-сүрып арпасын беруге міндет-тенген.

Талап қоюшы өз міндеттемелерін  толық орындаган, ал «Ауылшаруашы-лық  өнімі» АҚ-ы арпа беру мерзімін өткізіп  алған, ал ол шарт талабы бойын-ша өткізіп  алған әр күн үшін мәміле сомасының 0,5%-ы көлеміңде өсімақы төлеуге мәжбүр етеді.

Сот тараптар жасаған шартта тауарға  баға қойылмағанын жэне тауар беру мерзімі нақты айқындалмағанын, яғни жыл көрсетілмей, тек ай көрсе-тілгенін анықтады. Алайда іс материалдарында 1999 ж. 30 шілдедегі шот-фактура, 1999 ж. 1 желтоқсандағы өзара есеп айырысудың салыстыра тексеру кесімі бар, ал соған сэйкес езара берілетін тауарлардың құны 23 908 457 теңге сомасында белгіленген.

Жауап беруші сотта мэміленің баспа-бас  айырбас сипаты болғанын жэне сол  себепті айыппұл ықпалшаралары  қолданылмайтынын түсіндірді. Жауап беруші сонымен қатар талап қоюшының кінэрат-талап қоймағанын және оған шарт мерзімінін өтіп кеткені және айыппұл ықпалшаралары туралы айтпа-ғанын көрсетті.

Сот тараптардың шарт рәсімдеу барысында  кемшіліктер жібергенін, ал ол кемшіліктердің шарттың кейбір ережелерін екі түрлі түсінуге әкеліп соқтырғанын атап көрсетті.

Тараптардың уэждерін талдаңыз. Талап  ңоюшының шыгындарды абайсызда көбейтіп көрсеткен рөлі ескеріле ме?

5-тапсырма. 1999 ж. 30 наурыздағы келісім-шарт  бойынша «Мұнайгаз» ЖШС-і «Жаңаойл» ЖШС-іне оның рұқсат қағаздары негізінде 1999 ж. сәуірден қыркүйекке дейін тең бөле отырып, 22 000 тонна жанар-жағармай материалдарын (ЖЖМ), оның ішінде 17 000 тонна дизель отынын жэне А-76 маркалы автобензин беруге міндеттенеді. Өз кезегінде, «Жаңаойл» ЖЖМ орнына 1999 ж. 4-токсанында белгіленген айырбастау аракатынасы бойынша 8,2 тонна ЖЖМ-ын 1 тонна мақта талшыгына айырбастап, 2 683 тонна мақта талшығын беруге тиіс болған.

Іс жүзінде «Мүнайгаз» ЖШС-іне 1999 ж. 4-тоқсанында 2 915 тонна мақта талшығы, яғни келісім-шартта көзделгеннен 23,236 тонна артық енім жөнел-тілген.

Келісім-шарттың 4-тармағында 1999 ж. 4-тоқсанында мақта талшығына элемдік бағалардың төмендеуіне немесе көтерілуіне  қарай нарықтың әлемдік конъюнктурасы  өзгерген жағдайда, тараптардың баспа-бас айырбас арақаты-насын қайтадан қарайтыны жэне бағалардың сэйкестігін белгілейтіні көзделген.

Келісім-шарттың осы тармағына  сілтеме жасап, «Мүнайгаз» ЖШС-і  «Жаңаойл» ЖШС-інің қүкықтык мирасқоры  болып табылатын «Жүлдыз» АҚ-ына  мақта талшығына бағаның төмендеп кетуіне байланысты келтірілген 52 353 252 тенге залалдың орнын толтыру жөнінде кінэрат-талап қояды.

Іс материалдарында 2000 ж. 25 сэуірде  келісім-шартқа қосымша жасал-ған  келісім бар, соған сэйкес 1999 ж. 1 желтоқсанынан бастап, тараптар мақта талшығына айырбастаудың арақатынасын өзгерткен, сондай-ақ келісім-шартты 2000 жьшға үзартқан.

Сот ңандай шешім шығаруга тиіс?

6-тапсырма. 2007 ж. 11 қаңтарда «СМУ-7»  ЖШС-і «Нүрлытау» ЖШС-інен 1 460 708 теңге  негізгі борышты, 213 963 теңге айыпақы өндіріп алу жэне талап бергенде төленген мемлекеттік бажды қайтару туралы талаппен сотқа жүгінді.

Іс материалдарынан мәлім болғаңдай, «СМУ-7» ЖШС-і мен «Нүрлытау» ЖШС-і 2004 ж. 20 шілдеде «Сумен ерт сөндірудің автоматты жүйесін» беру, оның жүмыс  жобасын жасау және кұрастыруға шарт жасасып, оның жүмыс-тарының жалпы сомасы 14 280 000 теңге қүраған. Талап қоюшы 9 568 000 теңге аванс төлеген, ал жауап беруші 8 107 292 теңгенің жүмысын орындаган, соңғының берешегі - 1 460 708 теңге; тараптар арасында 2005 ж 1 сәуірі қарса-ңында берешектің көрсетілген сомасына есеп айырысуларды өзара салыстьфа тексерудің кесімі жасалған.

Сот мэжілісіңде жауап берушінің  өкілі талапты ішінара мойындап, төмендегіні түсіндірді: шын мэнінде, шарт бойынша талап қоюшы 9 568 000 теңге  аванс төлеген, 8 107 292 теңгеге орындалған жүмыстардың кесіміне тараптар қол қойған, берешек 1 460 708 теңге қүрайды, алайда іс жүзінде жауап беруші берешектен асатын соманың жүмысын орындаған, ол талаптан бас тартуға негіздеме болады.

Тараптардың уэждерін талдаңыз. Шешім шыгарганда, сот ңандай мән-жайларды ескеруге тиіс?

7-тапсырма. Жеке кэсіпкер З.Н.Наурызбаев  Ж.Р.Шәріпованың сауда түрақжайын  босатуын талап етіп, сондай-ақ 864 200 теңге жіберіп алган пайданы  өндіріп алу жөнінде сотқа  жүгінді.

Іс материалдарынан мэлім болғаны: жеке кэсіпкер З.Н.Наурызбаев пен Ж.Р.Шэріпова арасында «Мүлар мүң» барын сатып алу-сату туралы шарт жасалған. Алайда шартта жауап берушіге дәл осы сауда түрақжайы сатылғаны көрсетілмеген. Оның үстіне, З.Н.Наурызбаев аталған сауда түрақжайының меншік иесі емес жэне оның меншік қүқығын растайтын қүжаттарды бере алмайды.

Жеке кәсіпкер З.Н.Наурызбаев сотқа  мынадай: тұрақты киоскілер кешенін  және осы нысандар орналасқан жер  телімін сатып алу-сату шарты, киоскілер  кешеніне құқықтарды мемлекеттік тіркеу куәлігі, жер теліміне куәлік, сауда павильондары кешенінің техникалық паспорты және экспликациясы, сауда павильондары орналасқан жер теліміне жеке меншік құқына мемлекеттік кесім сияқты құжаттар табыс етті. Сонымен бірге З.Н.Наурызбаев Г.Ш.Сарбасова екеуі арасында дау тудырып отырған сауда тұракжайын жалдау туралы жасалған шартты көрсетті. Аталған түрақжайга Ж.Р.Шәріпованың заңсыз кіріп алуы себепті ол жалдау шартын орындай алмаған, соның нәтижесінде алынбай қалған пайда 864 300 теңгеге жеткен.

Сотта жауап беруші пайдаланып отырған  «Мүнар мүң» сауда түрақжайы жоғарыда аталған қүжаттарға сәйкес талап  қоюшы иеленетін сауда киоскілері кешеніне кіреді. Бірақ сатып алу-сату шартында бүл тұрақжай сәйкестікке  келтірілмеген, өйткені шарттың 1-тармагы  бойынша алаңы 36 шаршы м. сауда киоскілері кешенінде орналасқан тұрғын емес тұрақжай берілетін болған. Осылайша жалдау шартында да мүліктік жал нысаны ретінде жалдаушыға беруге жататын мүлікті анықтауға мүмкіндік беретін деректер көрсетілмеген.

Тараптардың уэждерін талдаңыз. Сот ңандай шешім шыгаруга тиіс?

Тестілер:

1. Қызмет саласына байланысты шарттар төмендегідей ажыраты- 
луы мүмкін:

А. Мүлікті меншікке, шаруашылық жүргізуге  немесе тікелей баскаруға беру туралы шарттар.

Ә. Мүлікті пайдалануға беру туралы шарттар. Б. Ақысыз қызмет көрсету шарттары. В. Кэсіпкерлік шарттар.

Мүліктік шарттарға төмендегі  жатады:

А. Қүрылтай шарты.

Ә. Алдын ала келісілген шарт.

Б. Занды тұлға құру жөніндегі  шарт.

В. Бірлескен қызмет туралы шарт.

Уйымдык шарттарга төмендегілер жатқызылады:

А. Алдын ала келісілген шарт. Ә. Мүлікті иеліктен шығару (беру) шарттары. Б. Жұмыстар орындауга жасалатын  шарттар. В. Қызметтер көрсетуге  жасалатын шарттар.

Таза түрінде кәсіпкерлік шарттарга  төмендегі жатқызылады:

А. Бөлшек саудамен сатып алу-сату шарты. Ә. Көтерме саудамен сатып алу-сату шарты. Б. Тұрмыстық мердігерлік шарты. В. Құрылыс мердігерлігі шарты.

Біржақты кәсіпкерлік шарттарға  төмендегі жатқызылады:

А. Прокат (уақытша пайдалана тұру) шарты.

Ә. Тауар беру шарты.

Б. Кәсіпорынды сату шарты.

В. Лизинг шарты.

Көпшілікке арналган шарт - ол:

А. Коммерцияльщ ұйым жасаған және оның тауарлар сату, жұмыстар орындау  немесе кызметтер көрсету бойынша  осындай ұйымдар оларға келген кез  келген тұлғаға қатысты жүзеге асыратын міндеттерін белгілейтін шарт.

Ә. Талаптарын тараптардың біреуі формулярларда немесе басқадай стандартты үлгілерде белгілейтін жэне екінші тарап үсынылған шартқа толық  қосылу жолымен қабылдануы мүмкін шарт.

Б. Талаптарына сэйкес, сол бойынша  тараптар болашақта мүлік беру, жұмыстар орындау немесе қызметтер көрсету туралы шарт жасасуга міндеттенетін шарт.

В. Тараптар борышкердің міндеттемелерді  кредит беруші үшін емес, шартта керсетілген  немесе көрсетілмеген жэне борышкерден  міндеттемелерді өзінің пайдасына  орындауын талап ету құкығы бар үшінші түлға үшін орындауын белгілейтін шарт.

Коммерциялық үйымнын копшілікке арналган шарт жасасудан бас тартуына:

А. Тұтынушыға тиісті тауарлар мен  қызметтерді бере алатын мүмкіндігі болған кезде жол берілмейді.

Ә. Занда көзделген жағдайларда  жол беріледі.

Б. Егер бұрын мұндай бас тарту  азаматтық айналымның басқа қатысу-шыларына жолданған болса, онда рұқсат етіледі.

Тұтынушы эрекет етуге қабілетсіз деп танылған жағдайда рұқсат етіледі.

8. Бірігу шартын біріккен тарап  бастамашылыгымен бұзудыц оцайлатылган тәртібіне төмендегі үшін жол берілмейді:

А. Шартка кэсіпкерлік кызметті жүзеге асыруға байланысты біріккен тарап.

Ә. Инжиниринг қызметтерін көрсету  туралы шартқа біріккен тарап. Б. Медициналық  қызметтер көрсету туралы шартқа біріккен тарап.

Аудиторлык қызметтер көрсету туралы шартқа біріккен тарап.

Сыртқы экономикалық мәміле:

А. Жазбаша түрде жасалуға тиіс.

Ә. Нотариалдық түрде жасалуға тиіс.

Б. Заңца белгіленген тэртіпте тіркелуте  тиіс.

В. Егер жасалған кезде орындалуы  мүмкін болса, ауызша түрде жасауга  болады.

Сырткы сауда-саттық мәмілесі болып  төмендегі танылады:

А. Кем дегенде тараптардың бірі шетелдік болып табылатын және магынасы шетелден тауар экелу немесе шетелге  тауар шығару жөніндегі операциялардан тұратын мэміле.

Ә. Тараптары шетелдік тұлғалар болып табылатын жэне магынасы шетелден тауар экелу немесе шетелге тауар шығару женіндегі операциялардан түратын мэміле.

Б. Бірлескен қызметті жэне қызметті шет мемлекет аумағында жүзеге асыру  үшін бірлескен кәсіпорын күру туралы мәміле.

В. Бірнеше мемлекет аумағындағы мүлікті сенімгерлікпен басқару туралы мәміле.

6-тақырып. Биржалық мэмілелер  Тақырып бойынша сұрақтар:

Биржалық мэмілелер және олардың  жіктелуі.

Мерзімді биржалық мәмілелер.

Бағалы қағаздармен жасалатын  биржалық мэмілелердің ерекшеліктері.

Нормативтік материал:

ҚР Азаматтық кодексі (Жалпы  бөлім). 27.12.1994. // ҚР Жогарғы Кеңесінің  ведомостары. 1994. № 23-24 (косымша). 282-бап; ҚР Азаматтык кодексі (Ерекше бөлім). 01.07.1999 ж. № 409-1. // ҚР Парламентінің ведомостары. 1999. № 16-17. 642-бап.

2003 ж. 13 мамьфдағы № 415-И «Акционерлік коғамдар туралы» ҚР Заңы. Казахстанская правда, 2003. № 141-142 (24081-24082).

2005 ж. 13 маусымдағы № 57-Ш «Валюталық  реттеу жэне валюталық бакъілау  туралы» ҚР Заңы. // Казахстанская  правда, 17.06.2005. № 158-159 (24768-24769).

2003 ж. 2 шілдедегі № 461-II «Бағалы  қағаздар нарығы туралы» ҚР  Зақы. //Казахстанская правда, 2003. №  199-200 (24139-24140).

1995 ж. 7 сәуірдегі № 2170-ші «Тауар  биржалары туралы» ҚР Заңы. // ҚР  Парламентінің ведомостары. 1997. №  11. 143-бап.

ҚР Қаржы нарыгын жэне қаржы ұйымдарын реттеу жэне қадагалау жөніндегі агенттігі Басқармасының 2007 ж. 25 маусымдағы «Бағалы қағаздар-мен жэне басқа қаржы құралдарымен сауда-саттық ұйымда бекіту туралы» № 175-каулысы. ҚР НҚА мемлекеттік тіркеу тізілімінде 2007 ж. 10 тамызда № 4863 болып тіркелген. // «Параграф» ақпараттық жүйесі.

ҚР Ұлттық банкі Басқармасының 2002 ж. 23 желтоқсандағы «Банк опера-цияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың қаржылык есептеме тапсыру  тізбесі, үлгілері жэне мерзімдері туралы Нұсқаулықты бе-кіту туралы» № 509-қаулысы. ҚР НҚА мемлекеттік тіркеу тізілімінде 2003 ж. 29 қаңтарда № 2142 болып тіркелген. Қазакстан ¥лттық банкі жаршысы. 2003. №7.

ҚР ¥лттык банкі Басқармасының 2007 ж. 5 ақпандағы «Қазақстан Рес-публикасы  ¥лттык банкінің РЕПО операцияларын жүзеге асыруы Ережелерін бекіту туралы» № 10-қаулысы. ҚР Нормативтік қүқықтық актілерін мемле-кеттік тіркеу тізілімінде 2007 ж. 16 сәуірде № 4616 болып тіркелген.