Лекция по "Бюджетному праву"

Қ.С.Мәуленов. Правовое регулирование иностранных инвестиций в Республике Казахстан. - Алматы: Ғылым, 1998.

С.П.Мороз. Инвестиционное право: оқулық. Өнделіп, толыктырылып 3-бас. - Алматы, 2006.

Право и иностранные инвестиции в Республике Казахстан. // Жауапты  ред. М.К. Сүлейменов. - Алматы, Жеті Жарғы, 1997.

М.К.Сүлейменов. Правовое регулирование иностранных инвестиций и недропользования в Казахстане (избранные труды). - Алматы, 2006.

И.З.Фархутдинов. Международное инвестиционное право: теория и практика применения. // И.З.Фархутдинов: науч.-практ. изд. М.: Волтерс Клувер, 2005.

Тапсырмалар:

1-тапсырма. «Инвестконтракт» ЖШС-і  Мемлекеттік мүлік жөніндегі  қалалық комитеттің 1998 ж. 22 желтоқсандағы  қаулысын жарамсыз деп тану  туралы талаппен сотқа жүгінді.

Іс материалдарынан, атап айтқанда, 1992 ж. 30 желтоқсаңдағы бүйрықтан мэлім болғандай, «Инвестконтракт» фирмасы таратылған «Қазсыртқысауда» мемлекеттік кэсіпорны негізінде қүрылған. «Қазсыртқысауда» сауда және делдалдық қызмет фирмасы болып табылған жэне «Қазсыртқыэкспорт» АҚ-ы қүрамына қүрылымдық белімше ретінде кіріп, корпорация сенімхатымен әрекет ететін, сондай-ақ «Қазсыртқыэкспорт» АҚ-ы акцияларының 13%-ын иеленген.

1993 ж. 8 қыркүйектегі бүйрықпен «Қазсыртқысауда»  мемлекеттік кэсі-порны негізінде  занды түлға қүқығымен «Қазсыртқыэкспорт» АҚ-ының еншілес кэсіпорны болып табылатын «Инвестконтракт» фирмасы құрылады. Сонымен қатар қүрылтайшы қүрылған фирмаға жарғылық қор берді. Жарғыда қүрылған фирманың «Қазсыртқысауда» фирмасының қүқыктық мирасқор болып табылатындығы туралы мәліметтер жоқ.

Қүрылтайшы - «Қазсыртқыэкспорт» АҚ-ы  басқармасы 1993 ж. 26 та-мызда бекіткен «Инвестконтракт» ЖШС-інің жарғысында да ЖШС-тің таратылған «Қазсыртқысауда» мемлекеттік кәсіпорнының қүқықтық мирас-қоры болып табылатыны туралы деректер жоқ.

1998 ж. 22 желтоқсанда мемлекеттік мүлік жөніндегі қалалық комитет «Қазсьфтқыэкспорт» АҚ-ы акцияларының 16,3%-ын мемлекет меншігі деп тану туралы қаулы қабылдайды.

Тараптардың уэждерін талдаңыз. Сот  шешім шыгарганда, ңандай мэн-жайларды есепке алуга тиіс?

тапсырма. Прокурор «Кен-руда өндірістік бірлестігі» АҚ-ы, «Кен байыту комбинаты» АҚ-ы, «Ферроқорытпа зауьіты» АҚ-ы мүдделеріне уэкілетгік етіп, жауап берушілер - «Ішегпагіопаі Іпуігаііопаі Огоир» компаниялары тобына шағымданып, сатып алу-сату мэмілелері мен кредит беру келісімдерін жарамсыз деп тану жэне олардан келтірілген шьгғындарды өндіріп алу туралы талаппен сотқа жүтінді. Талап-арызда «ПО» тобы күрамына кіретін компаниялардың қазақстандык кәсіпорындар мем мемлекет мүдделерін бүлдіретін эділетсіз келісім-шарттар жасау, тиімсіз менджмент және басқадай іс-эрекеттер жасау жолымен залал келтіргені керсетілген.

Сотта аныкталғаны: «ІЮ» тобы қүрамына кіретін трейдерлерге сатылған өнім үшін талас тудырмайтын 180 күндік телем  мерзімі белгіленген, ал іс жүзінде  бір мезгілде қолданылатын тэжірибеде жабдықтау фирмаларына алдын ала 100% төлем жасау міндеттеледі. «ІЮ» тобы қүрамына кіретін банктер қазақстандық кэсіпорындарға аса қолайсыз шарттарда кредит беріп отырған, ал қазақстандық кэсіпорындардық пайдалырақ сатып алушылар мен банктер іздейтін жэне таңдайтын нақты мүмкіндіктері болмаған. «ІІО» тобы қүрамына кіретін банктердің қазақстандық кэсіпорындармен жасасқан кредит келісім-шарттары нақты сатып алу жэне сату мэмілелерін жабуға ғана жететін, атап айтқанда, кредит беру жэне солар бойынша пайыздық мөлшерлемелер белгілеу түрінде өзара есеп айырысуды енгізу жолымен өнім акъісы жүйесін және көлемдерін өзгертуге қатысты мәмілелерді ғана жаба алатын, ал ол өнім үшін нақты бағаны кредиттер бойынша алынатын пайыздар сомасына азайтуға мүмкіндік береді.

Сот ңандай шешім шыгаруга тиіс?

тапсырма. Инвестициялық қордың қадағалау  кеңесінің төрағасы 1999 ж. 30 қыркүйектегі салық қызметі органы жүргізген  қүжаттық тексеру кесімін оның заң  талаптарына сәйкессіздігі себепті  жарамсыз деп тану туралы талаппен сотқа жүгінген.

Сот материалынан белгілі болғандай, Инвестициялық қор ашық турпатты акционерлік қоғамның (АТАҚ) ұйьшдық-құкьіқтық  түрінде қүрылған, оны АҚ-тың 1994 ж. 20 желтоқсандағы жарғысы растайды. АҚ-тың атқарушылық құжаттарына  сэйкес, оның аткарушылық органы қадағалау кеңесі болып табылады.

Қазының анықтамасымен іс бойынша  өндіріс тоқтатылған. Сот аныңтамасын негЬдеңіз. Инвестициялың ңор осыган үқсас талаппен сотқа қайтадан жүгіне ала ма?

тапсырма. 2000 ж. 18 ақпандағы шешімімен  Халықаралық Төрелік қауымдастығы (ХТҚ) «Қазавто» БК-ін шетелдік компанияның валюталық шотына 1999 ж. 14 шілдедегі келісім-шарт аясыңда жауап беруші атына тиеліп жөнелтілген буып-түю өнімінің 35 600 доллар құнын аударуды міндеттейді. Аксу қаласының қазысы 2001 ж. 14 қарашада талап қоюшыға аралық сот шешімін мәжбүрлі орындатуға бұйрық беруден бас тарту туралы анықтама шығарады, ал істің аралық соттың қарауына жатпайтынына байланысты ендірісті тоқтату үшін, іс ХТҚ Төрелік сотына қайтарылады.

Сотта «Қазавто» БК (сатып алушы) мен шетел компаниясы (сатушы) арасында 1999 ж. 14 шілдеде жасалған келісім-шартқа сэйкес, сатушы сатып алушы атына жалпы сомасы 35 600 доллар болатын буып-түю өнімін жөнелтуге, ал сатып алушы, өз кезегінде, өнімді алған кезден бастап 90 күн ішінде алынған тауардың қүнын жэне көлік шығыстарын төлеуге міндеттенгені мэлім болды.

Келісім-шарттың 6-тармағы бойынша  төлемдерді тікелей сатып алушы  немесе оның өкімімен үшінші тұлға  жасауға тиіс болған. Сатушы шарт бойынша  міндеттемесін толық көлемде  орындаған, ал «Қазавто» БК-нің өнім қүнын төлеуден жалтаруына байланысты шетелдік компания келісім-шарт талаптарына сәйкес істі өз өңдірісіне алып, дауды тиісінше шепгуге өтініш жасап, ХТҚ-ына жүгінді.

Келісім-шарттан белгілі болғандай, тараптар арасында төрелік іс қарау  шарасы туралы ғана келісім болған, ал кұзыретіне туындаған келіспеуші-ліктерді қарау жататын орган (аралық сот, төрелік комиссия және т.б.) нақтыланбаған. Алайда іс материалдарынан ХТҚ-ның Төрелік сотының істі дәл осы ХТҚ Төрелік сотының қарауының мүмкіндігі туралы жауап берушінің келісімін алдын ала алғаны және онымен төреші кандидатурасы жөнінде келіскені белгілі болды. Кейіннен «Қазавто» БК-нің уәкілетті өкілдері іс үдерісіне қатысты, жауап берушінің іске үшінші түлғалардың қатысуы туралы жасаған өтінішін төрелік сот қанағаттаңдырды.

Сот анықтамасы негзгі болып табыла ма? Сот қандай мән-жайларды ескеруге тиіс?

тапсырма. 1996 ж. 16 қарашада жекешелендіру  женіндегі комитет «№ 2-ші Нан  зауыты» АҚ-ы акцияларының мемлекеттік  пакетін сатып алушыларды анықтау  бойынша тендер өткізді. Бұл тендердің жеңімпазы болып «Алтын адам» ЖШС-і танылды, ал 1996 ж. 28 қазанда онымен акцияларды сатып алу-сату шартына кол қойылды.

Прокурор Жекешелендіру жөніндегі  комитетке шағынып, «Алтын адам»  ЖШС-інің «№ 2-ші Нан зауыты» АҚ-ы  акцияларының мемлекеттік пакетін сатып алу шартын жарамсыз деп тану женінде сотқа жүгінді.

Іс материалдарынан белгілі  болғандай, сауда-саттықка қатысушылар  бизнес-жоспарларын берген, ал 1996 ж. 16 қазандағы сараптау қорытындысы  бойынша «Алтын адам» ЖШС-і ең жақсы талаптар ұсынған. Сараптау корытындысына, «Жекешелеңдіру нысандарын сату бойынша ашық тендерлер өткізу тэртібі туралы» Ережелерге жэне «Жекешелендіру туралы» Заңға сәйкес, «Алтын адам» ЖШС-і тендер жеңімпазы болып танылып, онымен шарт жасалған.

Іс материалдарынан «№ 2-ші Нан зауыты» АҚ-ы акцияларының сатылуы жөніндегі тендер материалдары сақталған жекешелендіру женіндегі комитетте кейіннен бизнес-жоспарға жэне 1996 ж. 16 қазандағы сатып алу-сату шартына өзгерістер енгізілгені мэлім болды. Атап айтқанда, бизнес-жоспардың 12-ші бетінде 3 санынан кейін нүкте қойылған. Соның нәтижесінде «№ 2-ші Нан зауыты» АҚ-ының инвестициялары жыл сайынғы 30 млн. теңгенің орнына 3 млн. теңгеге өзгертілген. Сонымен бірге 1996 ж. 16 қазандағы сатып алу-сату шартының 4.3-тармағындағы 90 000 000 теңге деп жазылған сандағы соңғы нөл сүртілген, соның нэтижесінде үш жыл ішіндегі инвестициялар 90 000 000 сомадан 9 000 000 теңгеге өзгертілген. Аталған езгертулерді прокурор сатып алушыға берілген заңсыз жеңілдіктер мен артықшылықтар деп бағалайды.

Алайда, сотта мэлім болгандай, «Алтын адам» ЖШС-і «№ 2-ші Нан  зауыты» АҚ-ы инвестициялары туралы шарттың үш жыл ішіндегі 90 млн. теңге  құрайтын талаптарын орындаудан бас  тартпаған. Бірінші жыл ішінде 37 100 000 теңге инвестиция енгізген, оны аудиторлық қорытынды растайды.

Прокурордың сатып алу-сату шартын жарамсыз деп тану үшін келтірген  басқадай наразылық негіздемелері  төмендегідей: 1) шарттың сауда-саттық өткеннен кейін 12-ші күн дегенде  жасалуы, ал заң бойынша шарт 10 күннен кешіктірілмей жасалуға тиіс; 2) шарттың 4.6-тармағының талабы бойынша сатып алушы «Алтын адам» ЖШС-і акциялардың мемлекеттік пакетін қабылдау-беру кесіміне қол қойылған күннен бастап бір ай ішінде АҚ-тың жалпы жиналысына шартта көрсетілген міндеттемелер бойынша мэселе қоюға міндетті болған, алайда жиналыс бір ай 10 күннен кейін өткізілген жэне жиналыста шарт бойынша міңдеттемені орындауды қамтамасыз ету туралы мәселе қозғалмаған.

Сот қандай шешім шыгаруга тиіс? Егер сауда-саттық туралы жарияланымның  БАҚ-та «Жекешелендіру туралы» Заң бүзыла отырып берілгені дэлелденсе, сот шешімі өзгере ме?

тапсырма. Прокурор «Көмір-инвест»  ЖШС-іне шағынып, қала экімімен жер  телімін жалдау шартын жасауга мэжбүрлеу  жөнінде сотқа жүтінді. Сотта  қала экімінің жауап берушіге оған уақытша пайдалануға берілген 9845,4 га жер телімінің құнының 5%-ы көлемінде жал ақысын қолдана отырып, жер телімін жалдау туралы шарт жасасуға ұсыныс бергені мәлім болды. Осы тармак бойынша келіспеушіліктер хаттамасы қоса тіркеліп, шартқа қол қойылған, ал ол реттелмеген күйінде қалғандықтан, тараптар дауды соттың қарауына беруге келіседі.

Сот қандай шешім шыгаруга тиіс?

тапсырма. «Приват» ЖШС-і «Қазақстанның  инвестициялык қоры» АҚ-ына инвестициялық  жобасын бірлесе қаржыландыруға жэрдемдесу мақсатында сотқа жүтінді. «Жеміс-жидек өндеу комбинаты» аталған инвестициялық жобаны жүзеге асыру үшін қүрылған болатын. Кейіннен «Приват» ЖШС-і, «Жеміс-жидек өңцеу комбинаты» жэне «Қазақстанның инвестициялық қоры» АҚ-ы арасында жобаны бірлесіп жүзеге асыру туралы 8 жыл мерзімге жэне инвестициялық қор салатын 650 млн. теңгенің инвестициялары көлемінде шарт жасалған. Шарт талаптары бойынша бұл соманы жобаға инвестициялауды («Жеміс-жидек өңдеу комбинаты» АҚ-ы акцияларын сатып алу және шығындарды қаржыландыру көмегімен) «Жеміс-жидек өңдеу комбинаты» АҚ-ы мен оның акционерлері өздеріне алган барлық міңдеттемелерді сақтаған жэне орындаған жағдайда, инвестициялық қор жүзеге асыруға тиіс болған, ал соған сәйкес акционерлер төмендегілерді орындауға: 1) қолдағы кредиттік шарттар бойынша АҚ-тын акцияларын орналастыру бағасымен (бірақ одан төмен емес) сатып алуға тиіс болған инвесторлы тарту жолымен коммерциялық банк алдындағы несиелік бере-шекті капиталға айналдыруға; 2) инвестициялық жобаны қаржыландьфуды бастағанға дейін қүрылтайшылардың қаржылай көмегін етеуді немесе капиталға айналдыруды іске асыруға міндеттенген. Өз кезегінде, АҚ-тың банк алдындағы берешегін капиталға айналдыратын инвестор АҚ-тың акционері болғаннан кейін шарт бойынша тараптардың бірі ретінде жобаға қатысуға жэне өзіне шартта көзделген қомақты міндеттемелерді алуға тиіс болған.

Шарт жасалған соң екі жыл  өткенде, инвестициялық қор инвестициялық  жобаны бірлесе қаржыландьфуға қатысудан  бас тарту туралы шешім қабьглдайды.

Өзінің құқықтарын бүзылды, ал шарт бойынша өзіне қабылдаған міңдеттемелері толық орындалды деп санап, «Приват» ЖШС-і мен «Жеміс-жидек өндеу комбинаты» АҚ-ына дау нысанасы бойынша өзіндік талаптар қойған үшінші түлға инвестициялық қорға шағынып, жауап берушіні шартта көзделген талаптарда, яғни «Жеміс-жидек өңдеу комбинаты» АҚ-ының акцияларын сатып алу жолымен инвестициялық жобаны қаржыландыруға міндеттеу талабын қойып, сотқа жүтінеді.

Сот қандай шешім шыгаруга тиіс? Егер жобаны іске асыру барысында оган кедергі келтіруі мүмкін тэуекелдіктер  бар екені аныңталса, сот шешімі өзгере ме? Жобаны бірлесе жүзеге асыру туралы шарт талаптарын бүзып, тараптардың «Жеміс-жидек оңдеу комбинаты» АҚ-ының акцияларын сатып алу-сату жөнінде болек шарт жасамаган фактісі сот шешіміне ыңпал ете ме?

Тестілер:

Одақтық республикалардыц қайсысында шетелдік инвестиция-лар туралы заң басқаларынан бүрын қабылданды?

А. Литва Республикасында. Ә. Ресей  Федерациясында. Б. Қазақ КСР-інде. В. Беларусь КСР-інде.

ТМД елдерінде инвестициялық саясатқа қатысты басқаша ойлау және «қайткенде де шетел инвестициясын тарту» үстанымынан шегіну кезеці қашан басталды?

А. XX ғасырдың 90 жылдарының басында. Ә. XX ғасырдың 90 жылдарының ортасында.

Б. XX ғасырдың 90 жылдарының аяғында. В. XXI ғасырдың басында.

ТМД елдерініц қайсысында алғаш  рет шетелдік және үлттық инвесторлар арасындағы айырмашылық жойылды және инвесторлардың инвестициялық қызмет субъектілері ретіндегі тендігі ұстанымы бекіді?

А. Ресей Федерациясында. Ә. Беларусь Республикасында. Б. Қазақстан Республикасында. В. Тәжікстан Республикасыңда.

Аталған республикалардың қайсысында шетелдік инвестициялар үшін рүқсат беру тәртібі бар?

А. Украинада.

Ә. Ресей Федерациясында.

Б. Өзбекстан Республикасында.

В. Қазақстан Республикасында.

Инвестициялардың озгеше белгісі  төмендегі болып табылады:

А. Пайда алу мақсатында салу.

Ә. Бастауы қарыздық немесе тартылған  қаражаттар болып табылады. Б. Біржолғы сипат.

В. Материалдық немесе рухани игіліктер  құруға бағытталуы.

Жеке инвестициялардың мемлекеттік  инвестициялардан айырма-шылығы төмендегілермен  сипатталады:

А. Ақылы негізде жүзеге асырылады.