Лекция по "Бюджетному праву"

Жауап беруші талапты мойыңдамаған, өйткені төменде келтірілген  дәлелдер бойынша ол өсімақы есептеуді  заңсыз деп санайды: ҚР Азаматтық  кодексінің 296-бабына сәйкес, өсімақы  көлемдері нақты акша сомасында  яки орыңдалмаған немесе тиісті емес дәрежеде орындалған міндеттемелер сомасына шаққандағы пайызды есептеу жолымен белгіленеді. Талап коюшының айыпақыны борыштың іс жүзіндегі сомасына есептемей, шарттың жалпы кұнына шағып есептегені, жауап берушінің пікірінше, ҚР АК-інің катаң сипаттағы 297-бабына қайшы келеді.

ҚР АК-інің 295-бабының 2 тармағына  сай, егер занда тыйым салынбаса, заңды айыпақының көлемі тараптардың  келісімімен көбейтілуі мүмкін.

ҚР АК-інің 353-бабының 2-тармағына  сәйкес, егер заңда немесе шартта айыпақы есептеудің өзге тәртібі белгіленбесе, басқаның ақшасын пайдаланғаны үшін айыпақы осы ақша сомасы кредит берушіге төленген күнге дейін өндіріліп алынады.

Керсетілген баптардың ережелерінен белгілі болғандай, шарт бойынша  айыпақыны тараптар белгілей алады жэне пайыздық мөлшерлемеге, өткізіп алған төлеу мерзіміне және өндіріліп алынатын айы-күнін анықтауға байланысты есептелуі мүмкін. РҚ АК-інің аталған баптары тараптардың қарауына пайыздан көрінетін, соған қолданылуы мүмкін айыпақыға сома белгілеу құқын бермейді.

Сондай-ақ жауап беруші өзінің қаржылық қиын жағдайын растау үшін, «Құрылысқүрастыру  ЛТД» ЖШС-іне қатысты сотта қаралып  жатқан саны көп талаптарды, яғни соларға  байланысты оның кредит берушілер алдындағы  міндеттемелерін орындау қиындап  кеткенін тілге тиек етті. Баяндалған мән-жайға сүйене және қиын қаржылық жағдайын ескере отырып, жауап беруші «Астана» АҚ-ының талабын қанағаттандырудан бас тартуды сұрайды.

Тараптардың дәлелдерін талдаңыз.

тапсырма. 2000 ж. 23 шілдеде жасалған сатып алу-сату шарты бойынша «МТС-5» ЖШС-і «Семей» ЖШС-інің меншігіне мүлік, яғни құны 10 567 765 теңгелік өндірістік базаны береді. 2000 ж. 20 тамыздағы қабылдау-беру кесімі бойынша өндірістік база «Семей» ЖШС-інің меншігіне өтеді.

2006 ж. 12 қарашадағы шарт бойынша  «Семей» ЖШС-і 2005 ж. 28 кара-шадағы келісім-шарт және 2006 ж. 11 қазандағы хат негізінде «Ника» ЖІІІС-іне соңғының алдындағы 2004 ж. 8 ақпанда жасалған тауар айырбасы жөніңдегі келісім-шарт міндеттемелерін орындау мүмкіндігінің болмауына байланысты, қабылдау-беру кесімімен оған өндірістік базаны, техникалық кұжаттамалардың түпнұсқасын беріп жібереді.

2006 ж. 20 қарашада өндірістік база  «Ника» ЖШС-інің меншігі ретінде  тіркеледі.

2008 ж. 31 қантарда «Семей» ЖШС-і  2006 ж. 12 қарашадағы өндірістік базаны  «Ника» ЖШС-іне беру туралы шартты жэне 2006 ж. 20 қарашадағы шарттың тіркелуін: «Семей» ЖШС-і өзі сатып алған мүлікке меншік құқығын тіркеген емес, демек оны иеліктен шығару құқығы жоқ деген негізде жарамсыз деп тағу туралы талаппен сотқа жүгінеді.

Іс материалдарынан белгілі болғаны: «Семей» ЖШС-і 2004 ж. 8 ақпанда 227 500 АҚШ доллары сомасына қытайлық фирмамен тауар айналымы келісім-шартын жасасады. «Семей» ЖШС-і өзінің қытайлық тарап алдындағы міндеттемелерін тиісті дәрежеде орындамаған, сол себепті қытайлық фирма «Семей» ЖШС-інің директоры Естаевтың борышты «Ника» ЖШС-інің өндірістік базасын беру арқылы өтеу туралы үсынысын қабылдайды. 2006 ж. 28 қарашадағы келісім-шартпен қытайлық компания мен «Ника» ЖШС-і арасындағы көрсетілген мән-жайлар расталған. «Семей» ЖШС-інің қытайлық фирма алдындағы берешегі дау тудырмайды.

Сот ңандай шешім шыгаруга тиіс?

тапсырма. «Фора» ЖШС-і «Кеңсе тауарлары» дүкенін өзінің сатып алу-сату шарты  бойынша сатып алғаны себепті  «Скрепка» ЖШС-інің аталған дүкен  ғимаратын босатуын талап етіп, сотқа жүтінді.

Жауап беруші дүкеннің сатып алу-сату шартын жарамсыз деп тану жөнінде  ыңғайласпа талап арыз берген.

Сотта белгілі болғандай, 1998 ж. 14 қыркүйектегі шартқа сәйкес, «Скрепка» ЖШС-і коммерциялық банктен 1998 ж. наурызына дейінгі  мерзімге жылдық 60%-бен үш млн. теңге сомасында кредит алған. Несиелік берешектің қайтарылуын қамтамасыз ету мақсатында банк 1998 ж. 9 қыркүйекте «Скрепка» ЖШС-імен кепіл шартын жасайды, соған сәйкес ЖШС банк алдында мүлікпен, атап айтқанда, «Кеңсе тауарлары» дүкенінің тұрақжайымен жауап беруге міндеттенеді.

Кейіннен аталған мәміле КР АК-і 155-бабының талаптарына сай тіркелген.

Сонымен бірге «Скрепка» ЖШС-і  банк алдындағы міндеттемелерін  бұзып, негізгі борышты және 2,7 млн. теңге келеміндегі пайызды телемеген. Банк кепілге берілген мүлікті сатуға шығарады жэне «Фора» ЖШС-імен шарт жасасып, кепіл мүлікті сатады.

Тараптардың уәждерін талдаңыз. Сот  ңандай шешім шыгаруга тиіс?

тансырма. 2009 ж. 23 қаңтарда «Элекор» ЖШС-і  «Алтын орда» АҚ-ынан жүктің кем  шыққаны үшін 1 430 400 теңге ендіріп алу туралы талаппен сотқа жүгінді.

Іс материалдарынан белгілі  болғандай, 2005 ж. 2 желтоқсандағы жүкқұжат бойынша «Алтын орда» ЖШС-і Алматы қаласындағы «Элекор» ЖШС-іне салмағы 23 113 келі 1-санатты сиыр етін жөнелтеді.

Алматы-І теміржол стансасында жүк түсірілгенде, оның кем екені белгілі болады. Бұл факт бойынша салмағы 3 576 келі еттің кем шыққаны керсетіліп, коммерциялық кесім жасалады.

Вагонды карап шығу барысында ешқандай ақау байқалмаған. Алайда № 4-пломбалардың сыртқы жағындағы бедерлі белгілердің айқын көрінбейтіні байқалады, сондықтан ондағы жазуларды толық оқу мүмкін емес.

Пломбадағы белгілерді арнайы аспаптардың (микроскоп) кемегімен оқу да мүмкін болмаған.

Тараптардың уәждерін талдаңыз. Сот  қандай шешім шыгаруга тиіс?

тапсырма. 2002 ж. 16 қаңтарда «Ваше право» республикалық газеті» АҚ-ы «Ваше право» газетін және «Недвижимость» журналын жазылым бойынша және бөлшек саудамен таратуға «Простор» ЖШС-імен шарт жасасады. Аталған шарттың 3.1 жэне 3.2-тармақтарының талаптары бойынша жауап беруші жазылым жасалған әр айдың 10-ынан кешіктірмей, талап қоюшыға жазылымның нақты баспа құнын аударуға, сондай-ақ келесі айдың 10-ына дейін талап қоюшыға сату бағасы бойынша белшек сатылған өнімнің ақшасын беруге міндетті болған. Талап қоюшы шарт талаптарын толық көлемде орындаған. Алайда 2002 ж. 16 қаңтарынан 1 маусымына дейінгі мерзім үшін жауап беруші өзінің міндеттемелерін бұзып, талап қоюшыға бар-жоғы 30 мың теңге аударып, қалған 678 810 теңгені аудармаған. Осыған байланысты талап қоюшы сотқа жүгіне отырып, жауап берушіден берешектің аталған сомасын сот тәртібімен ендіріп беруді сұрайды.

Жауап беруші оның занды мекенжайы  бойынша тиісті дәрежеде хабардар етілгенмен, сот мәжілісіне келмеген, келмегенінің дәлелді себебін хабарламаған және істі оның қатысуынсыз қарауға өтініш жасамаған, талап бойынша қарсы пікір, наразылық білдірмеген.

Сот ңандай шешім шыгаруга тиіс? Істі тараптардың бірінің ңатысуынсыз  ңараудың тәртібі ңандай?

6-тапсырма. 2006 ж. 6 наурызда «Империалмоторс»  ЖШС-і 2004 ж.

21 наурызда «СМУ-21» ЖШС-імен жасалған шартты бұзу, одан 6 180 944 
теңге сомада шьгғынды жэне мемлекеттік бажды өндіріп алу туралы талаппен 
сотқа жугінді.

Сот материалдарынан белгілі болғаны: Бас мердігер «Империалмоторс» ЖШС-і  мен Қосымша мердігер «СМУ-21»  ЖШС-і арасында 2004 ж. 21 наурызда жасалған қосымша мердігерлік шартының талаптары бойынша Қосымша мердігер Бас мердігердің тапсырмасымен Алматы қаласындағы бір тұрғын үй кешенінің құрылысын жүргізуге міндеттенеді, шарттың бөлінбес бөлшегі болып табылатын жұмыс жүргізудің қосымша кестесі бойынша жұмыстардың көлемі белгіленеді. Алайда жұмыстарды орындауға кірісе отырып, «СМУ-21» ЖШС-і 9 жэне 12-а блоктары өстерінің батысқа қарай 3,989 метрге, солтүстікке қарай 0,789 метрге ығысып кетуіне жол берген, ал ол жұмыс жүргізу кестесінің 80 млн. теңгеден астам сомаға бұзылуына әкеп соқтырған.

2004 ж. 13 маусымда «Империалмоторс»  ЖШС-і кестенің бүзылуы жауап  берушінің құрылыс орнын дұрыс  белгілемеген кінәсінан болды  деп есептеп, шарттың 13-тармағына  сәйкес Қосымша мердігердің құрылыс-құрастыру жұмыстарын (ҚҚЖ) орындау мерзімдерін үздіксіз бұзуы кесірінен құрьшысты аяқтау мерзімінің екі айдан артық ұзарып кетуі мүмкін екеніне, сондай-ақ Қосымша мердігердің жүмыс сапасы бойынша талаптарды өне бойы сақтамауына байланысты Бас мердігердің шартты біржақты бұза алатынына сүйене отырып, «СМУ-21» ЖШС-інің атына өзінің шартты біржақты бүзатыны туралы хат жолдайды. Талап қоюшының ұсынысына жауап ретінде жауап беруші 2004 ж. 18 шілдедегі хатында өзінің талап қоюшы аударған аванстық төлемді ұстап қалатынын хабарлайды және, одан өзге, 1 651 984 теңге көлемінде берешек сомасын аударуды талап етеді.

2004 ж. 25 желтоқсанда талап қоюшы жауап беруші атына алған аванс 
сомасына жұмыстар орындауға 2005 ж. 20 қаңтардан бастап кірісуді талап 
еткен хат жолдайды және жұмыстар жүргізу кестесін келісу үшін өкілін 
жіберуді өтінеді. Алайда   аталған хатқа жауап беруші тарапынан 2005 ж.

22 қаңтарда жазылған жауап келеді, сол арқылы жауап беруші талап қоюшыны 
тараптар арасындагы шарттық міндеттемелердің бұзылганы және алынған 
аванстық төлемнің қайтаруға жатпайтыны туралы хабардар етеді.

2005 ж. 4 наурызда талап қоюшы жауап беруші атына 2004 ж. 
21 наурыздағы шартты тараптардың бүзбағаны себепті жауап берушінің 
жұмыстар көлемін келісу үшін 2005 ж. 20 наурызға дейін өзінің екілін жіберуі 
керек екенін айтып, қосымша хабарлама жолдайды. Алайда талап қоюшының 
қайталап көрсеткен мерзіміне жауап беруші жұмыстардың көлемін келісу үшін 
өзінің өкілін жібермеген, соған байланысты 2005 ж. 12 мамырда «Империал- 
моторс» ЖШС-і «СМУ-21» ЖШС-інің атына шартты бұзу туралы үсыныспен 
хабарлама жолдап, онда талап қоюшы 2005 ж. 15 маусымға дейінгі мерзім 
ішінде шартты бұзуға келісім беруді сұрайды, бірақ осы уақытқа дейін жауап 
беруші тарапынан шартты бұзуға келісім, сондай-ақ шартты бұзу талаптары 
туралы ұсыныс келіп түспеген.

Сот мәжілісінде жауап беруші өкілі  талап қоюшының талабын мойындамады, оның келтірген негіздемелері төмендегідей: 2004 ж. 21 наурыздағы шарт бойынша жауап  беруші құрылыс-құрастыру жұмыстарын 2004 ж. 4-тоқсанға дейін орындауға міндеттенген. Шарт талаптарына сәйкес, талап қоюшы жауап беруші атына аванстык төлем жасады, ол сомадан жауап беруші 6 314 055 теңге сомасына жұмыстар орындаған. Жауап берушінің орындаған жұмысы, атап айтқанда, салынып жатқан үйдің іргетасы өстері бойынша ыгысып кетіп орындалған. Мұндай ауытқушылық үшін екі тарап та кінәлі, өйткені талап қоюшы шарт бойынша міндеттемелерді бұзып, жауап берушіге тиісті дәрежеде техникалық құжаттаманы дер кезінде бермеген. Бірақ, оған қарамастан, талап қоюшы шартты бұзу туралы мәселе қойылғанға дейін кеткен ақауды жауап берушінің түзейтіні туралы жауап берушімен ешқандай іс-шара кабылдамаған, ал шартты біржақты бүзған.

Тараптардың дәлелдерін талдаңыз. Сот  шешім шыгарган кезде, ңандай мән-жайларды ескеруге тиіс?

 

 

Тестілер:

Кәсіпкерлік шарт - ол:

А. Екі тарап та кәсіпкерлік субъектісі ретінде әрекет ететін, кәсіпкерлік  қызметті жүзеге асыру барысында  жасалатын келісім.

Ә. Екі тарап та немесе тараптардың  біреуі кәсіпкерлік субъектісі ретінде  әрекет ететін, кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру барысында жасалатын келісім.

Б. Кәсіпкерлік қызмет субъектілері арасында жасалатын кез келген келісім.

В. Кәсіпкерлік қызмет субъектілері және басқа қатысушылар (тұты-нушылар, коммерциялық емес ұйымдар жэне басқалары) арасында жасалатын келісім.

Кәсіпкерлік шарт төмендегі болып  табылады:

А. Шарттың дербес түрі.

Ә. Азаматтық-құқықтық шарт түрі.

Б. Әкімшілік шарт түрі.

В. Жеке-құқыктық та, көпшілік-құқықтык та элементтерді біріктіретін шарттың  аралас түрі.

Кәсіпкерлік шарттың оны басқа  шарттардан ажырататын белгісі төмендегі болып табылады:

А. Шарттық міндеттемелердегі кәсіпкерлер  үшін ең үлкен еркіндік пен жоғары талаптардың үйлесімі.

Ә. Шарт жасаудың мақсаты.

Б. Кәсіпкерлік қызмет саласында  қалыптасатын қатынастар. В. Шарттың  ақылы сипаты.

Кәсіпкерлік шарт қызметтеріне төмендегі жатпайды:

А. Кәсіпкерлікті қолдау және дамыту қызметі.

Ә. Келісімге қатысушылардың өзара  байланысты қызметінің мазмұнын айқындау қызметі.

Б. Кәсіпкерлік қызмет субъектілерінің  заңды маңызы бар байланыстарын  анықтау қызметі.

В. Келісімге қатысушылардың шарттың  тәртіпті сақтауын қамтамасыз ету қызметі.

Мәмілелердің жазбаша түрі төмендегілер үшін міндетті:

А. Кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру  барысыңда жасалатын барлық мәмілелер  үшін.

Ә. Барлық кәсіпкерлік мәмілелер  үшін (оларды жасау кезінде орында-латын мэмілелерді коспаганда).

Б. Кәсіпкерлік қызмет субъектілерінің  қатысуымен жасалатын барлық мәмілелер  үшін.

В. Тұтынушылар қатысатын барлық мәмілелер үшін.

Мәмілелердіц жай жазбаша түрін  сақтамау:

А. Оның жарамсыз деп танылуына  жеткізеді.

Ә. Оның жарамсыз деп танылуына  жеткізбейді, бірақ тараптарды оның жасалғанын, мәміленің мазмұнын немесе орындалуын куәгерлердің дәлел-дерімен  растай алатын құқықтарынан айырады.

Б. Оның жарамсыз деп танылуына  жеткізбейді, бірақ тараптарды мәміленің жасалғанын, оның мазмұнын немесе орындалуын жазбаша дәлелдермен растай алатын құкықтарынан айырады.

В. Оның жарамсыз деп танылуына  жеткізбейді, бірақ тараптарды мәміленің  жасалғанын, оның мазмұнын немесе орындалуын заттай дәлелдермен растай алатын құқықтарынан айырады.

Тараптардыц біреуінің бастамашылығымен шартты біржақты бұзуға:

А. Жол берілмейді.

Ә. Сот шешімімен рұқсат етіледі.