Тауартану және тауар айналымы

тауарлар түрлері  мен атаулар саны. Бұл қасиет екі  абсолюттік көрсеткіш пен бір

салыстырмалы  көрсеткішпен сипатталады. Абсолюттік көрсеткішке – ені коэффициенті жатады. Нақты ені – қолдағы бар тауарлардың түрлері мен атаулардың фактілік саны.

Базалық ені  – салыстыру үшін алынған ені. Ені коэффициенті - бірыңғай және әртүрлі

топтағы тауарлар түрлері мен атауларының нақты  санының базалық санына қатынасы.

Асортименттің тереңдігі – бірыңғай топтағы тауарлар жиынтығының бірыңғай

қажеттіліктерді қанағаттандыру қабілеті. Бірыңғай топтағы тауарлар түрлері мен атауы тереңдікті сипаттайды. Тереңдіктің көрсеткіштері нақты және базалық болуы мүмкін. Тереңдіктің нақты көрсеткіші бірыңғай топтағы тауарлар түрлері мен атауы нақты санын сипаттайды. Базалық көрсеткіші тауар санын жоспарлауын сипаттайды тереңдік коэффициенті нақты көрсеткіштің базалыққа ара қатынасы.

Ассортименттің  тұрақтылығы – ұқсас тауарларға сұранымды тауарлар

жиынтығының қанағаттандыру мүмкіндігі.

Ассортименттің  жаңаруы - өзгерген қажеттіліктерді  жаңа тауарлар есбінен тауарлар

жиынтығының қанағаттандыру мүмкіндігі.

Ассортименттің  құрылымы - әрбір тауар атауы мен  түрінің жалпы мөлшердегі үлес

салмағын сипаттайды.

Ассортименттік минимум – күнделікті сұраныстағы тауар түрлерінің минималды

саны.

Ассортименттің  рационалдылығы - әр түрлі сегменттегі  тұтынушылардың нақты

негізделген қажеттіліктерін  толықтай тауар жиынтығының қанағаттандыру мүмкіндігі.

Ассортименттің  үйлесімділігі – рационалды тауар қозғалысын, өткізуін не

пайдалануын қамтамасыз ету дәрежесін сипаттайтын әртүрлі  топтардағы тауар

жиынтығының қасиеттері.

Ассортименті  басқару – ассортименттің рационалды талаптарына қол жеткізуге

бағытталған іс - әрекет.

Ассортиментті қалыптастыру – нақты немесе болжамды қажеттіліктерді

қанағаттандыруға  мүмкіндік беретін тауар жиынтығын қалыптастыруға бағытталған іс-әрекет. Ассортименттік саясат – ұйым басшысымен белгіленетін ассортиментті

қалыптастырудың мақсаттары, мәселелері және негізгі бағыттары.

Ассортименті  қалыптастыру саласында негізгі  бағыттар: қысқарту, кеңейту,

тұрақтандыру, жаңарту, жетілдіру, сәйкестендіру.

 

Тақырып 11. Тауардың сандық сипаттамалары

1. Тауардың сандық сипаттамасының  мәні

Сандық сипаттамасы  негізгі қалаушы сипаттамаларының бірі. Оны анықтау кезінде

бірлік данасын  және олардың жиынтығы – тауар  партияларын ажыратады.

Бірлік данасы дегеніміз нақты түрге немесе тұтынушылық қасиеттерінің атауларына

тән және жалпылықтың  құрамдас бөлігі боп табылатын бөлек тауарлар. Тауардың бірлік даналары ретінде өнеркәсіптік өнімдер(мыс., автомобиль, аяқ киім және т.с.с.) немесе биологиялық объектілер (жұмыртқа, балық, алма және т.с.с.), сондай-ақ ораулы даналар (сүт, сыра, сары май, бояу және т.с.с.) бола алады. Бірақ та тауарлардың ораулы даналарына бөлек өнімдерден тұратын (пішінә қорабы, шеге қорабы және т.с.с.) тауар түрлері жатпайды.

Тауар партиясы дегеніміз белгілі бір белгілері  бойынша жинақталған бірлік

даналардың  немесе кешенді ораулы даналардың жиынтығы. Барлық тауарлар бірлік

даналар немесе тауар партиялары – жалпы және спецификалық сандық сипаттамаларға

ие.

 

2. Тауардың физикалық қасиеттері  мен оның жіктелуі

Тауардың жалпы  сандық сипаттамасына келесідей  негізгі физикалылқ өлшемдер

жатқызылады: - салмақ; - ұзындық; - термодинамикалық температура; - мөлшер; - жылу

өткізгіштігі; - жылу сыйымдылығы.

Спецификалық  сандыдқ сипаттамалар тауар партияларына не бірлік даналарына тән.

Тауардың сандық сипаттамалары физикалық қасиеттер  арқылы көрініс табады. Жалпы

физикалық қасиеттерге өлшемді-массалық және жылуфизикалық қасиеттер жатқызылады.

Өлшемді – массалық сипаттамаларға:

- масса;

- ұзындық;

- аудан;

- мөлшер(көлемі).

Тауар массасы  деген негізгі (кг) не қосымша өлшем  бірліктерде (г., т., ц.)

сипатталатын, белгілі бір мөлшерде тауар саны.

Тауардың даналары және партиялары абсолюттік масса арқылы өлшенеді. Абсолюттік

массаның өлшем  бірліктері көбінесе тауардың құндық сипаттамасын көрсету үшін (1 кг бағасы) қолданылады және этикеткілерде, вкладыштарда және ценниктерде көрсетіледі. Тауарларды саны бойынша қабылдау, жөнелту және сату әдетте абсолюттік массаны пайдалану көмегімен жүргізіледі. Сонымен қатар абсолюттік массасы сапаның көрсеткіші ретінде қолданылады. Кейде масса салыстырмалы бірліктерде көрсетіледі. Мысалы, 1 кг немесе 100 гр-да даналардың саны. Бұл жағдайда тауардың бірлік данасының орташа массасы орнатылады. Әдетте осы көрсеткіш ұсақ тауарларды данамен есептеу кезінде қолданылады.

Ұзындық - метрлік  өлшем бірлікте сипатталатын негізгі  физикалық өлшем. Кейбір

тауарлардың сапа көрсеткіші ретінде қолданылады. Мысалы: қиярдың ұзындығы, банан және т.с.с. сонымен қатар мата, ағаштан жасалған құрылыс материалдары, жиһаз, кейбір резинотехникалық өнімдер, электросымдар және т.с.с. саны бойынша қабылдау – тапсыру кезінде негізгі өлшем бірлігі ретінде пайдаланады. Заттың биіктігі немесе ені тауардың ұзындығына жатады. Көптеген тауарлар үшін ені мен биіктік бойынша сандық сипаттамалары да маңызды. Мысалы жиһаз, тұрмыс техникалары , көлік құралдары.

Аудан және көлем  ұзындықтың қосалқы өлшем бірліктері боп табылады. Аудан деген

ұзындығы мен  енінен тұратын қосалқы физикалық  өлшем. Бұл көрсеткіш көбінесе құрал

– жабдықтарды (алатын аудан), ыдыс (түбінің ауданы) немесе қойма орындары(қажетті

аудан) сипаттау үшін қолданылады. Тауар партиялары үшін қосалқы көрсеткіш -

жүктелім коэффициенті. Ол 1 шаршы метр орналасқан тауар  массасы ретінде

есептелінеді. Көлем деген ұзындық, ені немесе биіктіктен тұратын қосалқы физикалық

өлшем. Сұйық  тауарларды сипаттау үшін ең кен қолданылатын физикалық өлшем.

Тауардың жылуфизикалық  қасиеттеріне температура, жылусыйымдылығы  және

жылуөткізгіштігі  жатқызылады.

Температура деген  негізгі физикалық өлшем. Тауар  данасы мен партиясының

жылудинамикалық жағдайын сипаттайды. Тауар температурасы  қоршаған ортаның

температурасынан тәуелді. Тауар температурасының сақталуына әсер етеді. Әсіресе бұл көрсеткіш тез бұзылатын өнімдер үшін маңызды.

Жылусыйымдылығы деген температураның белгілібір интервалындағы белгілі

массадағы объектінің температурасын жоғарлату үшін қажетті  жылу мөлшері.

Жылусыйымдылығының  көрсеткіші ретінде үлестік жылусыйымдылығы  пайдалынады.

 

Тақырып 12. Тауарлардың сапалық сипаттамалары

1. Тауардың сапалық сипаттамасы  мен сапа қасиеттері

Тауар сапасы негізгі  сипаттамаларының бірі болып табылады. Ол бәсекеқабілеттілігін

қалыптастыруда  және тұтынушылық талғамдардың құрылуына  елеулі әсер етеді. Сапа

деген әлеуетті және белгіленген қажеттіліктерді  қанағаттандыру мүмкіндігі бар объектінің сипаттамалар жиынтығы.

Қасиет деген  қалыптастыру, бағалау, сақтау және тұтыну немесе эксплатациялау

кезінде көрініс  табатын өнімнің немесе тауардың объективті ерекшелігі. Өнім қасиетінің 2 түрі бар: қарапайым және күрделі.

Қарапайым қасиет бір ғана ерекшелікпен сипаттайтын  қасиет. Мыс. Сүттің қоюлығы

және т.с.с. Күрделі қасиет дегеніміз жиынтық күйінде көрініс табатын ерекшеліктер кешені. Мысалы, тамақ өнімдерінің құндылығы: энергиялық, физиологиялық, органолептикалық

және т.с.с.

 

2. Сапа көрсеткіштері және оның  түрлері

Сапа көрсеткіші деген сапалық пен сандық күйінде  көрініс табатын өнімнің немесе

тауардың қасиеттері. Әрбір көрсеткіштің атауы және мәні болады. Сапалық атауы

тауардың сандық жағын сипаттайды.

Сандық және сапалық өлшемнің нәтижесі көрсеткіш  мәні боп табылады. Сапа мәні

белгілі бір  талаптарға сәйкес келуін немесе келмеуін көрсету үшін қолданылады.

Атауы бойынша  сапа көрсеткіштері топтарға бөлінеді:

- сипатталатын  қасиеттерге байланысты:

- бірлік;

- кешенді.

- қолдану аясына  байланысты:

- базалық;

- анықтаушы.

Бірілік көрсеткіштер тауардың қарапайым қасиеттерін  сипаттау үшін арналған

көрсеткіштер. Мысалы, түсі, форма, тұтастығы.

Кешенді көрсеткіштер деген тауардың күрделі қасиеттерін  сипаттау үшін

арналған көрсеткіштер. Мысалы, нан - ақ ұннан, жұмсақ.

Базалық көрсеткіштер деген сапа көрсеткіштерін салыстырмалы сипаттау кезінде

негізге алынған  көрсеткіштер.

Анықтаушы көрсеткіштер деген тауар сапасын бағалау  кезінде елеулі мәнге ие

көрсеткіштер. Оған көптеген органолептикалық көрсеткіштер жатады: сыртқы түрі, түсі, дәмі, иісі.

Аталған көрсеткіштерге белгілі бір мәндер тән. Олар келесідей түрлерге бөлінеді:

оптимальды, нақты, регламенттелген, шекті және қатысты.

Көрсеткіштің  оптимальды мәні деген қажеттіліктердің бір бөлігін толық

қанағаттандыруға  мүмкіндік беретін мәндер.

Көрсеткіштің  регламенттелген мәндер деген нормативтік  құжататрмен

бекітілген  мәндер. Мысалы, мемлекеттік стандарт.

Көрсеткіштің  нақты мәні дегеніміз бірден немесе бірнеше рет өлшеу арқылы

анықталған  мәндер.

Шекті мәндер деген  сапа көрсеткішінің мәні. Оның жоғарлауы  не төмендеуі

нормативтік құжаттарға сәйкес келмеуі деп есептелінеді. Сапа көрсеткішінің шекті мәні 3 түрге бөлінеді: минимальды, максимальды және диапазонды.

Көрсеткіштің  минимальды шекті мәндер көрсеткіш  сапаның жоғарлауына әсер

еткен жағдайда қолданылады.

Сапа нашарлаған жағдайда максимальды шекті мәндер пайдалынады.

3. Сапаны бағалау

Регламенттелген шектердің жоғарлауы немесе төмендеуі сапаның нашарлауына әкеп

соқтыратын  жағдайда диапазонды шекті мәндер пайдалынады.

Көрсеткіштің  қатысты мәндері деген белгілі  бір көрсеткіштің базалық не

регламенттелген мәніне нақты мәнінің қатысын  анықтайтын мәндер.

Тауар сапасының  көрсеткіші деген белгілі бір көрсеткіштердің нақты мәнін базалық

мәнімен салыстыру  арқылы анықталатын қатысты сипаттама.

Сапаның техникалық деңгейі деген тауардың техникалық жетістіктің қатысты

салыстырмалы  сипаттамасы. Ол техникалық жетістігін сипаттайтын нақты мәндерді бұл саладағы ҒТ-ның жетістігін сипаттайтын базалық көрсеткіштермен салыстыруға

негізделген. Сапаның  техникалық деңгеәі әдетте күрделі техникалық тауарларды сипаттау үшін қолданылады.

Көрсеткіштер  мен тұтыну қасиеттерінің номенклатурасы деген нақты не мүмкін

қажеттіліктерін қанағаттандыру дәрежесін негіздейтін көрсеткіштер мен қасиеттер

жиынтығы. Номенклатура шеңберінде тұтынушылық қасиеттері мен көрсеткіштері топтарға бөлінеді:

- Мақсаттылық  деген физиологиялық және әлеуметтік  қажеттіліктерді қанағаттандыра

алатын тауаралардың қабілеті. Мақсаттылықтың түрлері: функционалдық, әлеуметтік,

жіктемелік  және әмбебап.

- Сенімділік  деген белгіленген мерзім аралығында  сақтау немесе тұтыну процесінде

функционалды  мақсатталығын сақтай алатын тауардың қабілеті.

- Эргономикалық қасиеттер деген қанағаттанарлық сезімдерін қанағаттандыра алатын

тауардың қабілеті.

- Эстетикалық  қасиеттер деген адамның эстетикалық  қажеттіліктерін

қанағаттандыра  алатын тауардың қабілеті.

- Экологиялық  қасиеттер деген тауарды пайдалану  және тұтыну кезінде қоршаған

ортаға теріс  әсер етпеуі қабілеті.

- Қауіпсіздік  деген залал келтіру тәукелі  белгіленген деңгейде шектелген  жағдай.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

 

Тауарлы ақпарат  деген коммерциялық іс-әрекеттің  субъектілері мен тұтынушылар