Тауартану және тауар айналымы

 

Тақырып 7. Тауармен қамтамасыз ету жүйесін  ұйымдастыру

 

1. Тауармен қамтамасыз етудің формалары  мен принциптері

Тауармен қамтамасыз ету дегеніміз тауарды сатып  алуды, жеткізуді, қабылдауды,

сақтауды, дайындауды және сатуды қамтитын және тауарларды бөлшек сауда

кәсіпорындарға  дейін жеткізудің коммерциялық және технологиялық операциялардың

кешені.

Тауармен қамтамасыз етудің келесідей формалары бар:

- транзиттік  бұл сатып алынған тауарларды дүкендерге тікелей жеткізушілерден келіп

түсуі;

- қоймалық бұл  сатып алынған тауарларды көтерме  сауда делдардары арқылы

жеткізілуі.

Тауармен қамтамасыз етудің принциптері:

- жоспарлы –  жоспары графиктер негізінде  тауарлардың келіп түсуі;

- үзіліссіздік – белгілі  бір уақыт аралығында тауарлардың  келіп түсуі. Бұл дүкен, қойма,

көлік жұмыс жасауына оптимальды жағдайлар жасайды;

- оперативті – сұранымның  өзгеруіне байланысты таумармен  қамтамасыз ету процесін

жүзеге асыру;

- үнемдеушілік - тауарлаорды жеткізу үшін жұмыс уақытын, ақша және материалдық

құралдарының шығынын  минимализациялау. Көлік құралдарын тиімді пайдалану,

тиеу – түсіру жұмыстарын механизациялау, рационалды тауар қозғавлысын

ұйымдастыру арқылы оған қол  жеткізу;

- орталықтатндыру – жеткізу – кәсіпорынның күшімен және құралдары арқылы

көтерме сауда желілерін  тауармен қамтамасыз ету;

- технологиялық – контейнерлерді  қолджану арқылы тауармен қамтамасыз  етудің

индустриалды (техникалық) жүйесін  қолдану.

Тауармен қамтамасыз етудің транзиттік формасы өндіруші-жеткізуші және тұтынушы

(бөлшек сауда кәсіпорны)  үшін келесідей жағдайларда рентабелді  болады:

- сатылатын тауарлардың  көлемі тікелей сату шығындарын  қайтаруға жеткілікті

мөлшерде болуы;

- тұтынушылар  аса көп болмағанымен, олар белгілі  бір аумақта тығыз шоғырлануы;

- жоғары маманданған  сервистің болуы;

- жеткізілетін  әрбір партияның мөлшері белгілі  бір көлікті (вагон, контейнер)  толтыру

үшін жеткілікті болуы;

- сатып алушыда  жеткілікті қойма желілері мен қосымша сақтау орындарының болуы;

- бағаның өзгеруіне  байланысты сатып алушымен тез  арада келісе алуы.

Тауармен қамтамасыз етуді ұйымдастыруына келесідей  факторлар әсер етеді:

- өндірістік(өндірістің  орналасуы, өндірістік кәсіпорындарының  мамандануы, өндірістің

маусымдылығы);

- көлік(көлік  түрлері, көлік жолдарының жағдайы  );

- әлеуметтік(халықтың  орналасуы, табыс деңгейі);

- сауда(көлемі, сауда кәсіпорындарының мамандануы  және орналасуы,тауар

ассортименті  күрделігінің деңгейі, олардың қасиеттері ).

 

2. Тауарларды сатып алулар және  оның тәсілдері

Тауарларды  сатып алулар деп саудакәсіпорынынң  коммерциялық қызметінің құрамдас

бөлігін айтады. Оның құрамына:

- сатып алушының  сұранымды зерттеу және болжамдау;

- тауар жеткізушілерін  және жеткізілу көздерін анықтау және зерттеу;

- тауар жеткізушілерімен  шаруашылық байланыстарын жасау  мен отыру;

- келісімдегі  міндеттердің орындалу барысын  бақылау және есепке алуын  ұйымдастыру.

Тауармен қамтамасыз ету жүйесіндегі қызмет көрсету  деңгейі келесідей факторларға

байланысты:

- тапсырмаларды  орындау жылдамдығы(тапсырыс берумен  тауамарды алу уақыт

аралығы);

- арнайы тапсырыс  бойынша тауарды тез жеткізу  мүмкіндігі;

- тауарда дефект  анықталған жағдайда оны қайтып  алу не тез арада басқа тауарға

айырбастау;

- сатып алушының сұрауы бойынша әртүрлі тауарларды түсіруді қамтамасыз ету;

- жоғары тиімді  сервистік қызмет;

- қойма желілерінің  дұрыс ұйымдастырылуы;

- тауар қорларының  жеткілікті деңгейі;

- көрсетілетін  қызметтің бағасы.

Сатып алуларды жоспарлау келесідей сатылардан тұрады:

- ақпараттарды  жинау;

- жеткізуші  мен сатып алушылардың қажеттілігі  менм мүмкіндіктерін талдау;

- сатып алулар  стратегиясын(тауармен қамтамасыз  ету формасын) таңдау;

- сатып алу  әдістерінанықтау;

- тауар қозғалысы  ппроцесімен байланысты оперативті шешімдерді қабылдау;

- бақылау;

- жоспарды орындау  барысын талдау;

- жоспарды дұрыстау.

Дүкендегі тауарларды сатып алу принциптері:

- ассортиментті  қалып тастырудың бастапқы санын  сатып алу және сату. Оның мақсаты негізгі тауарлдардың сапасына стандарт орнату және сапасын жоғарлатуға

коммерциялық  қызметтің күшін шоғырландыру. Тек  содан кейін ғана ассортиментті

кеңейтуге болады;

- коммерпциялық  қызметтің тауартанушылар мен  өндірістің технологтары арасында,

жеткізуші мен  көтерме сатып алушылар арасында барлық деңгейде тығыз

ынтымақтастықты орнату;

- ассортиментті  қалыптастыру бойынша, жаңа тауарларды  жасау бойынша бірлескен

жұмысты ұйымдастыру.

Сатып алуларды рационалды ұйымдастыру деген тауарларды келесідей критерилері

бойынша сатып  алуларды білдіреді:

- қажетті сапада;

- қажетті көлемде;

- керек уақытта;

- сенімді жеткізушіден;

- ақылға қрнымды  бағаимен.

Сатып алулардың  тәсілдері:

- тікелей –  бөлшек сауда кәсіпорындарымен  тікелей байланыстарды орнатуын  білдіреді;

- жанама –  сауда делдардармен арнайы келісімдер негізінде сауда-делдардық

операциялар арқылы тауарларды сатып алу және сатуды білдіреді.

Сауда – делдалдық  операциялар(сатып алулардың жанама тәсілдері) деп тауарларды

сату-сатып алумен байланысты және келісім-шарт не жекелеген  тапсырыстар негізінде

өндірушінің тапсырысы  бойынша тәуелсіз сауда делдалмен орындалатын операцияларды айтады.

Делдал қызметтері дегеніміз сатып алушыны (контрагентті) іздеу, келісім жасауға

дайындау, несиелеу, кепіл беру, көлік-экспедиторлық  операцияларды ұйымдастыру,

тауарларды сақтандыру, кедендік рәсімдеуді жүзеге асыру, жарнамалық шараларды

өткізу, сауда  операцияларын қаржыландыру, нарық  туралы ақпарттарды жинау және

ұсыну. Агент – тапсырыс берушінің атынан қызмет етуге өкілеттілігі бар тұлға. Басты

агент белгілі  бір қызмет сферасына қатысты өз патронның істерін жүргізуге өкілеттілік алған тұлға. Арнайы агент – күнделікті кәсіби міндеттеріне жтпатйын, патронның тапсырысы бойынша қызмет атқаратын тұлға.

Брокер –  қатысушы жақтарды, яғни сатушымен  сатып алушыны кездестіретін және

контрактке  отыруға мүмкіндік жасайтын тұлға. Оның сыйақысы куртаж деп аталады.

Куртаж контрактіде  көретілген сомасына пайыз түрінде  есептелінеді.

Дилер – қор  биржаларында принципал ретінде  өзінің атынан келісімге отыратын

тұлға. Джоббер - өз атынан тауарларды сатып алатын және қайтып сататын дилер.

Дистрибьтер - өндіруші ұсынатын қызметтер мен тауарларды тұтынушыға дейін

жеткізугге  маманданған тәуелсіз делдал.

Маклер –  биржада сауда – саттықты жүргізетін биржаның қызметкері.

Типтік контракт - сауда тәжірибесі есепке алынған  аллдын – ала жазбаша формада

жазылған бірқатар қабылданған шарттар немесе үлгі түріндегі келісім. Стандартты құрал– жабдқтар, машиналар, тұтыну тауарлары, өнеркәсіптік шикізаттарға қатысты немесе азық – түлік тауарларына және шикізаттарға қатысты биржаларда келісімге отыру кезінде қолданылады.

Коммерциялық  келісімдерді жүзеге асыру кезінде толтырылатын келесідей

топтарға бөлінеді:

- тауарды жөнелтуге  дайындау бойынша;

- коммерциялық  құжаттар;

- банктік –  төлем операцияларын бойынша  құжаттар;

- сақтандыру  құжаттары;

- көлік құжаттары;

- көліктік –  экспедиторлық құжаттар;

- кедендік құжаттар.

Тауарды жөнелту  үшін дайындау бойынша құжаттар:

- фрахтке өтініш (жеткізуші тауар үшін орынға  тапсырыс береді, көлік түрін  және

жөнелту ауқытын  белгілейді);

- жөнелту бойынша  инструкция – жүк туралы мәліметтер  және жеткізушінің талабы;

- түсіру туралы  тапсырыс - әуемен тасымалдау кезінде,  тауар партиясы туралы толық

мәліметттер көрсетіледі;

- тасымалдау  ордері – жергілікті жерде  тасымалдау кезінде тасымалдауға  қатысты

инструкциялар;

- жөнелтуге  дайын екені туралы хабарлама  – тапсырыс берген тауарлар жөнелтуге

дайын тұрғандығы туралы сатып алушыны хабардар етуші  құжаттар;

- жөнелткені  туралы хабарлама - сатушы тауар  жөнелткені туралы жүк алушыны

хабардар етеді.

Коммерциялық  құжаттар тауардың құндық, сапалық  және сандық сипаттамаларын

көрсетеді:

- «коммерциялық  шот» – жеткізілген тауар үшін  соманы өтеу туралы сатушының  сатып

алушыға талабы. Бірлік тауардың бағасы, шоттың жалпы  сомасы, жеткізудің базистік

шарттары, төлем  тәсілі мен есеп айырысудың формасы, банктің атауы, тасымалдау

құнын төлеу туралы мәліметтер, сақтандыру туралы мәліметтер туралы көрсетіледі;

- «шот – фактура»  – сатып алушы тауарды толық  қаблдағаннан кейін беріледі;

- «спецификалық  – шот» – түрлері мен сорттары  бойынша тауар бірлігінің құны, сондай

– ақ барлық тауар  партиясының жалпы құны көрсетіледі. Бұл құжат тауар партиясы

әртүрлі тауар  ассортиментін қамтыған кезде беріледі;

- «проформалық  – шот» - тауар партиясының құны  мен бағасы туралы мәліметтерді

қамтиды, бірақ  төлем жүргізу туралы талаптар көрсетілмейді. Тауарларды

жәрменкелерге, көрмелерге және аукционға жеткізген  кезде беріледі;

- «спецификация» - аталмыш тауар партиясына жататын  барлық тауар түрлері мен

сорттардың  тізімін қамтиды;

- «техникалық  құжаттар» - ұзақ мерзімді пайдалынатын  техникалық тұрғыдан күрделі

тауарларды  жеткізген кезде қолданылады. Монтаждау  және пайдалану жөнінде

инструкцияны  қамтиды;

- «орама парағы»  - әрбір тауардың орнында орналасықан  барлық тауар түрлері мен

сорттардың  тізімін қамтиды;

- «сапа туралы  сертификат» - нақты жеткізілген  тауардың сапасы мен контракт

шарттарына  сай келетінін растайтын куәлік.

Банктік – төлем  операциялары бойынша құжаттар:

- банктік аударылым  бойыгнша инструкция;

- банктік траттаға  өтініш;

- инкассолық  төлем бойынша хабарлама;

- тауарлық аккредитив  бойынша төлем туралы хабарлама;

- тауарлық аккредитив  қабылдағаны туралы хабарлама;

- тауарлық аккредитивті  бойынша төлем жүргізуге құжаттар  қабылдағаны туралы

хабарлама;

- банктік кепіл  бойынша өтініш;

- банктік кепілдеме;

- тауарлық аккредитив  бойынша кепіл хаты;

- инкассолық тапсырыс;

- тауарлық аккредитив  ке өтініш;

- тауарлық аккредитив;

- аудармалы  вексель (тратта) және қарапайым  вексель;

- қарыз міндеттемесі.

Сақтандыру  құжаттары сақтандырушы мен сақтаушы арасында өзара қатынасты

сипаттайды. Оларға мыналар жатады:

- сақтандыру полисі мен серттификаты;

- сақандырушының  шоты мен ковернот.

Көлік құжаттары  жүктасымалдаушымен беріледі. Оларға мыналар жатқызылады:

- коносамент, теңіз  накладной, штурманның қолхаты,  доктың қолхаты(теңізбен