Тауартану және тауар айналымы

Қабылдау бойынша  операцияларды орындау кезінде  келесідей жұмыс түрлері жүзеге

асырылады:

• Тауараларды қабылдауға дайындық шаралары;
• Вагон, контейнер немесе орамасының тұтастығын тексеру;
• Түсіру;
• Қабылдау жеріне дейін жеткізу;
• Саны бойынша қабылдау;
• Сапасы бойынша қабылдау;
• Сақтау орындарын белгілеу.

Тауарларды  қабылдауға дайындық шараларға көлік  құралдарынан түсіру орындарын

және сақтау орындарын белгілеу, қажетті жұмысшылар мен құралдар санын анықтау,

сондай –  ақ қабылдау – тапсыру құжаттарын дайындау шаралары жатқызылады.

Қабылдау шаралары вагондардың тұтастығын мұқият тексеруден басталады. Вагон

немесе контейнердің пломбасы тиісті түрде болмаған жағдайда тауарларды түгел саны

мен сапасы бойынша  тексеру қажет және коммерциялық акт толтырылады.

Түсіру жұмыстарын тиеу-түсіру жұмыстары белгіленген  ережелерге сай жүргізілуі

тиіс. Тауарларды ашу алдымен қабылданған тауардың саны мен сапасын тексеру үшін

жүргізеді. Ол екі  мақсатта іске асырылады: біріншісі, тауардың саны мен сапасын тексеру;

екіншісі, тауарларды қоймаға рационалды орналастыруға  және тұтынушылардың

тапсырыстарын орындау уақытын қысқартуға мүмкіндік  береді.

Тауарларды  қабылдау орнына жеткізілетін тауарлар саны мен ссапасы бойынша

қабылданады. Тауарларды саны бойынша қабылдау – жеткізілген тауардың нақты санын анықтау және оның тиісті құжаттардағы мәліметтермен сәйкестігін тексеру. Оның операциялары:

• Орынды таңдау;
• Ыдысты ашу;
• Даналардың санын есептеу;
• Ілеспе құжаттармен салыстыру.

Тауарларды  саны бойынша қабылдау, әдетте, тауардың өлшем бірліктерін, салмағын

санау. Алайда, тауарлардың санын ішінара тексерілуі мүмкін. Тауарларды саны бойынша

барысында көліктік немесе есеп құжаттардағы мәліметтермен салыстыру арқылы

тауарлардың нақты  саны тексеріледі.

Тауарларды  сапа бойынша қабылдау - тауарлардың  сапасын, толықтығын және

маркировкасын анықтау. Сапа бойынша тауарларды қабылдау келесідей операцияларды

қарастырады:

• Тауартанушы – брокерлердің жұмыс орындарына тауарларды жеткізу;
• Ыдысты ашу;
• Сапаны тексеру және оның келісім шарттарына сай келуін тексеру.

Қоймада тауараларды  қабылдау сақтау технологиялық процестің  маңызды

операциялардың  бірі боп табылады. Оның мақсаты тауарлардың тұтынушылық

қасиеттерін сақтау үшін жағдайлар жасау. Сақтау процесі  тауарды қабылдап, оны қоймаға

жеткізгеннен  кейін басталады.

Қоймада тауарларды сақтау процесі келесідей операцияларды  қамтиды:

• Қойма орындарын ұйымдастыру;
• Тауараларды орналастыру;
• Тауарларды сақтау және қорғау үшін қажетті жағдайлар жасау;
• Тауараларды есепке алуды ұйымдастыру;
• Көлік құралдарын пайдалану мүмкіндігі.

Индексация  дегеніміз тауар сақталатын орындарын  шартты – сандық белгілеу.

Тауардың сақталуын  рационалды ұйымдастыру шарттарының бірі орналастырудың

оптмалды әдісін таңдау. Тауардың қасиеттері, формасы  және салмағы, әсіресе ормасы

және т.с.с. тауарларды орналастыру кезінде анықтаушы  факторлар болып табылады.

Тауарларды  орналастырудың екі әдісін ажыратады:

• Штабельдік;
• Стеллаждық.

Штабельдік  орналастыру қапшықты, жәшікте, бөшкілерді әртүрлі азық – түлік

тауарларын  сақтау кезінде орын алады. Штабельдік түрде тауарларды орналастыру

биіктігі тауар  қасиеттері мен қорабының қаттылығынан тәуелді.

Стеллаждық  орналастыру ашық түрде сақталатын тауарлар үшін қолданылады.

Тауарларрды стеллаждық түрде сақталатын тауарлар полкілерге қойылады. Стеллаждлық тауарлар қораптарда, қапшықтарда, поддондарда сақталынады.

Сақтаудың стеллаждық типі тауарлардымаксималды биіктікке  орналастыру

есебінен қоймалардың сыйымдылығы аса рационалды пайдалануға мүкіндік береді.

Қоймадан тауарларды жөнелту - қоймадағы технологиялық  процестің ақырғы сатысы.

Ол келесідей  операциялардан тұрады:

• Тапсырысты қабылдау;
• Сатуды рәсімдеу;
• Сақталынатын жерлерден іріктеу;
• Тапсырыстарды жинақтау және орау;
• Тиеу жеріне жеткізу;
• Тиеу.

3. Қойманың технико – экономикалық  көреткіштері

Қойма шаруашылығының тиімділігі бұл қойма орындарын  рационалды пайдалану,

әртүрлі операцияларды  орындауға кететін уақытты азайту, аз шығындалу және

максимальды пайда  табу.

Қойма жұмысының  тиімділігін бағалау үшін келесідей  технико – экономикалық

көрсеткіштер  жүйесі қолданылады:

• Қойманың тауарайналымы;
• Қойманың жүкайналымы;
• Қоймадағы жұмысшылардың еңбек өнімділігі;
• Қоймада 1 тонна жүкті өңдеудің өзіндік құны;
• Қойма орындарының тиімділік коэффициенті;
• Қойманың көлемін пайдаланудың тиімділік коэффициенті; қойма жұмыстарының механизацияланаған деңгейі.

Қойманың тауарайналымы  дегеніміз белгілі бір уақыт  аралығында қоймадан

сатылған тауар  санының құндық көрсеткіші.

Қойманың жүкайналымы  дегеніміз белгілі бір уақыт  аралығында қоймадан

жөнелтілген тауар  санының натуралдық көрсеткіші (кг, тонна).

Қоймадағы жұмысшылардың  еңбек өнімділігі бұл белгілі  бір уақыттағы бір

жұмысшының  жүкайналымының көлемі не тауарайналымының сомасы.

 

Тақырып 10. Тауар ассортиментінің қалыптасуы

1. Тауар ассортиментінің мәні және  оның жіктелуі

Тауарлардың маңызды  сипаттамаларының бірі ассортименттік сипаттама. Тауарлар

ассортименті  дегеніміз белгілі бір белгілер бойынша қалыптасатын және әртүрлі;

бірыңғай және жеке дара қажеттіліктерді қанағаттандыратын тауарлар жиынтығы. Термин француздың сөзінен шыққан және тауарлардың әр қилы түрлері мен сорттарын іріктеуді білдіреді. Тауар номенклатурасы дегеніміз бірыңғай және әртүрлі тауарлардың тізімі.

Сыртқы экономикалық қызметтің тауар номенклатурасы дегеніміз экспортық-

импортық операциялар  үшін арналған тауарлар тізімі.

Тұтыну тауарлары  ассортименті орналасуына байланысты топтарға, тауарлардың

қамтылу дәрежесіне байланысты ішінара топтарға, қажеттіліктерді қанағаттандыру

дәрежесіне  байланысты түрлерге, қажеттіліктердің сипатына қарай түрлерге бөлінеді.

Орналасуына байланысты өнеркәсіптік және сауда ассортиментін  ажыратады.

Өнеркәсіптік  ассортимент деген өндірістік мүмкіндіктеріне  байланысты өндіруші

шығаратын тауарлар жиынтығы. Сауда асортименті деген  материалды – техникалық

базасына, тұтынушылық  сұранымға және мамандануына байланысты сауда ұйымы

қалыптастыратын тауарлар жиынтығы.

Тауарлардың қамтылу  дәрежесіне байланысты ассортимент  топтар, ішінара топтар,

түрлер, марка, типі, атаулардың санымен анықталады.

Тауарлардың қамтылу  дәрежесіне байланысты ассортимент  келесідей түрлерге

бөлінеді:

• қарапайым ассортимент бұл қажеттіліктің шектеулі мөлшерін

қанағаттандыратын аса көп емес топтар, түрлер және атаулар санынан тұратын

тауарлар жиынтығы. Қарапайым ассортимент күнделікті сұраныстағы

тауарларды  сататын дүкендерге тән.

• Күрделі ассортимент бұл әрқилы қажеттіліктерді қанағаттандыратын елеулі

мөлшердегі  тауарлардың атауы, түрлері мен  топтарды қамтитын тауарлар

жиынтығы.

• Топтық ассортимент бұл ұқсас қажеттіліктерді қанағаттандыратын және

жалпы белгілері  бойынша жинақталған бірыңғай тауарлар жиынтығы Топтық

ассортимент көптеген сауда кәсіпорындарының ұйымдық  құрылымының

негізін құрайды. Топтық ассортимент 2 түрге бөлінеді:

o түрлік ассортимент  бұл ұқсас қажеттіліктерді қанағаттандыратын  әр

қилы түрдегі  және атаудағы тауарлар жиынтығы. Ол топтық

асортименттің құрамдас бөлігі болып табылады. Мәселен: сүт түрлері.

 Маркалы  ассортимент бұл маркалы топтарға жатқызылатын немесе маркалы атауына, бір түрдегі тауаралар жиынытығы. Бұл тауарлар елеулі түрде әлеуметтік және психологиялық қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталған.

• Кеңейтілген ассортимент бұл елеулі түрде ішінара топтар, түрлер, атаулар,

сондай-ақ жеке дара белгілермен ерекшеленетін, бірақта бірыңғай маркалық

топтарға жатқызылатын тауарлар жиынтығы.

• Қосалқы ассортимент бұл бір ұйымның негізгі қызметіне емес, қосалқы

функциясын  атқаратын тауарлар жиынтығы.

• Аралас ассортимент бұл әртүрлі функционалдық белгілермен ерекшеленетін

әртүрлі топтардағы, түрлері мен атаудағы тауарлар жиынтығы.

Қанағаттандыру  дәрежесіне қарай рационалды және оптималды  асортимент боп

бөлінеді.

• Рационалды ассортимент бұл ғылымның, техника мен технологияның белгілі бір

даму деңгейінде өмір сүруінің максималды сапасын қамтамасыз ететін, нақты

негізделген қажеттіліктерді  толық қанағаттандыратын тауарлар жиынтығы.

• Оптималды ассортимент бұл минимальды шығындар негізінде тұтынушы үшін

максимальды тиімділікпен нақты қажеттіліктерді қанағаттандыратын тауарлар

жиынтығы. Оптимальды ассортименттің тауарлары жоғары бәсекеқабілеттілікпен

ерекшеленеді. Оптимальды ассортименттің критерийі  оптималдылық

коэффициенті боп табылады.

Тұтыну сипатына қарай ассортимент нақты, болжамды және оқытушылық

ассортимент.

• Нақты ассортимент бұл нақты бір өндірушіде немесе сатушыда бар нақты тауар

жиынтығы.

• Болжамды ассортимент бұл әлеуетті қажеттіліктерді қанағаттандыруға тиіс

тауарлар жиынтығы.

• Оқытушылық ассортимент бұл оқытушылық мақсаттарға қол жеткізу үшін

белгілі бір ғылыми негізделген белгілер бойынша жүйеленген тауарлар тізімі.

 

2. Ассортиментінің қасиеттері мен  көрсеткіштері

Ассортменттің қасиеттері – ассортиментті қалыптастыру барысында көрініс

табатын оның спецификалық ерекшелігі. Ассортименттің көрсеткіші – ассортимент

қасиеттерінің сандық көрінісі. Ассортимент ені  – бірыңғай және әртүрлі топтардың