Тауартану және тауар айналымы

тасымалдау  кезінде);

- темір жол  накладной, жол ведомосі(темір жолмен тасымалдау кезінде);

- әуежүктік  накладной (әуемен тасымалдау  кезінде);

- тауарлы –  көліктік накладной (автомобиль  жолдарымен тасымалдау кезінде).

Көліктік –  экспедиторлық құжаттар:

- түсіру тапсырысы(экспедиторға  жүктелінетін операциялар тізімі);

- экспедиторлық  инструкция, экспедиторлық шоты, жүкті  қабылдағаны туралы

экспедиторлық куәлік, экспедитордың қоймалық қолхаты, қоймалық квитанция,

тауарды беру ордері, жүкті өңдеу туралы ордер.

Кедендік құжаттар:

- кедендік декларация;

- экспорттық  және импорттық лицензия;

- валюталық  бақылау декларациясы;

- валюталық  лицензияны беруге өтініш;

- валюталық  лицензия;

- салық декларациясы;

- жүк декларациясы;

- ветеринарлық; санитарлық, фитосанитарлық куәлік.

Тікелей сатып  алулар келесідей сатылардан тұрады:

- контракт жасауға  дайындау;

- келісімге  отыру;

- контрактлерді  орындау.

Оферта дегеніміз  белгілі бір шарттар негізінде  тауарларды сату туралы әлеуетті сатып

алушыға жіберілген сатушылардың жазбаша ұсынысы. Келісімнің барлық негізгі

шарттарын қамтиды: тауар атауы, саны, сапасы, баға, жеткізу  шарты мен мерзімі, төлем

шарттары, орамасы, қабылдау – тапсыру тәртібі, орамасы  және жеткізудің жалпы

шарттары.

 

3. Тауар қозғалысы

Тауар қозғалысы  деп тұтынушыға дейін тауарды  жеткізудің нақты процесін айтады.

Тауар қозғалысы  процесінің негізін мыналар құрайды:

- тауарларды  тасымалдау;

- тиеу – түіру  операциялары;

- сақтау;

- сауда ассортиментін  қалыптастыру;

- сатуға дайындау.

Тауар қозғалысын рационализациялау принциптері:

- тауар қозғалысының оптимальды сатыларын орнату;

- көлік құралдарын  дұрыс таңдау және оларды тиімді  пайдалану;

- тауармен қамтамасыз  етудің прогрессивті жүйесін  қолдану;

- тауар қозғалысының  қысқа жолдарын пайдалану.

Тауарларды  жеткізудің әдістері:

- орталықтандырылған  – бөлшек сауда кәсіпорындарының тапсырысы негізінде

жеткізушінің  құралдарымен тауарларды жеткізу;

- орталықтандырылмаған  – бөлшек сауда кәсіпорындары  өз не басқалардың

көліктерімен  тауарларды жеткізу.

Жеткізу маршруттары:

- сызықтық –  бір рейсжасап бір ғана дүкенге тауарды жеткізетін маршрут;

- шеңбер –  бір ғана рейс жасап бірнеше  сауда кәсіпорындарына тауарды  жеткізетін

маршрут.

Тауарды жеткізу  құны келесілерден тәуелді:

- жеткізу формалары  мен әдістері;

- жеткізу маршруттары;

- жеткізу технологиясы;

- көлік құралдарының түрлері;

- жеткізуді  ұйымдатыру.

Тауарларды  жеткізу жиілігі келесілерден тәуелді:

• тауардың физико – химиялық қасиеттері;
• пайдалану және өткізу мерзімі;
• бір күнде сатудың орташа көлемі;
• тауар қорларының белгіленген мөлшері;
• қосымша сақтау орындарының сыйымдылығы;
• сату залындағы құрал – жабдықтар мөлшері;
• жеткізудің максимальды нормалары;
• машинаның көтеру мөлшері;
• жеткізу шығындары.

Жеткізілетін  тауарлар мөлшері келесілерден тәуелді:

• жеткізу жиілігі;
• орташа күндік өткізу көлемі;
• жеткізілетін күндегі тауар қорлары мен белгіленген қорлар;
• мұздатқыш құралдарының сыйымдылығы.

Жеткізу графигі  – дүкендерге тауарларды жеткізу  және сұрыптау уақытының кестесі.

Онда маршрут  номері, жеткізу күндері, сауда кәсіпорындарының атауы, оның мекеені,

көлік түрі, жеткізу сағаты.

 

Тақырып 8. Тауар қоймалары

1. Қоймалардың түсінігі, функциялары  және жіктелуі

Қойма бұл қорлар мен материалдар сақтау үшін арнайы орындар. Қоймалар тауар

қорларын жинақтау және сақтау үшін, сондай-ақ тауар ассортиментін қалыптастыру үшін арналған. Тауарлардық сақталуын өндірушілер де, сауда кәсіпорындары да жүзеге асырады. Сондықтан да қоймалар тауар қозғалысының барлық сатыларында қызмет атқарады: өндіріс қоймаларында, бөлшек және көтерме сауда кәсіпорындарының қоймаларында.

Сауданың қоймалық шаруашылығы қоғамның материалды – техникалық базасының

құрамдас бөлігі және айналыс сфераларында қызмет ететін еңбек құрамы боп табылады.

Қойма шарушылығын  ұйымдастыруына әсер ететін негізгі  факторлар:

- тауар қорларының  мөлшері, сипаты және олардың  сақталу ұзақтылығы;

- қойманы тиісіті  құрал-жабдықтармен қамтамасыз етілуі;

- қойма орындарының  көлемі мен жоспарлануы.

Қоймалар көтерме  сауда кәсіпорындарының құрылыс  кешенінің негізін, сондай-ақ

бөлшек сауда  кәсіпорындарының материалдық –техникалық  базасының елеулі бөлігін

құрайды. Өйткені  бөлшек сауда кәсіпорындарда тауарлардың  ағымдық қорлары ғана

сақталуы тиіс, яғни сату процесінің үзіліссіздігін қамтамасыз етілуі қажет.

Қазіргі таңда  көтерме сауда кәсіпорындардың  үлесі тауарды сақтау үшін жалпы

алаңдарда 48%, дүкендердің қосалқы бөлмелерінде 31% көтерме сауда кәсіпорындардың қоймаларында 21% құрайды.

Көптеген қоймалар келесідей негізгі функцияларды жүзеге асырады:

- жеткізушілерден  тауарларды қабылдайды және олардың  сапасын бақылауды жүзеге

асырады;

- қорларды қалыптастырады және сақтайды;

- тауарларды  сатуға дайындайды;

- бөлшек сауда  желілерін қатмасыз етеді;

- тауарларды  маусымдық және ұзақ мерзімді  сақтайды.

 

2. Қойма орындарының түрлері

Сауда кәсіпорындарының технологиялық, техникалық және ұйымдастырушылық

сипатына байланысты қоймалардың көп болуы, оларды жіктеуді қажет етеді:

- тауар қозғалысының  процесінде орналасуына қарай:

- өндіріс саласындағы  қоймалар;

- тұтыну саласындағы  қоймалыр;

- атқаратын  қызметінің сипатына қарай:

- бөлушілік;

- транзиттік;

- маусымдық ұзақ мерзімді сақталуы;

- жинақтаушы;

- сақталатын  тауарлардың ассортименті бойынша:

- әмбебап;

- арнайы;

- аралас;

- техникалық  сипатына қарай:

- жалпы;

- арнайы;

- технологиялық  процестердің механизациялау дәріжесіне  байланысты:

- автоматтандырылған;

- кешенді механизацияланған;

- механизация  құралдарын пайдалану:

- техникалық  құрылғылардың ерекшеліктеріне  қарай:

- ашық;

- жартылай авшық;

- жабық;

- этаждарға  байланысты:

- бір этажды;

- көп этажды;

- сыртқы көлік  байланыстың болуына қарай:

- теміржол мен аялдамалардың болуы;

- болмауы;

- басқарудың  ұйымдастырушылық формасына байланысты:

- жеке дара  пайдалану;

- бірлесіп;

- жалпы пайдалану.

 

3. Қоймалардың қажеттілігі

Қоймалық жоспарлаудың міндеті бұл тұтынушыларға максимальды  түрде ыңғайлы

болуы үшін тауарлардың сақталуын қамтамасыз ету. Бүкіл қойма алаңдары 2 бөліктен

тұрады: сақтау үшін қолданатын және қолданылмайтын алаңдар. Қойманы жоспарлау

кезінде алаңдардың арақатынасы 2:1 болған жағдайда рационалды болады.

Қойма орындарын  жоспарлау келесі талаптарға жауап беру керек:

- тауарлардың  орналасуы аса рационалды тәсілдерді  қолдану;

- сақтау кезінде  тауарлардың бір – біріне әсер  етуге жол бергізбеу;

- көтергіш –  көлік құралдарын пайдалану мүмкіндігі.

Жалпы тауарлы  қоймалардағы барлық орындар келесідей бөлінеді:

- негізгі өндірістік  пайдаланудағы орындар;

- негізгі технологиялық  операцияларды жүзеге асыру үшін  арналған;

- қосалқы орындар  – ыдыстарды көп айналмалы  контейлерді және поддондарды  сақтау

үшін арналған;

- қосалқы техникалық  орындар;

- инженерлік құрылғылар мен коммуникацияларды жөндеу шеберханаларын

орналастыру үшін арналған;

- әкімшілік  – тұрмыстық орындар - әкімшілік  аппараты және қойма қызметкерлеріне

тұрмыстық қызмет көрсету үшін арналған орындар.

Қойма орындарының  жоспарлауына технологиялық процестердің сипаты елеулі түрде

әсер етеді. Жоспарлау сатысында қойма орындарының  құрамы, бөлек орындарының

арасындағы  арақатынасы орнатылады. Қойманы  ішкі жоспарлаудың негізгі принципі –

қойманың технологиялық  процестің ағымдылығын және үзіліссіздігін қамтамасыз ету.

Қойма алаңдарына қажеттілігін анықтаудың әртүрлі есептеу  тәсілдері бар. Қойма

алаңдарын есептеудің негізі ратінде өлшем бірлігі - вагон  деп белгіленген тауар

қорларының  көрсеткіштері қолданылады.

1. Қоймадағы технологиялық процестің  түсінгі

Қоймадағы технологиялық  процесс - тауарларды қабылдауға дайындау мен

қабылдау, сақтау үшін орналастыру, сақтауды ұйымдастыру, жөнелтуге дайындау және жөнелту мен байланысты сатылап жүргізілетін операциялардың жиынтығы.

Қоймадағы технологиялық  процестің құрылымы немесе көлемі қойма түрінен,

ондағы сақталатын тауарлардың физико – химиялық қасиеттерінен, жүк айналымының

көлемі мен  өзге факторлардан тәуелді.

Технологиялық процестердің ұйымдастырылуы өндірістен тұтынушыға дейін тауар

қозғалысының  жалпы ұзақтылығына әсер етеді. Ол өз кезегінде, қоймадағы

технологиялық процестің жылдамдығы қойма атқаратын  функциясына, жеткізу шарты

мен қойма операцияларының  механизацияланған дәрежесіне байланысты.

Технологиялық процесті ұйымдастыру бұл :

• Қойма қызметкерлерінің жұмысын тиімді ұйымдастыруына, қойма орындарын

және құрал  – жабдықтарын толық пайдалануға  ықпал ететін, қойма операцияларын

сатылап және жоспарлы түрде жүзеге асыру;

• Қойманың сыйымдылығын және құрал-жабдықтарды оптималды пайдалану;
• Тауарларды сақтау кезінде олардың тұтынушылық қасиеттерінің сақталуын

қаитамасыз  ету;

• Жұмыстың прогрессивті әдістерін пайдалану негізінде қойма шығындарының

жалпы деңгейін төмендету.

2. Қоймадағы тауар қозғалысының  құрылымы

Қоймаға тауарларды қабылдау бойынша жұмыстарды ұйымдастыру – қоймадағы

технологиялық процестің алғашқы сатысы.

Тауарларды  қабылдау – тауарлардың нақты  санын, сапасын және толықтығын

тексеру.

Қоймаға тауарды  қабылдау бойынша операцияның құрылымы мен сипаты

келесілерге байланысты:

• Жеткізу тәсілі (темір жол, су, әуе не автокөлікпен);
• Қабылдау орны (жеткізуші не сатып алушы қоймасында);
• Қабылдау сипаты (саны мен сапасы);
• Жеткізу формасы (ыдыста не ыдыссыз).