Инвестиция

6 кесте. 31.12.2003 ж. және 31.12.2004ж. “Теңізшевройл” ЖШС қаражат көздерінің құрамы мен құрылымын бағалау

              Кесте деректері бойынша кәсіпорынның жұмылдырылған қаражаттары негізінен негізгі қаражаттардан тұратындығын айтуға болады. Негізгі қаражаттардың қалдық құны жұмылдырылған қаражаттардың жалпы сомасында 2003 жылдың соңында 98.45%, 2004 жылдың соңында 96.83%-ті құраған. Негізгі қаражаттар үлесінің азаюы 2004 жылы негізгі қаражаттардың қосымша амортизациясын есептеумен түсіндіріледі. Сондай-ақ жұмылдырылған қаражаттар құрамында ұзақ мерзімді дебиторлық қарыздар болып отыр, бірақ оның үлесі аса үлкен емес, 2003 жылдың соңында 1.55% болса, 2004 жылдың соңында 3.17%-ті құраған. Ұзақ мерзімді дебиторлық қарыздар сомасының өсімі 2004 жылы 145.72% ((56756.0/38949.0) х 100) құраған.

              Кәсіпорынның қаражат көздері кәсіпорынның меншікті және қарыздық қаражаттарынан құралады. Меншікті қаражаттар жарғы капиталынан тұрады, оның меншікті қаражаттардағы үлесі 2004 жылдың басында 36.0%, ал жыл соңында 22.8%-ті құраған, жарғы қорының жалпы самасы 50000.0 мың долларды құрайды.

Кәсіпорынның қарыздық қаражаттары негізінен серіктестер алдындағы ұзақ мерзімді қарыздардан, басқа несиелік қарыздардан және төленген міндеттемелерден тұрады. Серіктестер алдындағы ұзақ мерзімді қарыздар үлесі 2004 жылдың басында пассивтердің жалпы сомасының 95.25%, 2004 жылдың соңында 94.95%-ін құрайды. Серіктестер алдындағы қарыздардың таза өсуі 2004 жылы 456260.0 мың долларды немесе 16.48% ((456260.0/2768857.0) х 100) құраған.

2004 жылдың басы мен соңында төленген міндеттемелер үлесі 3.35% пен 3.71%-ті құрап отыр.

Басқа несиелік қарыздар үлесі аса көп емес және 2004 жылдың басында 1.4%, ал 2003 жылдың соңында 1.34%-ті құраған.

Қызмет нәтижелерінен түскен пайдалар мен шығындар туралы аталған есеп деректері негізінде  “Теңізшевройл” ЖШС қызметінің негізгі көрсеткіштері мен оның екі жыл ішіндегі динамикасын қарастырайық. /25/.

7 кесте. 2003-2004 жж. кәсіпорынның қаржылық нәтижелер көрсеткіштері динамикасының деңгейін бағалау.

              7 кестеден көргеніміздей, өңделмеген мұнайды өткізуден түскен табыс 2004 жылы 2003 жылға қарағанда 16.68%-ке кем болған. Бұл шамалы ауытқушылық кәсіпорынның белсенді жұмыс істеуімен және 2003 жылы өткізу көлемінің көптігімен түсіндіріледі. Басқа өткізулерден түскен түсім 2004 жылы 2003 жылға қарағанда едәуір үлеске – 51.43%-ке кем болған. Пайыздар бойынша пайдалар 2004 жылы 2003 жылғы табыстарға қарағанда 54.4%-ке, ал басқа табыстар 29.28%-ке аз болған. Осылайша, 2004 жылғы барлық табыстар 2003 жылғы табыстардан аз болып отыр, жалпы сомада (5 баған) табыстар 18.36%-ке азайған.

              2004 жылы  кәсіпорын қызметінің нәтижелері бойынша 85478.0 мың доллар мөлшерінде шығын келген.

              Осылайша, 2003 жылы барлық табыс түрлері бойынша пайдалылық көрсеткіштері 2004 жылға қарағанда тиімді деп айтуға болады.

              8 кестеде қаржылық тұрақтылық  көрсеткіштеріне және рентабельділік деңгейіне талдау жүргіземіз. /25/.

8 кесте. Өңделмеген мұнайды және басқа өнімдерді өткізудің рентабельділік деңгейін талдау

              8 кестеден көретініміз, 2004 жылы қор сыйымдылығы коэффициенті өскен, айналым қаражаттарын бекіту коэффициенті де артқан. Бұл 2004 жылы негізгі қаражаттар құнының өсуімен түсіндіріледі.

              Өткізілген өнімнің 1 мың долларына пайда 2003 жылы 0.129, рентабельділік 4.86 құраған. Өткізілген өнімнің 1 мың долларына рентабельділігі мен таза пайдасы 2003 жылы олар мүлдем болмағандықтан, 2004 жылы есептелмеген.

              Бұдан шығатыны, “Теңізшевройл” ЖШС 2003 жылы табысты әрі тиімді жұмыс атқарған.

2.3  Мұнай өндірісіндегі инвестициялар көрсеткіштерінің экономикалық-статистикалық даму моделі

              Аса сенімді нәтижелер үшін талданып отырған салада қабылданған түрлі экономикалық көрсеткіштердің негізгі капиталына тартылған инвестициялардың анықталған макрокөрсеткішіне ықпалы туралы толық ақпарат болуы қажет. Мұндай салалық көрсеткіштер ретінде жалпы республика бойынша және жеке Атырау облысының кәсіпорындарындағы конденсаттарды қоса алғанда, мұнай өндіру көлемінің ресми статистикалық есеп деректерін атауға болады.

              Осы мақсатта біз мұнай өндіру саласы, сондай-ақ Атырау облысындағы мұнай өндіру призмасы арқылы Қазақстанның инвестициялық тартымдылығына талдау жасадық. 2002-2004жж. ресми статистикалық деректерді компьютерлік өңдеуден кейін келесі түрдегі негізгі капиталға тартылған инвестициялар көрсеткішін дамытудың экономикалық-статистикалық моделі алынды:

                                          И нег.кап. = 8.25Е-09+1,0044Х1 + 0,995Х2,

мұндағы  И нег.кап. – 2002-2004жж. Қазақстан Республикасындағы негізгі капиталға тартылған инвестициялардың макрокөрсеткіші, млрд.теңге;

Х1 – 2002-2004жж. республикада газоконденсатты қоса алғанда өндірілген мұнай, мың тонна;

Х2 – 2002-2004жж. Атырау облысында өндірілген мұнай, мың тонна.

Бұл экономикалық-статистикалық модельдің 0,5246 тең көптеген корреляция коэффициентіндегі желілік бағыты бар, бұл аталған модель жедел (таяу арадағы) жолжамдарды пайдалауға мүмкіндік береді.

Осы модель жекелеген кәсіпорындардың менеджментінің тиімділігін сипаттайды, ол жиынтықта нақты мақсаттар бойынша менеджмент және экономиканы басқарудағы жүйелілікті білдіреді.

Мұндай модельдеу белгіленген мақсатқа тиімді және нәтижелі жетуге мүмкіндік береді, себебі оның дамуына әсер ететін барлық мүмкін процестер бірыңғай экономикалық-статистикалық модельге топтастырыла алады. Бұл аспект экономикада түрлі деңгейде басқарутиімділігін бағалаудың жаңа ғылыми тұрғысынан өте жаңа және түрлі көзқарастардан алып қарағанда, бірақ түрлі басқару деңгейлерінде бір ғана нәтижелерді бағалаудың бір мезгілдігі мен сәйкестігі есебінен нығайтушы болып саналады.

Қазақстан экономикасының сол әлеуметтік-экономикалық жүйе ішінде экономикалық жұмылдыру қажеттілігі мәселесімен қатарласа жүруін есепке алсақ, экономика дамуындағы аталған қадам мұндай топтасу есебінен аса объективті болып табылады және сондықтан да оның практикалық өткізілу тұрғысынан сенімді болып келеді. Көптеген фирмалар, оның ішінде осы жұмыста зерттеу жүргізіліп отырған мұнай кәсіпорындарының саясаты барланған қорлардың уақыт өте келе азаятындығын, ал пайдалы көмір сутегі шикізатын алу көлемінің азайғанын көрсетіп отыр. Мұндай жағдай, осы жағдай өзгерген жағдайда скважиналарды мәжбүрлі түрде бұзылудан сақтауға әкеп соқтырады.

Дегенмен, бұл тек саладағы инвестициялық мәселелердің сыртқы жағы ғана. Оның ішкі жағы әлемдік бағаларға шығындарды едәуір түрде көбейту есебінен саланың өз өніміне бағаны көтеруге мәжбүр болып отырғандығында жатыр. Саладағы мұндай жағдайда сыртқы нарыққа жол болмағандықтан (демпинг шексіз немесе ұшы-қиыры жоқ ұзақ болса), мұнда республика нарығында ішкі бағалардың өсу үрдісі, сонымен қатар аталған нарықтың кеден және басқа төлемдерді көбейту, тіпті Қазақстанның әлемдік мұнай нарығына мұнай құбырларын салу арқылы шығу қажеттілігінің “алдамшы” жолымен басқа бәсекелестер үшін жолдарды жабу үрдісі байқалатын болады. Мұндайда, осы мәселелерде бірыңғайлылықтың болуы мүмкін емес, себебі мұнайға жалпы әлемдік бағалардың төмендеуі мұнай жабдықтарының құнының төмендеуіне де әкеп соқтырады, бұл мұнай құбырын салудағы шығындардың шамалы төмендеуіне негізделеді. Дегенмен осындай баға төмендеуінің ролін және маңызын тым артық санаудың қажеті жоқ, себебі ондайда машина жасау саласының айналымдық үрдісі байқалатын болады, яғни жалпы әлемдік дағдарыс белгілері пайда болады.

Республика экономикасының ішкі мүмкіндіктері есебінен өмрі сүру үшін күресте  “мұнай кәсіпорындары кейбір құтқарушы шеңберлерін алуда”. Үкімет өз назарын, бұрынғыдай, экспорт пен импорттың сәйкестігі ол үшін нарықтық өзгерістер тиімділігінің критерийі болған кезеңдегідей сыртқы нарыққа емес, ішкі нарыққа аударуы қажет.

Ішкі нарық, осылайша, өзгерістер орталығы болып шыға келеді және ондағы кез келген мүлт кету максималды вариант түрінде экономикадағы, сондай-ақ қоғамдағы жайттардың дамуында мүмкін болатын кері әсерлердің бастамасы болады. Мұнай саласы үшін бұл туындаған мәселелерге үкімет тарапынан түсінушілікті және ішкі және әлемдік деңгейдегі бағалардың сәйкестік талаптарының біршама мерзімін ұзартуты білдіреді. Сондықтан да саланың қайта өңдеу кәсіпорындары үшін күрес жүруде. Бұдан басқа, келешектегі және ағымдағы жоспарларды әзірлеуде АСЕАН-ның 8 еліндегі, ал қазір Ресейде де қаржылық құлдырау, мұнай бағасының едәуір төмендеуі есепке алынбаған. Көптеген компаниялар өз бюджеттерін барреліне 15-18 долл. есебінен жоспарлаған, бірақ ол шама өте төмен, яғни барреліне 10-12 долл. құрап отыр.