Инвестиция

              1 кестеден көріп отырғанымыздай, республика экономикасындағы инвестициялық белсенділікке аса ықпал жасап отырған Атырау облысы бойынша мұнай өндіру көрсеткіші, одан кейін түрлі өнімдердің экспорты мен импорты және республика бойынша мұнай өндіру шамалы әсер етіп отыр.

КСРО ыдырағаннан кейін Қазақстан Республикасында алғашқылардың бірі болып “Теңізшевройл” Жауапкершілігі шектеулі серіктестік (бұдан әрі “Серіктестік” аталатын) 1993 жылы 6 сәуірде, Қазақстан Республикасының заңнамаларына сәйкес, қазіргі кезде “Теңізмұнайгаз” АҚ аталатын “Тенгизнефтегаз” СҚ-ның және “Chevron Overseas Company” (бұдан әрі “серіктестер” аталатын) компаниясының тең үлеспен қатысуымен құрылған. Сондай-ақ, “Теңізмұнайгаз” АҚ (бұдан әрі “ТМГ” аталатын) Қазақстан Республикасының мемлекеттік кәсіпорыны болып табылады. “Chevron Overseas Company” (бұдан әрі “Chevron”) Америка Құрама Штаттарында тіркелген және “Chevron” корпорациясына толығымен тәуелді еншілес кәсіпорын болып саналады. Серіктестіктің құрылуы, сондай-ақ  олар өз қызметтерін жүзеге асыра алатын әкімшілік және өндірістік аясын қалыптастыру Қазақстан Республикасы, ТМГ мен “Chevron” компаниясы және оның кейбір филиалдары арасындағы бірқатар келісімдерде (бұдан әрі “Серіктестік туралы келісімдер” аталатын) анықталған. Серіктестік 40 жылдық қызмет мерзімімен құрылған. Бұл мерзім серіктестер арасындағы келісім бойынша ұзартыла алады. Серіктестік қызметі белгіленген жағдайларда, оның ішінде серіктестердің өзара келісімі бойынша тоқтатыла алады.

ТМГ және “Chevron” Серіктестігін құруда жарғы қорына әрбіреуі бейматериалдық және материалдық активтер түрінде 25 млн. АҚШ долларын салған. Нәтижесінде, әрбір серіктес 1993 жылғы 6 сәуірдегі жағдай бойынша, Теңіз кен орнын өңдеу бойынша жоба активтерінің құнының 50%-ін салған, бұл 1.640 млн. АҚШ доллары мөлшеріндегі жалпы сомаға екі тең пайыздық қарыздар пилесінде ресімделген болатын.

“Теңізшевройл” ЖШС негізгі міндеті болып, экономикалық пайдалы көмір сутегін, көмірсутекті өнімдер мен күкіртті барлауға, бағалауға, дайындауға, өңдеуге, қайта өңдеуге (өңделмеген мұнайды және басқа ұқсас көмір сутектерді дайын өнім алу мақсатында қайта өңдеуді қоспағанда), сақтауға, тасымалдауға, экспорттауға және тиімді өткізуге негізделген көмірсутекті ресурстарды тиімді және рентабельді дайындау саналады.

“Теңізшевройл” ЖШС-де өңделмеген мұнайды өткізу көлемі 2004 жылы 8.271 мың метрикалық тоннаны құраған, бұл 2003 жылдағы ұқсас көрсеткіштен 117 т. артқан. Өндіріс көлемін арттыру өткізу көлемін көбейтуге бағытталған зауытты қайта жаңарту есебінен жүзеге асты. 2004 жылы өңделмеген мұнайды өткізуден түскен табыс 749.227 мың АҚШ долларын құраған, бұл 2003 жылғы рекордтық көрсеткішпен салыстырғанда 17%-ке кем. 2004 жылы  “Теңізшевройл” ЖШС-нің барлық өткізу нарықтарындағы өткізуден түскен табыс өңделмеген мұнай бағасының әлемдік дағдарысқа ұшырауын бейнелеу арқылы, біршама төмендеген. /25/.

2 кесте. Өңделмеген мұнайды өткізуден түскен табыс

                                                                          2004                                                                      2003             

              2004 жылы  “Теңізшевройл” сату көлемдерінің бірден өсуі байқалған, оның 5.322 мың тоннасы (жыл бойы жалпы көлемнің 64%-і) тапсырыс берушілермен маркетинг бөлімі әзірлеген теміржол коридорлары арқылы жеткізілген. 2003 жылы бұл көлемдер шамамен құбыр жолдары және теміржол арасындағы тең бөліктермен бөлінді. Жарнама арқасында аталған теміржол коридорлары  “Теңізшевройл” ЖШС-не, құбыр жолдарымен өңделмеген мұнайды жеткізумен салыстырғанда тасымалдауға кететін шығындардың артуына әкеп соғуына қарамастан, таза теңіз өңделмеген мұнайды өткізу көлемдерін арттыруға мүмкіндік берді.

              Тасымалдау шығындары 2004 жылы 388.597 мың АҚШ долларын құраған (2003 жылы: 295.045 мың АҚШ доллары).

              Теміржол көлігі арқылы өткізу көлемінің едәуір өсуі 2004 жылы шығындардың өсуіне әкеп соқтырды.

              Таяу шетелдердің құбыр жолдары арқылы тасымалдауға тарифтердің азаюы, соңғы жылмен салыстырғанда, коммерциялық жағдайларға негізделді, себебі 2004 жылы Украина аумағы бойынша тасымалдау тарифтері тапсырыс берушілермен төленген болатын. 2003 жылы бұл тариф  “Теңізшевройл” ЖШС төленді. 2004 жылы Баку-Батуми коридоры бойынша тарифтердің өсуі, негізінен, тарифтердегі өзгерістермен емес, операциялық қызметтегі өзгерістермен түсіндірілді. /25/.

3 кесте. Сату кезіндегі тасымал.

                                                        2004                                                                                    2003

              2004 жылғы 31 желтоқсанға дейін  “Теңізшевройл” ЖШС 85.478 мың АҚШ доллары мөлшерінде салық салынатын шығындарын тіркеген (2003 жылы: 21.387 мың АҚШ доллары).

              Алдағы кезеңге жатқызылатын салық шығындары мен оларды өтеудің жиынтық тізімдемесі 2004 жылғы 31 желтоқсанда мынадай болып келеді: /25/

4 кесте. Салық шығындарының жиынтық тізімдемесі

              2004 жылдың 31 желтоқсаны бойынша өтеу мерзімі 60 күннен аспайтын мерзімді депозиттер түріндегі ақша қаражатының эквиваленті 0 АҚШ долларын құраған (2003 жылы – 117.000 мың АҚШ доллары). 2002 жылы ақша қаражатының және олардың эквиваленттерінің азаюы өңделмеген мұнайға төмен баға тағайындауынан және капитал салымдарының едәуір шығындарынан табыстардың төмендеуіне әкеп соқтырды. 2004 жылы операциялық қызметтен түскен ақша түсімдері капитал салымдарының барлық шығындарын өтеуге жеткіліксіз болғандықтан, бұл серіктестерді қосымша 290 млн. АҚШ долларын салуға мәжбүр етті.

              Кәсіпорынның қаржылық-экономикалық қызметі болып: өнімді (жұмысты, қызмет көрсетуді) өткізуден түскен табыс (түсім) яғни, нақты кезең бойынша өткізілген немесе түсірілген өнім үшін кәсіпорынның есептік шотына немесе кассасына түскен ақша түсімдері саналады. Кәсіпорынның жұмыс процесінде негізгі емес қызметтен табыстар түсуі мүмкін, мұндай табыстарға: бейматериалдық активтерді өткізуден түскен табыстар; негізгі құралдарды өткізуден түскен табыстар; құнды қағаздарды өткізуден түскен табыстар; акциялар бойынша дивидендтер; бағамдық айырмадан түскен табыстар; негізгі қызмет түрімен байланысты емес басқа табыстар жатады.

              Шығындарға мыналар жатады: өнім сатып алу шығындары, яғни өнімнің (жұмыстың, қызмет көрсетудің) өзіндік құны; кәсіпорынның жалпы және әкімшілік шығындары; өткізу бойынша шығындар; пайыздар бойынша шығындар.

              Өткізуден түсетін пайдаға әсер ететін негізгі факторлар болып аталған өнім түріне нарықта қалыптасқан сұраныс, сондай-ақ өткізілетін өнімнің шығындарын азайтуға мүмкіндік беретін кәсіпорынның үнемділігі мен ықшамдылығы саналады. Жеткілікті түрде тұрақты сұраныс кезінде маңызды фактор болып кәсіпорынның өтімділік және төлем қабілеттілік жағдайы, сонымен қатар оның нарықтағы сұранысты қаншалықты қанағаттандыра алатындығы саналады.

              “Теңізшевройл” ЖШС 2004 жылғы баланс деректері және 2004 жылғы қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы есеп деректері негізінде кәсіпорын қызметінің негізгі көрсеткіштерін қарастырайық.  5 және 6 кестелерде кәсіпорын мүлігінің құрамы мен құрылымын, сондай-ақ осы мүлікті сатып алу көздерінің құрамы мен құрылымын қарастырамыз. /25/.

5 кесте. 31.12.2003 ж. және 31.12.2004ж. “Теңізшевройл” ЖШС мүлігінің құрамы мен құрылымын талдау