Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің валюталық операциялары мен реттеу шаралары

      Стау                 86:47=1,89 

      Қарастырылған мысалда баға белгіленіміланатын валюталардың кросс-бағамы оларды басқа бір баға белгіленімілайтын валюта негізінде  анықталады. /15. 38б./

      Тікелей баға белгіленімі бойынша келесі валюта бағамы белгілі болады.

             Сатып алу                   Сату  

           А/В  R АВ1 R АВ2

           А/С  R АС1                  R АС2 

      В және С валютасының арасындағы өзара  қатынасты анықтау керек. Жоғарыда келтірілген мысалға сәйкес мынадай нәтиже аламыз:

         Сатып алу бағамы В/С=R АС1/R АС2 немесе

      Сатып алу бағамы А/С   (6).

      Сату  бағамы А/В  

      Сату  бағамы В/С=R АС2/R АВ1 немесе  

      Сату  бағамы А/С

      Сатып алу бағамы А/В

      Нақты мысал:

      Валюта  бағамы төмендегідей:

                                            Сатып алу         Сату 

      АҚШ $ / венгер форинті  150                160

      АҚШ $ / теңге                    84                  86

      Венгер  форинтінің теңгеге шаққандағы сату және сатып алу кросс-бағамын  анықтау керек   

      Шешімі: Мысалда, А валютасы АҚШ $, В валютасы – венгер форинті, С валютасы – 6-шы формулаға сәйкес венгер форинтінің кросс-бағамы теңгеге шаққанда мынадай теңдікті көрсетеді;

      Сатып алу  84:160=0,525

      Сату            86:150=0,573

      Мынадай жағдай кездесуі де мүмкін:

      3-валютамен қарым қатынас жасайтын валютаның біреуі-баға белгіленіміланатын, ал екіншісі – баға белгіленімілайтын валютаның кросс-бағамын анықтау керек.

      Шартты  мысал: Фунт стерлингінің АҚШ $-шаққандағы бағамы, және АҚШ $-ның басқа валютаға шаққандағы бағамы белгілі, енді фунт стерлингінің бағамының осы басқа валютаға шыққандағы бағамын анықтау керек.

      Бұл жағдайда төмендегідей валюта бағамы белгілі болады:

      А / В            R АВ1         R АВ2

      В / С            R ВС1          R ВС2

      Валютаның кросс-бағамын анықтауда бұрын қолданған есеп айырысудың қорытындысы бойынша А валютасының С валютасына шаққандағы бағамы былай анықталады.

      Сатып алу: R АВ1 х R ВС1

      Сату :R АВ2 х R ВС2 немесе сату бағамы А/Вх сату бағамына В/С

      Келесі  валюта бағамы белгілі болады

                                              Сатып алу              Сату 

      Фунт  стерлингі / АҚШ $  1,6540                1,6480

      АҚШ  $ / теңге                     84                     86

      Фунт  стерлингінің теңгеге шаққандағы сатып  алу – сату кросс-бағамын анықтау  керек.

      Шешімі: Фунт стерлингінің теңгеге шаққандағы кросс-бағамы мынадай болады:

      Сатып алу        1,6480х84=138,43

      Сату                  1,6510х86=141,88

      Нақты валюта операциясын жүргізудің техникасын қарастырмас бұрын, бұл валюта операциясын  жүргізудің негізіне қандай курстар алынатынын анықтау керек.

      Жүргізу уақытына қарай валюталық мәміле спот бағамы, форвард бағамы болып  бөлінеді.

• спот мәмілесі-
• форвард мәмілесі-

Форвард бағамы спот бағамына тең деген көзқарас тууы мүмкін, бірақ   іс-жүзінде  бұлай емес:

ФОРВАРД бағамы спот бағамынан жоғары немесе төмен.

          Егерде форвард бағамы спот  бағамынан жоғары болса, онда 

спот  бағамы сомасына тең және бұл екі  курс арасындағыайырма сыйақы деп аталады. /15. 33б./

          Егерде форвард бағамы спот  бағамынан төмен болса, нәтижесінде дисконт деп аталатын форвард маркасы шығатын спот бағамының көрсеткіші болады. 

         Іс жүзінде диллерлер (банкте, валюта операциясын орындаушылар) ФОРВАРД маржасымен жұмыс жасайды,  себебі сатып алу және сату  бағамы оның нәтижесі бойынша жүргізіледі. 

         Көбінесе тікелей баға белгіленімілау  қолданылады, бұнда сатып алу  бағамы сату бағамынан төмен  болу керек, оның нәтижесінде  валютаның қалай баға белгіленімілағанын  қалай премия арқылы ма, немесе  дисконта арқылы ма яғни, форвард маржасымен анықтауға болады.

        Егер сатып алуға арналған  форвард маржасының нәтижесіне  арналған форвард маржасының  нәтижесінен көп болса, онда  сатып алу бағамы сату бағамынан  төмен деген шартты орындау  үшін, форвард маржасынан спот  бағамын шығару керек, нәтижесінде берілген валюта дисконтпен баға белгіленіміланады.

       Егерде сатып алуға арналған  форвард маржасы сату бағамынан  төмен болса, оның нәтижесін  спот бағамына қосу керек, нәтижесінде,  мұндай валюта баға белгіленіміланады.

       Шартты мысал: Валюта нарығында шұғыл мәміле үшін мынадай валюта баға белгіленімісы беріледі:

       Мерзімі        $ / теңге        $ / неміс маркасы

       СПОТ           115-117             1,5040-1,5050

       1 АЙ              0,5-1,0                  5-3

       2 АЙ              1,5-2,5                  10-8

       3 АЙ              3-4,5                     16-13

      1,2 және 3 айдағы АҚШ $-ның теңгеге  және неміс маркасына шаққандағы  ФОРВАРД бағамын анықтау керек.

      Ескерту: форвард бағамын анықтаудың негізгі спот бағамы болып табылады.

      Шешімі: АҚШ $-нің теңгеге шаққандағы  бағамы үшін форвард маркасы  сату бағамына қарағанда сатып  алу бағамы үшін төмен, нәтижесінде,  оның көлемі төмендегідей.

ФОРВАРД бағамының нәтижесін көрсететін спот бағамына қосылуы керек.

       1 ай             115,5-118

       2 ай             116,5-119,5

       3 ай             1,5024-1,5037

      АҚШ $-ның неміс маркасына шаққандағы  бағамы үшін форвард маржасы  сату бағамына қарағандағы сатып  алу бағамы үшін жоғары, нәтижесінде төмендегідей форвард бағамының нәтижесін көрсететін спот бағамына шығарылуы (бөлінуі) керек.

       1 ай:            1,5035-1,5047

       2 ай:            1,5030-1,5042

       3 ай:            1,5024-1,5037

       Қажет болған жағдайда жоғарда  келтірілген арақатынастарды қолдана отырып, ФОРВАРД валютасының кросс-бағамын анықтауға болады.

       Сонымен неміс маркасының 1, 2, 3 айға  арналған теңгеге шаққандағы  сатып алу және сату шарты  (премия және дисконт) бағамын  анықтау керек. /14. 7б./

       Шешімі: Кросс-бағамы есеп айырудың 3 принцпінің ішінде, біздің арақатынаста мынадай жағдай туындайды:

1 баға  белгіленіміланатын АҚШ $, 2 баға  белгіленімілайтын валюталар: теңге  және неміс маркасы, нәтижесінде  неміс маркасының теңгеге шаққандағы  СПОТ кросс-бағамы мынадай нәтиже көрсетеді:

        Сатып алу     115:1,5050=76,41

        Сату               117:1,5040=77,79

       ФОРВАРД неміс маркасының теңгеге  шаққандағы кросс-бағамы 1 ай уақыт  үшін мынанны құрайды:

        Сатып алу     115,5:1,5047=7676

        Сату               118:1,5035=78,48

2 ай  мерзімі үшін:

        Сатып алу 116,5:1,5042=77,45

        Сату 119,5:1,5030=79,51     

3 ай  мерзімі үшін:

         Сатып алу 118:1,5037=78,47

        Сату 121,5:1,5024=80,87          

      ФОРВАРД  бағамын баға белгіленімілау нәтижесі шешуші ФОРВАРД маркасына әкелетіні белгілі болғандықтан, көрсеткіші мынадай болады:

       СПОТ   76,41 - 77,79

        1 ай 76,76-78,48    0,35-0,69            сатып алу бағамы        

        2 ай 77,45-79,51    1,04-1,72            сату бағамынан 

        3 ай 78,47-80,87    2,06-3,08            төмен

       Осы негізде, неміс маркасы теңгеге премиямен баға белгіленіміланады.

Ал енді әр-бір нақты валюталық операцияның  есеп алу техникасына көшеміз. форвард мәмілесінен бастаймыз. Форвард нарығы жеке тұлғалар тұрғысына негізделмеген, қазіргі телекомуникация жүйелерінің жетілдірілген түрлері мен бір-бірімен байланыса алатын банктер мен брокерлер арасындағы формальды емес келісім шартына негізделген.

       форвард келісім шарты 1 банк пен оның клиенті арасында жүргізіледі, бірақ көбінесе мұндай келісім шарт 2 банк арасында болады.ФОРВАРД келісім шартының мерзімі әр-түрлі болады, көбінесе 30, 90 және 180 күнге арналған мәміле кең таралған. 

       Валютаны сатып алу немесе сату бойынша ФОРВАРДтық мәміле  (шұғыл) болашақ айырбас бағамын анықтауға мүмкіндік береді, сонымен бірге, оның (айырбас бағамының) қолайсыз өзгерісінен сақтануға мүмкіндік береді. /14. 13б./

       Форвард мәмілесінің әсер ету күшін қаржы операцияларының жылдық пайыздық қойылымы түрінде әсер ету күшін анықтаудың жалпы формуласы негізінде бағалау қабылданған.

        Іс=Е/Р х 360/t (8), бұл жерде

        Е-операциядан түскен кіріс пен  қалдық 

        Р-енгізілген құралдық сомасы

        t –операцияның 1 күндегі мерзімі  форвард тық мәміленің әсер  ету күшін бағалауда төмендегідей  формула қабылданады:

       Іfm=FM/RS х 360/t (9), бұл жерде 

RS –  валюта сатып алу және сатудың  спот-тық бағамы.

       9-шы Формула қайта есептелген жылдық пайыздық қойылымға ФОРВАРД-тық маржасының қатысын анықтайды және форвард маржасы қойған шарт бойынша валютаны сатып алу және сатудың әсер етуі күшін сипаттайды. /14. 11б./

        Бұл көрсеткіш мәміленің нәтижесін валютаны белгілі бір мерзімде сатып алу және сату іс-әрекетінің басқа нұсқаларының нәтижесіне салыстыруға мүмкіндік береді және неғұрлым пайда түсуі немесе шығын нұсқасын таңдайды.

       Валюта сатып алудағы премияның баға белгіленіміланған форвард мәмілесі оның бағамының келісімшартта белгіленген бағасынан өсіп кетуіне сақталуға мүмкіндік береді.

       Егерде мәміленің аяқталу мерзіміндегі пайда болған нарық бағамы келісімшартта белгіленген бағасынан төмен болса, олардың арасындағы айырмашылық валюта сатып алудағы қосымша шығынды сипаттайды.

        Шартты мысал: 

        2 айдан кейін сауда фирмасына  100 мың АҚШ $ керек. $-дың теңгеге  шаққандағы бағамы мынаған тең:

        СПОТ    115-117

        2 ай    5-8   

       Егер доллар бағамы екі айдан кейін мынадай көрсеткіште болса, доллар сатып алудағы форвард тық мәміленің нәтижесін анықтау керек: