Кәсіпорынның қаржылық стратегиясы

Мазмұны

Кіріспе...........................................................................................................................5

1 Кәсіпорынның қаржылық стратегиясының теориялық аспектілері....................8

1.1    Кәсіпорынның қаржылық стратегиясының экономикалық мәні мен мақсаты.........................................................................................................................8

1.2    Қаржылық стратегияның түрлері мен негізгі қағидалары..............................14

1.3    Қаржылық стратегияның қалыптастыру кезеңдері мен механизмі................21

2 «Восток Молоко» корпорациясының қаржылық жағдайын талдау..................35

2.1 «Восток Молоко» корпорациясының баланс құрамы мен құрылымын талдау..........................................................................................................................35

2.2 Корпорацияның қаржылық тұрақтылығы мен өтімділігін талдау.................42

2.3 «Восток Молоко» корпорациясының іскерлік белсенділігі мен тоқырауға ұшырауын талдау......................................................................................................48

3   «Восток молоко» корпорациясының қаржылық стратегиясын жетілдіру........51

3.1 «Восток Молоко» корпорациясының қаржылық стратегия матрицасын қолдану.......................................................................................................................51

3.2 «Восток Молоко» корпорациясының қаржылық стратегиясын оңтайландыру.............................................................................................................55

3.3 Жобалық ұсыныстардың экономикалық тиімділігі.........................................59

Қорытынды................................................................................................................63

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ...........................................................................65

Қосымшалар..............................................................................................................67

Кіріспе

Нарық жағдайындағы кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың маңызы зор. Бұл кәсіпорындардың тәуекелсіздікке ие болуымен, сондай-ақ олардың меншік иелері, жұмысшылыра, коммерциялық серіктестер және де басқа контрагенттер алдында өзінің өндірістік-кәсіпкерлік қызметінің нәтижелері үшін толық жауапкершілікте болуымен байланысты.

Ішкі факторлар кәсіпорының өзінің жұмысын ұйымдастыруына байланысты болады, ал сыртқы факторлар кәсіпорын еркіне бағынышты емес. Кәсіпорының тұрақтылығы ең бірінші өндіріс шығындарымен үздіксіз байланысқан өндірілген өнім мен көрсетілген қызметтің құрамы мен құрылымына тәуелді. Сондай-ақ, тұрақты және айнымалы шығындар арасындағы қатынас маңызды болып табылады.

Сыртқы факторларға шаруашылық жүргізудің экономикалық жағдайының әсері, қоғамдағы үстемдік етуші техника мен технология, төлеу қабілеті бар сұраныс және тұтынушылар табысының деңгейі, ҚР үкіметінің салық және несие саясаты, кәсіпорынның қызметін бақылау жөніндегі заң актілері, сыртқы экономикалық байланыс, және тағы басқалар жатады.

Қаржы стратегиясы – бұл кәсіпорынды ақша қаражаттарымен қамтамасыз етудегі іс-қимылдың бас жоспары.Ол нарықтық  қатынастар жағдайында кәсіпорынның шаруашылық қызметті жүргізуде қаржылық тұрақтылықпен қамтамасыз ететін мақсаттарды шешу, қаржының құралуының және жоспарлануының теориялық сұрақтарымен практикасын қамтиды.

Қаржы стартегиясы нарықтық қатынастар жағдайында шаруашылық жүргізудің объектівті заңдылықтарын зерттейді, жаңа жағдайда қиындықтан шығудың әдістері мен түрлерін өңдейді.

Кәсіпорынның қаржылық стратегиясы мыналарды қамтиды:

-  қаржы жағдайына талдау;

-  негізгі және айналым қорларының тиімділігін арттыру;

-  табысты бөлу;

-  салық және баға саясаты;

-  бағалы қағаздар аясындағы саясат.

Қаржылық  стратегия кәсіпорынның қаржылық мүмкіншілігін, ішкі және сыртқы факторлардың объективті мінездемесін барлық жағынанда қамтиды. Егер қаржылық стратегия кәсіпорынның қаржы-экономикалық мүмкіндігіне жауап бермейтін болса, онда кәсіпорын банкротқа ұшырайды.

Стратегияны ісе асырғанда бас және ағымдық қаржылық стратегияны, бас стратегиялық мақсаттардың орындалу стратегиясын ажырату қолға алынған. Бас қаржылық стратегияны кәсіпорынның қызметін, бюджеттің барлық деңгейімен қарым-қатынасын, кәсіпорын табысының құрылуын және қолданылуын, қажетті қөлемі мен олардың бір жылға қаржыландыру көздерін анықтайды.

Экономикалық  тұрақсыздық жағдайында қаржы ресурстарының өтімділігін, қаржының және ішкі резервтердің шығындарын бақылауда айға және кварталға қаржы стратегиясы өңделеді, ал өте қажеттілік жағдайда қысқа мерзімге жасалады.

Ағымдық қаржылық стратегияның бас жоспардан айырмашылығы барлық жалпы табысты, қаржының түсуін және барлық жалпы табысты, қаржының түсуін және барлық жалпы шығындарды, бюджет алдындағы міндеттемелерді қамтиды. Қаржының бас стратегиялық міндеті бұл кәсіпорынды қажетті және жеткілікті ақша ресурстарымен қамтамасыз ету.

Кәсіпорын капиталын тиімді пайдалануға, айналым құралдарға қажеттілігін анықтауға, табысты дұрыс бөлу және пайдалануға, німнің өзіндік құнын максималды төмендетуге, ішкі қаржыларды мобилизациялауға, ақша кірістерінің жеткіліктігіне қаржылық стратегия ерекше көңіл бөледі.

Қаржылық стратегияның маңызды бөлігі болып ішкі нормативтерді өңдеу жатады және оның көмегімен мысалы, табысты бөлу бағыты анықталады.

Қаржылық стратегия төлемсіздік тәуекелдігімен, құнсызданудың өсуімен және басқа да форсмажорлы жағдайлармен өңделді.

Қаржылық стратегия өткізуді бақылау табыстың түсуін тексеруді қамтамасыз етеді. Жақсы жолға қойылған қаржылық бақылау ішкі резервтерді анықтауға, шаруашылық рентабельділігін көрсетуге, ақша қаражаттарының қорын кеңейтуге көмектеседі. 

Дипломдық жұмыстың мақсаты «Восток молоко» корпорациясының ағымдағы қаржылық стратегиясын зерттеу және оны жетілдіру жолдарын қарастыру.

1 Кәсіпорынның қаржылық стратегиясының теориялық аспектілері

1.1 Кәсіпорынның қаржылық старегиясының экономикалық мәні мен мақсаты

Нарықтық экономикаға өтудің нәтижесінде кәсіпорынның мемлекеттің ықпалынан босады да ендігі кезекте кәсіпорынның қызметінің экономикалық және қаржылық нәтижелерін басқаруға байланысты жауапкершілігі артты. Соған байланысты әр бір кәсіпорын нақты жалпы стратегиясын ғана анықтап коймай, сонымен қатар қаржылық стратегиясында таңдауы қажет.

А.А. Томпсон, А.Дж. Стриклендтің  көзқарасы бойынша, стратегия - ұйымның мақсатқа жетуін қамтамасыз ететін басқраушылық іс-шаралардың барлық жинтығын көрсетеді (1, б. 44). Кәсіпорынның стратегиясы жоспарланған және жағдайларға байлансты біршама өзгеріп отырады.
С.Д. Ильенкова (37, б. 74)  стратегияны - шешім қабылдау процессі ретінде анықталады деп қарастырады, яғни кәсіпорынның өмірлік цикілін нығайту мен бәсекеге қабілеттілгін арттыру мақсаттында іс-шаралардың кешенді байланыстағы қызметі мен қойылған мақсаттарға жетудің кешенді жан-жақты жоспарлау. О.С. Виханский (27. Б. 88) мен А.И. Ноумов (28, б.167) стратегия – бұл кәсіпорынның даму бағытын, қызмет ету саласы мен формасын, ұйымның ішкі байланыстар жүйесін, сонымен қатар қоршаған ортадағы кәсіпорынның орнын сапалы анықтайтын ұзақ мерзімді жоспарлау. Біз О.С. Виханский мен А.И. Ноумовтың берген анықтамасымен келісеміз, себебі стратегия ұғымына берген анықтамасы дәл және оның мәнін толық ашады деп санаймыз.

Кәсіпорынның қаржылық стратегиясын қазіргі таңда қалыптастыру басқарудың жаңа концепциясының методологиялық принциптерінің бірі – «стратегиялық басқару» - АҚШ пен Батыс Еуропаның көптеген мемлекеттерінде бұл ұғым 70-ші жылдардың басында  белсенді түрді енгізіле бастады. Стратегиялық басқару стратегиялық жоспарлаудың методологиясының дамуы негізінде қалыптасты және ол стратегиялық басқарудың негізін құрайды. Бірақ И.А. Бланктың  (24, б.21,22) айтуы бойынша, стратегиялық жоспарлаудың басқада ұзақ мерзімді жоспарлаудан ерекшелігі  ол дамудың қалыптасқан тенденциясын ғана ескермейді, сонымен қатар мүмкіндіктер жүйесі мен кәсіпорын дамуының қауіптілігін, күтпеген жағдайлардың туындауын, алдағы кезеңде қалыптасқан тенденцияны өзгерте алу болып табылады.

Стратегиялық басқарудың мақсаттары үшін кәсіпорның стратегиялық дамуының  деңгейлері бойынша дифференциаланған түрлері  маңызды болып табылады. Осы басқару жүйеде И.А. Бланк (24. Б.71-85)  стратегияның негізгі үш түрін көрсетеді: корпоративтік стратегия, функционалды стратегия (маркетингтік, өндірістік, қаржылық, инновациялық) және жеке шаруашылық бірлік стратегиясы (бизнес-бірлік). И.А. Бланкқа қарағанда А.А. Томпсон, А.Дж. Стрикленд корпоративтік, іскерлік, функционалдық және оперативтік стратегиялар деп көрсетеді.

Жоғарыда аталғандарға қарасақ, қаржылық стратегия функционалдық стратегияның бір түрі болып табылады және ол кәсіпорынның қаржылық қатынастары мен қаржылық қызметтерінің дамуының негізгі бағыттарын қамтиды.  Біздің ойымызша, кәсіпорынның функционалды стратегия жүйесінде қаржылық стратегия маңызды орынды алады. Бұл функционалдық стратегияның маңыздылығы  кәсіпорының барлық қызметінің экономикалық көрсеткіштер жүйесі қаржы арқылы көрсетіледі, функционалдық мәселелердің балансталуы мен кәсіпорынның негізгі мақсаттарына жетуге  бағынышты болуында.  Бір жағынан, қаржы – бұл басқада функционалды стратегияны қалыптастырудың қайнар көзі, яғни қаржылық ресурстар  кәсіпорын қызмет бағыты мен шектеуші көлемі болып табылады. И.А. Балнктың (24, б.26,27) ойынша қаржылық стратегия - функционалдық стратегияның негізгі түрлерінің бірі, қаржылық қызметінің негізгі дамуының барлық  бағытын және ұзақ мерзімді қаржылық мақсаттарды қалыптастыру мен оларға жетудің тиімді жолын анықтау арқылы қаржылық қарым –қатынастарды, сонымен қатар сыртқы орта жағдайларының өзгеруінде қаржылық ресурстарды қалыптастыру бағыттарын өзгеру мен қолдануды  қамтамасыз етеді. В.А. Слепов пен
Е.И. Громова (55, б.50) қаржылық стратегия - әдістер жиыны болып табылады,  сол арқылы кәсіпорынның қаржылық саясатты жүргізіледі және қолданылады, саясат стратегияға қарағанда бірінші деп қарастырады.
А.Н. Жилкина (64, б.325) қаржылық стратегия - кәсіпорынды ақша қаражаттармен қамтамасыз ететін басты жоспар деп қарастырады. Бірақ біздің ойымызша,  бұл анықтама ұғымның толық мәнін ашпайды, себебі кәсіпорынның тиімді дамуы үшін тек қана қаражылық ресурстар жеткіліксіз және И.А. Бланк берген анықтамаға келісеміз. О.С. Виханский (27, б39) мен А.И. Наумов (28, б. 140-141), Н.Н. Турусова (60, б.15), В.С. Кузнецов (47, б 34)  стратегияны - стратегиялық  жоспарлаудың  бес басқару процессінің бірі деп қарастырады. Бұл процесстер бір бірімен байланысты. Бірақ та бұл процестің кері байланысы да бар және бұл әр бір процесстің кері әсері барлық процестің жиынтығына әсер етеді (сурет 1).

Сурет 1. Стратегиялық басқарудың құрылымы

Ортаны талдау стратегиялық мененджмент соңғы процесі болып табылады, себебі  ол кәсіпорынның миссия мен мақсатын анықтау үшін да, стратегияны таңдауға да базаны қамтамасыз етеді.

И.А. Бланк (24,б.72-78, 103-106), О.С. Виханский (27, б.40-61) мен
А.И. Наумов (28, б.141-149), Н.Н. Турусова (60, б.16), И.П. Кислицына (20,б. 182—186), Е.А. Иванова  (57, б.126-138), С.Д. Ильенкова (37,б.77,78) ұйымның өмір сүру ортаса екіге бөлінеді: сыртқы (макроортамен негізгі қызмет ету ортасы) мен ішкі орта. Макроорта экономикаға әсерін зерттейді, құқықтық тексеру мен басқару, саяси процестер, табиғи орта мен ресурстар, әлеуметтік және қоғамның мәдени құраушысы, ғылыми-техникалық және қоғамның техникалық дамуы және т.б. Негізгі қызмет ету ортасын талдау  келесі негізгі компоненттардан тұрады: сатып алушылар, жеткізушілер, бәсекелестер, еңбек нарығының күші. Ішкі ортаны талдау фирманың кадрларына, олардың квалификациясы, басқаруды ұйымдастыру, өндірістік, қаржы, маркетинг, ұйымастырушылық мәдениетіне көңіл бөлінеді.

Стратегиялық қаржылық талдаудың мақсаты – қаржылық стратегияны қалыптастыру негізі. И.А. Бланк (24, б. 47-63) келесі әдістерді анықтайды: SWOT-талдау, PEST-талдау,  SNW-талдау, қоржындық талдау, салыстырмалы қаржылық талдау, қаржылық коэффициенттерін талдау, Дюпон моделінің интегралды талдау,  эксперттік талдау.

Қоржындық талдау мақсатында А.Н. Петров (56,б.96-103), А.А. Томпсон мен А.Дж. Стрикленд (59,б.380-392), С.Д. Ильенкова (37,б.90-91) Ботонск консультатциялық топ матрицасын қолдануды ұсынады. Альтернативалық матрица негізінде А.Н. Петров (56, б. 392-397) – «саланың қызығушылығы/бәсекелестердің позициясын» матрицасы, өмірлік цикл матрицасы, С.Д. Ильенков (37, б.91) – «өнім/нарық» матрицасы.

Ішкі ортаны бағалау үшін, яғни оның қаржылық жағдайын факторлық әдіс арқылы З.А. Круш пен Л.В. Лущикова (46, б.158-179) Д. Уилкокстың формуласын, Альтманның екі факторлы немесе бес факторлы моделін, коэффициенттік әдіс – У. Бивер формуласы, баланс құрылымын коэффициенттік талдау, кәсіпорынның қаржылық саясатын шығару бойынша методологиялық ұсыныстармен сәйкес интегралдық баға арқылы қолдануды ұсынады. Сонымен қатар, З.А. Круш пен Л.В. Лущикова матрицалық әдісті көрсетеді және Ж. Форшон мен И. Романемен шығарылған қаржылық стратегия матрицасына көп көңіл бөлінген. Бұл матрица Е.С. Стояновамен толықтай сипатталған.

Біздің ойымызша, ешбір кәсіпорын бәсекелестік ортада тиімді жұмыс істей алмайды, егер оның нақты ориентациясы, бағыты болмаса.
Соған байланысты, басқарудың  ортаны талдаудың басқа да маңызды мәселелерінің бірі ұйымның миссиясы мен мақсатын анықтау болып табылады.

С. Кузнецов (47, б.35) бойынша  миссияны анықтау кәсіпорынның қызметінің функционалдығының негізгі идеясын анықтайды, сонымен қатар кәсіпорынның  бөлімшелерінің алдына нақты мақсаттарды қою.
И.П. Кислицын (20, б.190) бойынша миссия дегеніміз - бұл кәсіпорынның болашақта қандай болу керек екенін көру дегенді білдіреді.
О.С. Виханский мен А.И. Наумов миссия дегеніміз - кең мағынада  ұйымның өмір сүруі, тар мағынада ұйымның не үшін және қандай мақсатта құрылғанын, яғни миссия бұл ұйымның өмір сүру қажеттілігін көрсетеді және оның өзге ұйымдардан айырмашылығын көрсетеді деп санайды. Біз О.С. Виханский мен А.И. Наумовтың  ойымен келісеміз, бұл  ұғымның нақты және түсінікті мағынасын көрсетеді.