Лекции по "Экологии"

ОХҚ - оттекке химиялык кажеттілік - сулағы барлык тотыксыздандырғыштарды тотықтыруға кажетті, яғни тотықтырғыштың жүмсалатын мөлшеріне эквивалентті, оттектің мөлшері (бихроматты  әдіспен  анықталады), мг О₂/л суға.

 

 

Өзін-өзі тексеру  тапсырмалары:

1.Су лимиттері дегеніміз не?

2.Суды  сапасын нормалауда қандай көрсеткіштер қолданылады?

 

Лекция 6 Топырақтың ластануын   нормалау

Мақсаты Топырақ сапасын нормалау  негіздерімен танысу

Жоспары:

1. Топырақты    ластаушы компаненттер. бақылау параметрлері.

2.Топырақты  сапасын  нормалау.

3. Топырақ сапасын бақылау әдістері  мен аспаптары 

Топырақ сапасын бақылау. Экологиялық  таза топырактың сипаттамасы. Топырақты  ластаудың негізгі көздері мен  ластаушылардың сипаттамасы. Бақылау параметрлері. Топырақ сапасын нормалау..

Тамақ өнімдері мен тұтыну заттардың  сапасын нормалау.

Топырақ әр түрлі  геохимиялық өзгерістер нәтижесінде , өсімдіктер мен микроорганизмдердің  тіршілік етуінің барысында сан  алуан физмко-химиялық құбылыстар орын алатын , қозғалғыштығы төмен биогеоценоз компоненттерінің  ең маңызды бөлігі. Топырақ құасында оның құнарлылығын арттыратын әр түрлі өлі органикалық заттарды, минералды қорнектік  заттарға айналдыратын бактериялар, микрооргнаизмдер бар.  Қазіргі кезде 50 ге жуық улы химикатткр және әртүрлі кеміргіштер мен дақыл-жеміс жауларына қарсы күресте пайдаланылатын заттардың ЗЖЖК анықталған

Топырақ құрамындағы кейбір пестицидтердің ЗЖЖК

Пестицид табиғаты	ЗЖЖК мг\кг	ШҚМ мг/кг өсімдік дақылдарының бойында
Прометрин (арборицид)	0,5	0,1-0,25
Хлорамы (арборицид)	0,05	-
Хлорофос (инсектицид)	0,5	1,0
Карбофос (инсектицид)	0,2	1,0-3,0
Гексахлорциклогексан (инсектицид)	1,0	1,1
Гамма-изомер гексахлорин (инсектицид)	1,0	2,0
Полихлопинек (инсектицид)	0,5	Болмауы тиіс
Полихлорканфен (инсектицид)	0,5	0,1

 

Топырақ қыртысы бойындағы қалдық заттар, адамның өмір сүруіне, ауа мен суға қарағанда тікелей әсер етпейді. Топырақ бойындағы ластаушы заттар – адам өміріне, жан-жануарларға ауыл шаруашылық өнімдері арқылы зиянды әсер етуі мүмкін. Сол себепті, қалдық заттардыңқалдық заттардың немесе пестицидтердің мөлшерін анықтауда, ЗЖЖК-ға қарағанда басқа көрсеткіш қолданылады. Бұл көрсеткіш, пестицидтің топырақ бойында қалған қалдық шамасы арқылы сипатталады да, шеткі қалдық мөлшері (ШҚМ) деп аталады.

ШҚМ – топырақ құрамында, азық-түлік өнімдерінде, жеміс дақылдарында, оның 1 кг-ға шаққанда келетін пестицидтің миллиграмм мөлшері. Жалпы топырақ құрамын, оның күйін-арнаулы санитарлы-эпидемиялық қызмет орындары бақылап отырады. Олар төмендегідей жұмыстар жүргізеді.

1. Санитарлы физика-химиялық зерттеулер (жалпы азот мөлшерінің органикалық азот мөлшеріне қатынасы, топырақ қышқылындағы, оттегінің биохимиялық пайдалану шамасы, тотығуға бейімді құрғақ қалдықтар – сульфат, хлорид және тағы басқа);

                  2.Санитарлы-эпидемологиялық бақылаулар (синантропты шыбын-шіркейлердің өсіп-жетілу барысын қоса алғанда);

                3.Адамдар жиі жиналатын орындарда гельминт тұқымдарын анықтау үшін санитарлы-   

                   гельминтологиялық бақылаулар жүргізу; Санитарлы-бактериологиялық зерттеулер    

                    жүргізу

Зерттеу барысында әр түрлі басқа  да көрсеткіштер анықталады.

Топырақтың санитарлық жағдайының номенклатуралық                   көрсеткіштері.     

Көрсеткіштің атаулары	Өлшем бірлігі	Топырақ қасиетін сипаттау
Санитарлық сан (белок құрамындағы  азоттың жалпы органикалық зат  құрамындағы азотқа қатысты)             Аммоний азоты             Нитрат азоты              Хлоидтер Пестицидтер (қалдық мөлшері) (қолдану  саласы көрсетілген) Ауыр металдар Мұнай және мұнай өнімдері Ұшпа фенолдар Күкіртті қосылыстар Канцерогенді заттар Тыңайтқыштар (қалдық мөлшері) Радиоактивті заттар   Термофильді бактериялар Патогенді микроорганизмдер Гельминт личинкалары мен тұқымы	Салыстырмалы өлшем бірлігі  мг/кг топырақ         -   -         Салыстырмалы өлшем кг.топыраққа   Индекс      Титр     Дана/кг	САНИТАРЛЫ-ХИМИЯЛЫҚ                      -                -                  -                  -                       -                   -                     -                   -                   -                   -   Санитарлы-бактериологиялық Санитарлы-гельминтологиясы

 

Топырақтағы пестицид ШРК-сы  мг\кг

Пестицид	ПДК	Пестицид	ПДК
Агелон	0.15	Иодофенос	0.5
Акрекс	1.0	Карбофос	2.0
Атразин	0.5	Линурон	1.0
Базудин	0.1	Метатион	1.0
Бетанол	0.25	Метофос	0.1
Гамма ГХЦГ	0.1	Монурон	0.3
ГХЦГ	0.1	Политриазин	0.1
Гептахлор	0.05	Полихлор	0.5
Гетерофос	0.05	Полихлорпинен	0.5
Глифосат	0.5	Пропонид	1.5

 

Өзін-өзі тексеру  тапсырмалары:

1.Шекті қалдық мөлшері дегеніміз не?

2.Санитарлық-энтомологиялық  бақылау қандай көрсеткіштерді бақылайды?

1. Буторина М.В., Воробьув П.В.  Инженерная экология и экологический  менеджмент. М: Логос, 2003

2.Галаневич А.Г. Оценка воздействия  на окружающую среду и экологическая  экспертиза. Экологическая экспертиза.  М. 1999

3.Гончарук Е.И., Сидоренко Г.И.  Гигиеническое  нормирование  химических веществ в почве.  М., 1986

4.Донченко В.К. , Питулько В.М., Растоскуев  В.В. и др Экологческая экспертиза  М.: Издательский центр «Академия», 2004

5.Чегасов Г.С. ОГЭЭ. Экологическая экспериза и ОВОС.-1996.-№ 1

6.Шестаков А:с: экологический  аудит; Вопросы теории и практики  № Экологическая экспериза, №1  М.,1999

 

Лекция 8 Қоршаған ортаға тигізетеін әсерді бағалау

Мақсаты: Қоршаған ортаға әсерді бағалауды  түсіндіру

Жоспары:

1. ҚОЭӘБ принциптері, мәні, пайдалану аумағы, жүргізілу этаптары

2.ҚОЭЕБ мақсаты, міндеттері және  қызметтері, принциптері, мәні

3. ҚОЭЕБ нәтижелерін қорытыды жазу, субъектілері, қоғамда алатын орны

Лекцияның қысқаша  мазмұны. Қоршаған ортаға әсерді бағалау - шаруашылық және өзге де қызметтің қоршаған орта мен адам денсаулығына ықтимал салдарлары бағаланатын, Қазақстан Республикасы экологиялық заңнамасының талаптары ескеріле отырып, қолайсыз зардаптарды (табиғи экологиялық жүйелер мен табиғи ресурстардың жойылуын, жұтаңдауын, бүлінуін және сарқылуын) болдырмау, қоршаған ортаны сауықтыру жөніндегі шаралар әзірленетін рәсім. Қоршаған ортаға әсерді бағалау міндеттілігi

1. Қоршаған ортаға әсерді бағалау  қоршаған ортаға және халықтың  денсаулығына тікелей немесе  жанама әсер етуі мүмкін болатын кез келген шаруашылық және өзге де қызмет түрлері үшін міндетті болып табылады.

2. Қоршаған ортаға әсер ететін  шаруашылық және өзге де жобаларды,  қоршаған ортаға әсерін бағаламай  әзірлеуге және іске асыруға  тыйым салынады. Әсерді бағалау нәтижелерін жоспарлау алдындағы, жоспарлау құжаттамасының, жобалау алдындағы және жобалау құжаттамасының ажырамас бөлігі болып табылады.

3. Жобаланып жатқан және жұмыс  істеп тұрған объектілердің перспективалық  қызметі осы Кодекстің талаптарына  сәйкес қоршаған  ортаға әсерін бағалауға жатады.

4. Жобалардың тапсырыс берушісі (бастамашысы) мен әзірлеушісі  қоршаған ортаға әсер етуге  жүргізілген бағалау нәтижелерін  ескеруге және қоршаған орта  мен адам денсаулығына неғұрлым  аз зиян келтіретін нұсқаның  қабылдануын қамтамасыз етуге міндетті.  

Қоршаған ортаға әсерді бағалаудың кезеңдерi

1.  Қоршаған ортаға әсерді бағалау Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген қала құрылысының және құрылысты жобалаудың кезеңдері ескеріле отырып, дәйекті түрде жүзеге асырылады.

2. Қоршаған ортаға әсерді бағалау  мынадай кезеңдерді қамтиды:

1-кезең. Аумақты бағалау (қоршаған  ортаның жай-күйін шолу), объектіні  орналастыруға арналған учаскені  оңтайлы таңдауды негіздеу үшін  орындалады;

2-кезең. Инвестициялардың негіздемесіне (жобалардың техникалық-экономикалық негіздемесіне) ілесе жасалатын қоршаған ортаға әсерді алдын ала бағалау;

3-кезең. Әсерді бағалау, ол  жобаны іске асырудың немесе  шаруашылық және өзге де қызметті  одан әрі жүзеге асырудың ықтимал  әсерлерін толық және кешенді талдау, баламалы нұсқаларды негіздеу және қоршаған ортаны қорғауды басқару жоспарын (бағдарламасын) әзірлеу мақсатында орындалады;

4-кезең. Жұмыс жобасы құрамындағы  "Қоршаған ортаны қорғау" бөлімі, ол қоршаған ортаға қолайсыз  әсерлерді болдырмау жөніндегі техникалық шешімдерді қамтиды;

5-кезең. Жобалаудан кейінгі талдау, ол шаруашылық және өзге де  қызметті жүзеге асыру басталғаннан  кейін бір жыл өткен соң  объектінің қоршаған ортаға қауіпсіздігін  растау және табиғат қорғау  іс-шараларына түзету енгізу үшін жүзеге асырылады.

3. Қоршаған ортаға әсерді бағалаудың 3-кезеңінде сәйкес қоршаған ортаға  эмиссиялардың нормативтері әзірленеді.  

Қоршаған ортаға әсерді бағалауды  жүргізу тәртібi

1. Қоршаған ортаға әсерді бағалауды  қоршаған ортаны қорғау саласындағы  жұмыстарды орындау мен қызметтер көрсетуге лицензия алған жеке және заңды тұлғалар жүзеге асырады.

2. Қоршаған ортаға әсерді бағалау  жөніндегі жұмыстарды ұйымдастыру  мен қаржыландыруды жоспарланып  отырған қызметтің тапсырыс берушісі (бастамашысы) қамтамасыз етеді.

3. Қоршаған ортаға әсерді бағалау  әзірленімін жүзеге асыратын  жеке және заңды тұлғалар шартқа  сәйкес қоршаған ортаға әсерді  бағалау жүргізуден алынған нәтижелердің  дұрыстығы, толықтығы мен сапасы  үшін тапсырыс беруші алдында  жауапты болады.

4. Қоршаған ортаға әсерді бағалау рәсімін орындау кезінде Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасы талаптарының сақталуын бақылауды қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті орган жүзеге асырады. 

Қоршаған ортаға әсерді бағалау  процесінде есепке алынуға тиіс әсерлердің түрлерi

1. Қоршаған ортаға әсерді бағалау  процесінде:

1) тікелей әсер - объектіні орналастыру  ауданында жоспарланып отырған  негізгі және ілеспе қызмет  түрлерінің тікелей тигізетін  әсері;

2) жанама әсер - жобаны іске асыру  салдарынан пайда болатын жанама (кейінгі) факторлардан туындайтын қоршаған ортаға әсер;

3) кумулятивтік әсер - жобаны іске  асыруға ілесе жасалатын, өткен,  қазіргі немесе негізделіп алдын  ала болжанатын іс-әрекеттерден  туындайтын, үнемі ұлғаю үстіндегі  өзгерістер салдарынан пайда болатын әсер есепке алынуға тиіс.

2. Қоршаған ортаға әсерді бағалау  процесінде:

1) атмосфералық ауаға;

2) жер үсті және жер асты  суларына;

3) сутоғандары түбінің беткі  жағына;

4) ландшафттарға;

5) жер ресурстарына және топырақ  жамылғысына;

6) өсімдіктер дүниесіне;

7) жануарлар дүниесіне;

8) экологиялық жүйелердің жай-күйіне;

9) халық денсаулығының жай-күйіне;

10) әлеуметтік салаға (халықты жұмыспен  қамту, білім беру, көлік инфрақұрылымы)  әсерді бағалау жүргізіледі.

3. Қоршаған ортаға әсерге бағалау  жүргізу процесінде табиғи орта мен адам денсаулығына теріс және оң әсерлер есепке алынуға тиіс.