Лекции по "Экологии"

Экологиялық нормалау және сараптама пәні бойынша  лекциялар жоспары

1-бөлім Экологиялық мөлшерлеу

 

Лекция 1  Кіріспе. Экологиялық нормалау түсінігі, Мақсаты міндеттері

Мақсаты: Эколологиялық нормалау ұғымымен таныстыру

Жоспары:

1.Экологиялық нормалау, мақсаты

2.Экологиялық нормалау түрлері. 

3. Қоршаған орта сапасының нормативтері 

Лекцияның қысқаша мазмұны Қоршаған ортаның сапасын нормалау

Экологиялық нормалаудың  мақсаты

1. Экологиялық нормалаудың  мақсаты экологиялық қауіпсіздікті,  экологиялық жүйелер мен биологиялық әртүрлілікті сақтауды қамтамасыз ететін қоршаған орта сапасын реттеу және оған жол беруге болатын әсерді белгілеу болып табылады.

2. Экологиялық нормалау  процесінде қоршаған орта сапасының  нормативтері, эмиссиялар нормативтері  және табиғи ресурстарды пайдалану мен қорғау саласындағы нормативтер белгіленеді.

Экологиялық нормаларды енгізу мынадай  мүмкіндіктерді шешуге болады

1. Нормалау адамның қоршаған  ортамен ықпалының деңгейін анықтауға  мүмкіндік береді.

Қоршаған ортаның мониторингі; табиғат құбылыстарын байқауға ғана құрылмайды. Техникалық көрсеткіштер                ауаның судың және т.б ластануын көрсетуі тиіс.

2. Нормалар мемлекеттік органдардың  табиғатты пайдалану қызметіне  бақылауды жүзеге асыруға мүмкіндік  береді. Экологиялық бақылау табиғаттың қалай ластануын анықтау, керісіінше оның ластануының белгіленген нормалардан қандай деңгейде артып кетуін анықтайды

3. Экологиялық нормалар олардың  асып кету жағдайында жауапкершілік  шараларын қолдану үшін негіз  болып табылады.

Экологиялық нормалар кінәлі адамды жауапкершілікке тартудың бірден бір өлшемі. Мысалы: Егер кәсіпорын қалдықтары бойынша белгілі нормадан асырып жіберсе, оны жауапкершілікке тартуға болады.

2 сұрақ Экологиялық нормалаудың мынадай түрлері бар:

Қоршаған ортада зиянды заттарға жол беруге болатын шекті мөлшерде шоғырлану нормасы.

Қоршаған ортаға ластанған заттардың  жол беруге болатын шектелу мөлшерде шоғырлану және тасталу;

Шу тербелісінің магнит өрістері өзге де зиянды физикалық әсерлердің жол  беруге болатын шекті деңгейінің нормативі;

Радияциялық әсердің жол беруге болатын шекті деңгейлі нормативі;

Санитарлық қорғаныс және өзге де қорғаныс нормативі қоршаған табиғи ортада зиянды заттарға жол беруге болатын шекті мөлшерде шоғырлану  нормативтері. Бұл адамдарға және белгіленген бір кезеңде орташа ластануға жатады. Мезгіл – мезгіл ықпалы жағдайда және бүкіл өмірі бойында оған және қоршаған ортаға зиянды ықпал етпейтін зиянды заттардың барынша шоғырлануы

Ж.Ш.Ш бүкіл республика аумағында  бірдей болып табылады. Қазақстан  Республикасы аумағында бірдей және денсаулық сақтау министірлігі әзірлейді. Ж.Ш.Ш нормативтерін әзірлеген кезде табиғаттың ластануының екі түрі ең көп бір жолғы жол беретін шекті шоғырлану және орташа тәуліктік жол берілетін шоғырлану ескеріледі.

Олардың біріншісі адам организімінің қалыпты жұмыс істеуде зиянды заттар қысқа уақыт ықпалының деңгейін анықтайды.

Екіншісі қоршаған ортаның ластануына жол берілетін деңгейін анықтайды. Ол ұзақ уақыт кезеңінде адам организімінде  және денсаулығында өзгерістердің  пайда болуын туғызбайды. Ж.Ш.Ш зиянды заттар нормативтерін топтастырушы қоршаған ортаның ластануының төрт деңгейі ескеріледі.

1. Ықпалы байланысатын деңгей
2. Тітіркену
3. Созылмалы аурулар тудыратын ластану
4. Өткір ауру тудыратын ластану

Ж.Ш.Ш белгілеу үшін кәсіпорындар ғылыми зерттеу институттарын тартады.

3. Қоршаған орта сапасының  нормативтеріне:

1) қоршаған орта жай-күйінің  химиялық көрсеткіштеріне сәйкес  белгіленген нормативтер, оның  ішінде радиоактивті заттарды  қоса алғанда, жол беруге болатын  шекті шоғырлану, химиялық заттардың шамалап алынған қауіпсіз деңгейлерінің нормативтері;

2) қоршаған орта жай-күйінің  физикалық көрсеткіштеріне сәйкес  белгіленген, оның ішінде шудың,  тербелістің, магнит өрістерінің,  радиоактивтіліктің, жылудың және  өзге де физикалық әсерлердің  жол беруге болатын шекті деңгейлерінің нормативтері;

3) қоршаған орта жай-күйінің  биологиялық көрсеткіштеріне сәйкес  белгіленген, оның ішінде қоршаған  орта сапасының индикаторлары  ретінде пайдаланылатын өсімдіктердің,  жануарлардың және басқа да  организмдердің түрлері мен топтарының нормативтері, сондай-ақ санитарлық-эпидемиологиялық ережелермен және нормалармен, гигиеналық нормативтермен регламенттелетін, микроорганизмдердің жол беруге болатын шекті шоғырлану нормативтері:

топырақ бонитеті, қарашіріндінің құрамы, топырақтың су және жел эрозиясына ұшырау, олардың батпақтану, сортаңдану, тұздану көрсеткіштері және жер топырағының басқа да сипаттамалары;

аумақтың ормандылығы және онда орман өсіру, орманның қоқыстануы, ормандардың  санитарлық жай-күйі, орман қорының  жекелеген учаскелерінің басқа да сандық және сапалық көрсеткіштері;

ауыз суға және өзге де мақсаттарға  пайдаланылатын су сапасының нормативтері;

табиғи ресурстар жай-күйінің  Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген өзге де нормативтері;

4) қоршаған орта сапасының Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген өзге де нормативтері жатады. 

 

 

Өзін-өзі тексеру  тапсырмалары:

1.Экологиялық нормалау дегеніміз не?

2.Экологиялық нормалаудың түрлері  қандай?

Әдебиеттер тізімі:

1. Буторина М.В., Воробьув П.В. Инженерная экология и экологический менеджмент. М: Логос, 2003
2. Галаневич А.Г. Оценка воздействия на окружающую среду и экологическая экспертиза. Экологическая экспертиза.  М. 1999
3. Гончарук Е.И., Сидоренко Г.И. Гигиеническое  нормирование химических веществ в почве. М., 1986
4. Донченко В.К. , Питулько В.М., Растоскуев В.В. и др Экологческая экспертиза  М.: Издательский центр «Академия», 2004
5. Чегасов Г.С. ОГЭЭ. Экологическая экспериза и ОВОС.-1996.-№ 1
6. Шестаков А:с: экологический аудит; Вопросы теории и практики № Экологическая экспериза, №1 М.,1999

 

Лекция 2 Қоршаған ортаның сапасын бақылау.

Мақсаты:  Экологиялық мөлшерлеу негіздерімен таныстыру

Жоспары:

1.Мемлекеттік экологиялық бақылау.

2. Қоғамдық экологиялық бақылау.

3. Өндірістік экологиялық бақылау

Лекцияның қысқаша мазмұны:

1. Қоршаған ортаны қорғау, табиғи  ресурстарды қорғау, молықтыру мен  пайдалану саласындағы мемлекеттік  бақылаудың мақсаты экологиялық  қауіпсіздікті қамтамасыз ету,  табиғи және энергетикалық ресурстарды  үнемдеу, биологиялық ресурстарды  орнықты пайдалану, ұлттық өнімнің бәсекеге қабілеттілігін арттыру болып табылады.

2. Қоршаған ортаны қорғау, табиғи  ресурстарды қорғау, молықтыру мен  пайдалану саласында мемлекеттік  бақылаудың мынадай түрлері қолданылады:

1) экологиялық бақылау;

2) жерлердің пайдаланылуы мен қорғалуын бақылау;

3) су қорын пайдалану мен қорғау  саласындағы бақылау;

4) жер қойнауын зерттеу мен  пайдалану саласындағы бақылау;

5) Қазақстан Республикасының орман  заңнамасы саласындағы бақылау;

6) жануарлар дүниесін қорғау, молықтыру  және пайдалану саласындағы бақылау;

7) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар  саласындағы бақылау. 

Қоршаған ортаны қорғау, табиғи ресурстарды қорғау, молықтыру мен  пайдалану саласындағы мемлекеттік  бақылауды жүзеге асыратын органдар:

1) қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті орган;

2) су қорын пайдалану мен қорғау  саласындағы уәкілетті мемлекеттік  орган;

3) жер ресурстарын басқару жөніндегі  орталық уәкілетті орган;

4) орман шаруашылығы саласындағы  уәкілетті мемлекеттік орган;

5) жануарлар дүниесін қорғау, молықтыру және пайдалану саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган;

6) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар  саласындағы уәкілетті мемлекеттік  орган;

7) жер қойнауын зерттеу мен  пайдалану жөніндегі уәкілетті  мемлекеттік орган;

8) өнеркәсіп қауіпсіздігі саласындағы  уәкілетті мемлекеттік орган;

9) халықтың санитарлық-эпидемиологиялық  салауаттылығы саласындағы уәкілетті  мемлекеттік орган;

10) ветеринария саласындағы уәкілетті  мемлекеттік орган;

11) өсімдіктерді қорғау мен олардың  карантині саласындағы уәкілетті  мемлекеттік орган;

12) атом энергиясын пайдалану  саласындағы уәкілетті  мемлекеттік орган;

13) көлікті бақылау органдары  болып табылады. 

Мемлекеттік экологиялық  бақылау мынадай міндеттерді:

1) табиғат пайдаланушылардың қоршаған  ортаға жауапкершілікпен қарауын  қалыптастыруды;

2) Қазақстан Республикасының экологиялық  заңнамасы саласындағы бұзушылықтардың  алдын алуды орындау үшін қызмет  етеді. 

1.  Мемлекеттік экологиялық бақылау:

1) қоршаған ортаға эмиссияларды  және табиғи ресурстарды есепке  алу жөніндегі мемлекеттік және ведомстволық статистикалық есептілік материалдарын, сондай-ақ табиғатты пайдаланушылардың табиғат қорғау қызметі туралы деректерін талдау;

2) табиғат пайдаланушылардың Қазақстан  Республикасының экологиялық заңнамасын  сақтауы мен орындауына тексерулер ұйымдастыру және жүргізу;

3) Қазақстан Республикасы экологиялық  заңнамасының сақталуын қамтамасыз  ету үшін құқықтық құралдарды  пайдалану жолымен жүзеге асырылады.

2. Мемлекеттік экологиялық бақылау  шаралар кешенін, оның ішінде:

1) бақылаудың басымдықтарын айқындауды;

2) бақылаудың қолданыстағы құралдарын  пайдалануды;

3) қызметтің перспективалық жоспарларын,  нақты іс-шаралар мен қажетті  кадрлық және материалдық ресурстарды,  сондай-ақ сапалық және сандық  көрсеткіштерді әзірлеу мен енгізуді;

4) тексерілетін объектілер бойынша жұмыстардың жылдық және жедел жоспарларын әзірлеу мен енгізуді;

5) инспекторлық тексерулер жүргізуді;

6) талдама бақылаудың деректерін  және мемлекеттік экологиялық  бақылауды жүзеге асыру үшін  қажетті өзге де ақпаратты  жинауды, талдау мен пайдалануды;

7) мемлекеттік экологиялық бақылау  бөлімшелері қызметінің перспективалық, жылдық және жедел жоспарларын  есепке алуды, құжаттауды және  олардың іске асырылуын талдауды;

8) мемлекеттік экологиялық бақылау  бөлімшелері қызметінің ашықтығы  мен есеп беруін қамтамасыз етуді қамтиды. 

1. Мемлекеттік экологиялық  бақылауды жүзеге асыратын лауазымды  адамдарға:

лауазымы бойынша қоршаған ортаны қорғау саласындағы орталық атқарушы органның мемлекеттік экологиялық  бақылау бөлімшесінің басшысы болып  табылатын Қазақстан Республикасының Бас мемлекеттік экологиялық инспекторы;

лауазымы бойынша қоршаған ортаны қорғау саласындағы орталық атқарушы органның мемлекеттік экологиялық  бақылау бөлімшесі басшысының орынбасары болып табылатын Қазақстан Республикасының  Бас мемлекеттік экологиялық инспекторының орынбасары;

лауазымы бойынша қоршаған ортаны қорғау саласындағы орталық атқарушы органның мемлекеттік экологиялық  бақылау бөлімшесінің басқарма бастықтары мен бастықтарының орынбасарлары  және бөлім бастықтары болып табылатын Қазақстан Республикасының аға мемлекеттік экологиялық инспекторлары;

лауазымы бойынша қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органның мемлекеттік экологиялық бақылау  бөлімшесінің бас және жетекші мамандары  болып табылатын Қазақстан Республикасының мемлекеттік экологиялық инспекторлары;

лауазымы бойынша облыстардың (республикалық  маңызы бар қаланың, астананың) қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті  органның аумақтық органдары бастықтарының  орынбасарлары болып табылатын  облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) бас мемлекеттік экологиялық инспекторлары;

лауазымы бойынша облыстардың (республикалық  маңызы бар қаланың, астананың) қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті  органның аумақтық органдары мемлекеттік  экологиялық бақылау бөлімшелерінің бастықтары болып табылатын облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) аға мемлекеттік экологиялық инспекторлары;

лауазымы бойынша облыстардың (республикалық  маңызы бар қаланың, астананың) қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органның аумақтық органдары мемлекеттік экологиялық бақылау бөлімшелерінің бас және жетекші мамандары болып табылатын облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) мемлекеттік экологиялық инспекторлары;

облыстық маңызы бар қалалардың және аудандардың мемлекеттік экологиялық инспекторлары жатады.

2. Мемлекеттік экологиялық инспекторлар  белгіленген тәртіппен нысанды  киім-кешекпен, қызметтік куәліктермен, омырау белгілерімен және белгіленген  үлгідегі мөрлермен және пломбирлермен  қамтамасыз етіледі.

3. Мемлекеттік экологиялық бақылауды  жүзеге асыратын лауазымды адамның  қызметіне араласуға жол берілмейді.