Лекции по "Экологии"

4. Мемлекеттік экологиялық бақылауды  жүзеге асыруға кедергі келтіретін, мемлекеттік экологиялық бақылауды  жүзеге асыратын лауазымды адамдарға қатысты күш көрсету немесе зорлық іс-әрекет жасау арқылы қатер төндіретін адамдар Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жауаптылықта болады.

5. Мемлекеттік экологиялық инспекторлардың  өз өкілеттігі шегінде қабылдаған  шешімдерін барлық жеке және заңды тұлғалар орындауға міндетті және солар бойынша жоғары тұрған мемлекеттік органға және (немесе) лауазымды адамға немесе сотқа шағым жасауға болады. 

1. Мемлекеттік экологиялық  бақылауды жүзеге асыратын лауазымды  адамдар:

1) табиғат пайдаланушылармен, жеке тұлғалармен және қоғамдық бірлестіктермен өзара іс-қимыл жасасуға;

2) тексерілетін объектілерде, оның  ішінде әскери және қорғаныс  объектілерінде Қазақстан Республикасының  заңнамасында белгіленген тәртіппен  кедергісіз болуға;

3) жеке және заңды тұлғалардың аумақтарына сынамалар алуға арналған өлшеу аспаптары мен жабдықтарды алып кіруге, қажет болғанда мамандарды және жұртшылық өкілдерін тарта отырып, қажетті өлшеу жұмыстарын жүргізуге, сынамалар (оның ішінде тауарлар мен материалдардың үлгілерін) алуға және оларға талдау жасауға;

4) мемлекеттік экологиялық бақылауды  жүзеге асыруға қажетті құжаттаманы,  талдаулар нәтижелерін және өзге  де материалдарды сұратуға және  алуға;

5) табиғат пайдаланушының экологиялық  нормалар мен талаптарды бұзуы  қоршаған ортаға және (немесе) халықтың денсаулығына елеулі залал келтіруге әкеп соққан жағдайда, Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен лицензияларды кері қайтарып алуға және (немесе) табиғи ресурстарды пайдалануға және алуға арналған шартты (келісім-шартты) бұзуға және (немесе) табиғат пайдалануға берілген экологиялық және өзге де рұқсаттарды тоқтата тұруға және оларды жоюға бастамашы болуға;

6) жеке және заңды тұлғаларға  Қазақстан Республикасының экологиялық  заңнамасын бұзушылықтарды жою  туралы нұсқамалар шығаруға;

7) соттарға Қазақстан Республикасының  заңнамасын бұза отырып жүзеге  асырылатын шаруашылық және өзге  де қызметті шектеу, тоқтата тұру  және тыйым салу туралы талап-арыздар  ұсынуға;

8) қоршаған ортаны қорғау саласындағы  әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарауға, тұлғаларды әкімшілік немесе қылмыстық жауапқа тарту туралы материалдарды тиісті органдарға жіберуге;

9) Қазақстан Республикасының экологиялық  заңнамасын бұзу салдарынан қоршаған  ортаға келтірілген залал мөлшерін  айқындауға немесе анықтауға қатысуға, залалды өтеу туралы нұсқама шығаруға және сотқа талап-арыз ұсынуға;

10) Қазақстан Республикасының экологиялық  заңнамасын бұзушылардың іс-әрекеттерін  болғызбау немесе олардың жолын  кесу үшін жәрдемдесуін сұрап,  прокуратураға және құқық қорғау органдарына жүгінуге;

11) мердігер барлау, өндіру, бірлескен  барлау мен өндіру жүргізуді  не барлаумен және (немесе) өндірумен  байланысты емес жер асты құрылыстарын  салуды және (немесе) пайдалануды  тоқтата тұру туралы шешім  қабылдауға әкеп соққан себептерді жоюдан бас тартқан жағдайда не осы себептерді жою үшін жеткілікті мерзім ішінде оларды жоймаса; жер қойнауын пайдаланушы Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасында көзделген шараларды қолданбаған кезде; жер қойнауын пайдалану жөніндегі операцияларды тоқтата тұруға әкеп соққан себептерді жою мүмкін болмағанда; мердігер келісімшартта не бағдарламалық жұмыстарда белгіленген міндеттерді елеулі түрде бұзған кезде жер қойнауын пайдалану жөніндегі операцияларды жүргізуге арналған келісімшарттың қолданылуын тоқтату туралы өз құзыреті шегінде құзыретті органға ұсыныс енгізуге құқылы.

2. Мемлекеттік экологиялық бақылауды  жүзеге асыратын лауазымды адамдардың  Қазақстан Республикасының заңнамасында  көзделген жағдайларда арнаулы  құралдарды (арнайы байланыс құралдарын, фото-бейне аппаратураларды, өлшеу құралдарын) сақтауға, алып жүруге және қолдануға құқығы бар. 

Өндірістік экологиялық бақылау  

1. Арнайы табиғат пайдалануды  жүзеге асыратын жеке және  заңды тұлғалар өндірістік экологиялық  бақылауды жүзеге асыруға міндетті.

2. Өндірістік экологиялық бақылаудың  мақсаттары:

1) табиғат пайдаланушының экологиялық  саясатына, қоршаған орта сапасының  нысаналы көрсеткіштеріне және  қоршаған ортаға ықпалды әсер  ететін өндірістік процестерді  реттеу аспаптарына қатысты шешімдер қабылдау үшін ақпарат алу;

2) Қазақстан Республикасының экологиялық  заңнамасы талаптарының сақталуын  қамтамасыз ету;

3) табиғат пайдаланушының өндірістік  процестерінің қоршаған ортаға  және адам денсаулығына әсер  етуін мейлінше азайту;

4) табиғи және энергетикалық ресурстарды пайдалану тиімділігін арттыру;

5) тосын жағдайларға жедел кідіріссіз  ден қою;

6) табиғат пайдаланушылардың басшылары  мен қызметкерлерінің неғұрлым  жоғары деңгейде экологиялық  хабардар болуы мен жауапкершілігін  қалыптастыру;

7) кәсіпорындардың экологиялық қызметі және халықтың денсаулығы үшін қатер туралы жұртшылықты хабардар ету;

8) экологиялық талаптарға сәйкестіктің  деңгейін арттыру;

9) қоршаған ортаны қорғауды басқару  жүйесінің өндірістік және экологиялық  тиімділігін арттыру;

10) инвестициялау және кредит  беру кезінде экологиялық тәуекелдерді  есепке алу болып табылады. 

Өндірістік экологиялық бақылауды  жүргізу тәртібi

1. Өндірістік экологиялық бақылауды  табиғат пайдаланушы әзірлеген  және қоршаған ортаны қорғау  саласындағы уәкілетті органмен келісілген өндірістік экологиялық бақылау бағдарламасы негізінде табиғат пайдаланушы жүзеге асырады.

2. Өндірістік экологиялық бақылау  бағдарламасында өндірістік экологиялық  бақылау процесінде қадағаланып  отыратын міндетті параметрлер  тізбесі, оның мерзімділігін, ұзақтығы мен өлшемдер жиілігін айқындау критерийлері, пайдаланылатын аспаптық немесе есептік әдістер белгіленеді.

3. Өндірістік экологиялық бақылау  шеңберінде өндірістік процестің  тиімділігін экологиялық бағалау  қоршаған ортаға эмиссиялар, зиянды өндірістік факторлар деңгейін, сондай-ақ табиғи, энергетикалық және өзге де ресурстарды тұтынудың нақты көлемін өлшеу негізінде және (немесе) есептеу негізінде жүзеге асырылады. 

 Қоғамдық экологиялық бақылау  

Қоғамдық экологиялық бақылаудың мақсаттары мен міндеттерi

1. Қоғамдық экологиялық бақылау  жұртшылықты мемлекеттің экологиялық  проблемаларына тарту мақсатында  жүргізіледі.

2. Қоғамдық экологиялық бақылау  жүргізу тәртібін қоғамдық бірлестіктер  өз жарғыларына сәйкес айқындайды.  

Өзін-өзі тексеруге арналған сұрақтар.

1. Қандай нормативтік және нормативтік  емес құжаттарды білесіз?

2. Табиғат қорғау нормативтері  қандай заңдарда көрсетілген?

1. Буторина М.В., Воробьув П.В.  Инженерная экология и экологический  менеджмент. М: Логос, 2003

2.Галаневич А.Г. Оценка воздействия на окружающую среду и экологическая экспертиза. Экологическая экспертиза.  М. 1999

3.Гончарук Е.И., Сидоренко Г.И.  Гигиеническое  нормирование  химических веществ в почве.  М., 1986

4.Донченко В.К. , Питулько В.М., Растоскуев  В.В. и др Экологческая экспертиза  М.: Издательский центр «Академия», 2004

5.Чегасов Г.С. ОГЭЭ. Экологическая  экспериза и ОВОС.-1996.-№ 1

6.Шестаков А:с: экологический  аудит; Вопросы теории и практики  № Экологическая экспериза, №1  М.,1999

 

 Лекция 3 Санитарлық –гигиеналақ нормативтер.

Мақсаты: Санитарлық-гигинеалық нормалау негіздерін түсіндіру

Жоспары:

1.Санитарлық-гигиеналық нормалаудың теориялық негіздері . 

2. Зиянды заттарды классификациялау  принциптері

3.Улы заттардың қауіптілік класстары 

Лекцияның қысқаша мазмұны:

Санитарлық-гигиеналық нормативтер. Санитарлық -гигиеналық нормалаудың теориялық негіздері. Қоршаған орта сапасына карай тазаға немесе  комфортты (адамдардың дені саулығына қарай) және зиянды (адам денсаулығы нашарлаған) ортаға белінеді. Егер де адамдар ортамен байланысқанда олардың денсаулық жағдайлары кайтымсыз өзгеріске үшыраса, мүндай ортаны экстршалдыдеп атайды.

Осыған орай біздің еліміздің  түрғындарының денсаулыгын сақтау үшін қоршаған ортаның сапасын барлык уақытта бакылауда үстау кажет. Ол үшін қоршаған ортаныд сапасын бағалау мақсатында қоршаған орта сапасының стандарттары жасалған. Стандарт экологиялық және өндірістік-шаруашылық болып бөлінеді.

Экологиялык стандарт қоршаған ортаға шекті рауалы әсер нормаларын бслгілейді. Егер де осы экологиялық регламенттер нсгізінде есептелген жәнс қүқықтық статус алған антроиогендік жүктемс шамасы белгілснгсн мөлшерден асатын болса, адам ден-саулығына қауіп төнуі, ал өсімдіктер мсн жануарлар әлеміне оларды қүртатын әсер орын алуы мүмкіп. Осы нормалар сақталған жағдайда экожүйелердің тозуы болмайды, биологиялық әралуан-дылық пен халықтың экологиялық қауіпсіздігі сақталынылады.

Қоршаған табиғи орта сапасының  барлық нормативтері үш түрге (топтарға) бөліисді: санитарлық-гигиеналық, экологиялық (ондірістік-шаруашылық), қосалқьі (5.1-ші сурет).

Санитарльщ-гигиенальщ нормаларға - адамды қоршаған ортаның санитарлық-гигиеналык жагдайларыныц жонс сапасының корсеткіштері. Санитарлық-гигиеналық норматинтсргс зиянды зат-тсктсрдің (химиялық, биологиялык) шекті рауалы концентрациясы иемесе шекті рауалы мөлшері, физикалык әссрлер, санитарлық корғау аймағы, радиациялық әссрдің шекті рауалы дсңгейі жатады. Бүларды сақтау адам өміріне қолайлы денсаулығына қауіпсіз жагдайды қамтамасыз етеді

Халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы уәкілетті мемлекеттік орган жол беруге шекті шоғырлану нормативтерін белгілеу мақсатында зиянды заттарды қауіптілік дәрежесіне қарай сыныптауды қамтитын, ықтимал қауіпті химиялық заттарды мемлекеттік тіркеуді жүргізеді. Мемлекеттік тіркеуден өткен химиялық заттарды Қазақстан Республикасының аумағында қолдануға жол беріледі.

3. Жол беруге болатын шекті  шоғырлану және заттардың шамамен  алынған қауіптілік деңгейлерінің  нормативтерін белгілеу тәртібі  Қазақстан Республикасының халықтың санитарлық-эпидемиологиялық туралы, жануарлар дүниесін қорғау өсімін молайту және пайдалану туралы заңнамаларында, Қазақстан Республикасының жер заңнамасында йқындалады.

4. Табиғи ресурстар жай-күйінің  нормативтері Қазақстан Республикасының  заңнамасына сәйкес табиғи ресурстардың әрбір түрі бойынша белгіленеді.

Ағзалардың зиянды әсерлерге жауаптарыньщ заңдылықтары. Зиянды заттарды классификациялау принциптері. Улы заттардың қауіптілік кластары.

Өндіріс -шаруашылық нормативтері. Лимиттер. Қалдықтар. Қалдық жиналу нормативтері. Қалдықтарды орналастыру лимиті. Қоршаған орта сапасының комплекті нормативтері. Қоршаған ортаға шекті рауалы жүктеме. Су қорғау зонасы. Санитарлық қорғау зонасы.

Өзін-өзі тексеру  тапсырмалары:

1.Санитарлық-гигиеналық нормалау дегеніміз не?

2.Өндірістік-шаруашылық нормативтеріне  не жатқызылады? 

1. Буторина М.В., Воробьв П.В. Инженерная  экология и экологический менеджмент. М: Логос, 2003

2.Галаневич А.Г. Оценка воздействия  на окружающую среду и экологическая  экспертиза. Экологическая экспертиза.  М. 1999

3.Гончарук Е.И., Сидоренко Г.И.  Гигиеническое  нормирование  химических веществ в почве.  М., 1986

4.Донченко В.К. , Питулько В.М., Растоскуев  В.В. и др Экологческая экспертиза  М.: Издательский центр «Академия», 2004

5.Чегасов Г.С. ОГЭЭ. Экологическая экспериза и ОВОС.-1996.-№ 1

 

 Лекция 4 Экожүйенің жай –күйін нормалау .

Мақсаты: Экожүйенің жай –күйін нормалауды түсіндіру

Жоспары:

1.Экожүйелердің жай-күйін нормалау

2. Экожүйеге зиянды заттардың қалдықтары мен шығындыларын  шығарудың шекті рауалы мөлшері.

3. Физикалық әсерді нормалау

4.Химиялық, физикалық және  биологиялык ластаулардьщ әсерін  нормалау.

Лекцияның қысқаша мазмұны 

Қоршаған ортаға әсерді  экологиялық  нормалау және сараптауды басқару негіздері. Экожүйенің жай күйін нормалау. Санитарлық-гигиеналық және экожүйелік нормалау арасындағы өзара байланыс. Экожүйелерді нормалық және патологиялық бағалау проблемасының сандық тәсілі. Микросколиялық тәсіл. Макроскопиялық тәсіл. Дескрипторлар мен маркерлер. Табиғи экожүйелерге әсер ету мүмкіндігінің шегі. Табиғи жүйеге зиянды факторларьшың әсер рауалы деңгейі. Антропогендік салмақтар. Экожүйеге зиянды заттардың қалдықтары мен шығындыларын шығарудың шекті рауалы мөлшері. Экожүйелердің экологиялык тұрақтылығы. Экожүйелердің буферлік сыйымдылығы. Төтенше экологиялық жағдайлар зоналары. Экологиялық апат зоналары. Экологиялық қолайсыз зоналарды анықтау өлшемдері. Табиғи ортаның өзгеру багалау өлшемдері. Химиялық, физикалық және биологиялык ластаулардьщ ерекшелігі және олардың әсерін нормалау.