Қаржы терминдері

Баланс (немесе қаржы жағдайы  туралы есеп ) бухгалтерлік теңдестірілгендікке кіретін әртүрлі ақша сомаларын көрсететін, нақты бір уақыт аралығындағы фирма активтері, пассивтері және  оның жеке акционерлік капиталының нәтижесі.

    7) Accounting is the process of systematically collecting, analyzing, and       reporting financial information. The basic product that an accounting firm sells is information needed for the clients.

Есеп  беру- қаржы ақпаратын жүйелі түрде жинау, сараптама жасау және есеп беру прцессі. Негізгі ісі- есеп беруші фирмалар тұтынушыларға қажет ақпаратты таратады.

7. Certificates of deposit (CDs) are an extreme form of time deposit where the bank borrows from the public for a specified period of time and knows exactly when the loan must be repaid.

   Депозиттік сертификаттар  (мұндағы CDs аббревиатурасын Certificates of deposit деп ашамыз)  дегеніміз банктың халықтан белгілі бір уақыт аралығында ақшаны заемға алып, оны нақты қашан қацтаратынын білетін мерзімді салымның ерекше түрі. 

            Міне, мысалдардан көріп отырғанымыздай, ағылшын тіліндегі терминдерді қазақ тіліне аудару барысында біршама қиындықтар кездеседі. Ең бастысы, мәтінді  алдымен түсініп оқып, сараптама жасап, сөздердің әрбіреуінің аудармасын тауып, аударма жасау керек. Маман  аудармашының  ағылшын тіліндегі терминнің бар ерекшеліктерін білген жөн. Яғни аудармашының  терминнің жасалу жолы мен дұрыс аудару жолын анықтай білу. 

                              
 
 

  
 

                                                    Қорытынды

          Қазақстан Республикасы көп бағдарлы саясат ұстанған ел болғандықтан, қарым-қатынас жасап отырған  елдеріміз де көп. Олардың бірі – ағылшын халқы. Көптеген бейтаныс атаулар сол елден де келді. Олар да ұлттық тіл икемінде қолданыс табуы керек.

       Экономикалық терминологияның дамуы әлеуметтік жағдайларға, яғни, нарықтық қарым-қатынастың пайда болуына байланысты дамиды. Сонымен қатар   лексиканың дамуы тілішілік факторларға да байланысты болады.

Сондықтан қазақ тіліндегі терминологияның  құрылысы мынандай болмақ: сөз жасам, сөз тіркестері, басқа тілден енген, кірме сөздер және т.б. Жаңа терминдерді  атуда  осы тәсілдер белсенді қолданылуда. Жаңа терминологиялық жүйелердің дамуына халықаралық экономикалық қарым-қатынастардың қарқынды дамуы әсерін тигізетіні сөзсіз.

          Терминологияны тілдік құбылыс ретінде қабылдауымыз тиіс, және де терминнің сөздікте болмауы оны аударуға еш кедергісін тигізбейді. Керісінше, аудармашылық тәжірибе аударма тілінің лексикасын байытуға зор үлесін қосады. Ал бұдан, уақыт талабына сай жаңа екі тілдік түсіндірме сөздіктер пайда болады.  Егер де терминнің, ең басты, мағынасы аудармашыға түсінікті болса, онда мына тәсілдердің бірін қолданып аударма жасауға болады.

           Қазақ тілін ғылыми тіл ретінде дамыту, ғылыми қарым-қатынас тілі ретінде қолдану мамандардың толассыз игі әрекеттерінің бірі болса, ғылым саласындағы сол жинақталған "тілдік тәжірибені" лингвистикалық қырларынан қарастыру да үзілмейтін шара болып табылады.  Сонымен бірге теориялық мәнімен қатар практикалық жағынан да тиімді екенін әрдайым есте ұстаған жөн. Мәселен, осындай бағытта жүргізілетін  зерттеу жұмыстарының қорытындылары мен нәтижелерін ғылым салалары үшін пайдалану.

          Қаржы саласындағы терминдер жүйесінің ұғымдар жүйесімен қатынаста келуі табиғи нәрсе. Алайда бұл  екеуін бір деп қарастыруға болмайды.  Олардың сәйкес келмей жататын  тұстары да кездеседі:  біріншіден, барлық ұғымдар тілдік жағынан толық бейнеленеді деп айта аламыз; екіншіден,  олай болса, қайсыбір ұғымдар өзінің терминологиялық  мәнін айқын қалыптастыра алған жоқ;  Алайда терминдер бар мәтіннің  мәні жаңа ұғымдар мен тұжырымдардың  жасалуында десек, мәтіннен алынатын ұғымдар жиынтығы сол мәтіндегі терминдер жиынтығынан әлдеқайда көп болуы әбден мүмкін. Сонда ұғымдардың бір бөлігі ған терминологиялық жағынан бекітілгені айқындала түседі.

           Қаржы саласындағы терминдерге тән белгілер ретінде төмендегі жайттар да қарастырылады:

• терминнің өзі білдіретін ұғымға нақты сәйкестігі;
• моносемиялығы (бірмағыналығы);
• халықаралық масштабта қолданылатындығы т.т.
• экспрессияның жаттығы;
• контекске тәуелсіз екендігі;
• жүйелілігі және т.б.

      Қазақ тілінің лексикасына шет тіліндегі терминдер көптеп еніп жатыр. Алайда олардың барлығы қолданыста бола бермейді. Егер де олардың жартысынан көбісін қолдансақ, қалғандары өз тіліміздегі баламасымен өзгертілетіндігі анық.

          Мәтіндер  қаржы саласына байланысты экономикалық терминдерге негізделген. Оларды аудару барысында бірнеше тәсілдерді қолдануға тура келеді. Кейде, бір терминді аудару үшін оған бірнеше тәсілді қолдануға тура келеді. Оларды аудармастан бұрын олардың анықтамасын біліп алып, содан кейін ғана калька, түсіндіру және т.б.  жолдармен аударма жасаймыз. Әрине мәтінді  терминологиялық сөздіксіз аудару мүмкін емес. Ондағы сөздерді қарапайым жолмен сөзбе-сөз аударсақ,  қаржы маманы түгіл, жай адам оның мағынасын түсінбес еді. Сондықтан   көбінесе  терминологиялық, түсіндірме және анықтама  сөздіктермен жұмыс істеуге тура келді

           Сонымен, ағылшын терминологиясын қазақ тіліне аудару екі кезеңде орындалады:  

1. терминнің мағынасын анықтау (егер де аудармашы  ең соңғы шыққан ағылшын тіліндегі  түсіндірме сөздіктерді қолданса, немесе, контекстті және термин құрылымына қарай мағынасын анықтау арқылы )
2. қазақ тілі арқылы тура аударма жасау, яғни: транскрипция, транслитерация, калька жасау, суреттемелі аударма және т.б.

 

      Аударма жасау кезінде бұл тәсілдерді қолдану көптеген субъективтік факторларға байланысты болады. Мысалы, аудармашының жеке тәжірибесіне, зеректігіне, түсініктерді дұрыс қолдана білуі, аударма жасау кезіндегі қоршаған ортасы, сонымен қатар, мәтіннің стиліне, терминді айтушы, не қолданушы адамның жеке стиліне және т.б.  байланысты.  Алайда, ең бастысы,  ағылшын тіліндегі терминді аудару барысында, оның   қазақ тіліндегі  баламасы мағынасы жағынан оған максималды ұқсас болуына ұмтылу  керек.

  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Қосымша

VOCABULARY NOTES 

    the means of payment – төлеу құралы- средство платежа

    medium of exchange – айналым құралы-средство обращения

    a standard of value – құндылық өлшемі-мера стоимости

    a unit of account - есеп жүргізу бірлігі-единица учета

    a store of value - средство сбережения (сохранения стоимости)

    a standard of deferred payment – қарызды өтеу құралы-средство погашения долга

    a barter economy – бартер экономикасы (тауар айырбас экономикасы)- бартерная экономика

    to hand over in exchange –айырбасқа беру- передать, вручить в обмен

    a monetary unit – ақша бірлігі-денежная единица

    to be worthless –құнсыздану- обесцениваться

    an interest-bearing bank account – банктегі пайыздық төлеуі бар шот счет в банке с выплатой процентов

    to pay interest – пайыздық пайда әкелу-приносить процентный доход

    commodity money – ақша-тауар-деньги - товар

    token money – ақша белгілері-символические деньги (дензнаки)

    tiny costs – аздаған шығындар-мизерные затраты

    legal tender –заңды төлеу құралы- законное платежное средство

    IOU money - I owe you – мен сізге қарызбын; ақша-қарыздық міндеткерлік- я вам должен; деньги - долговое обязательство

    a bad deposit – банктағы салым-вклад в банке

    lines –айыппұл- штрафы

    to measure their value accurately –нақты бағасын (құндылығын)анықтау- точно измерить их стоимость (ценность)

    to divide into a wide range of amounts –бірнеше бөліктерге бөлу- разделить на много частей (маленьких или больших)

    precious metals –қымбат металлдар- драгоценные металлы

    gold bullion – алтын құйма-золотой слиток

    to deposit with – сақтау-хранить, вкладывать

    a goldsmith – зергер, алтын істер шебері- золотых дел мастер

    a bank loan – банк заемы, ссудасы-банковская ссуда, заем

    a little interest - аздаған пайыз-небольшой процент

    a transaction – мәміле- сделка

    to owe - қарыз болу-быть должным

    assets and liabilities - активтер мен пассивтер-активы и пассивы

    the vа1uе of  loan -   ссуда бағасы-стоимость ссуды

    to write (syn. to draw, to issue, to make out) a cheque - чек жазып беру-                  выписать чек

    his assets failed - оның активтері азайды-его активы снизились

    to fail - банкротқа ұшырау-(о банках) обанкротиться

    initial loan - алғашқы ссуда

    reserves - резервтер-резервы

        the amount of gold that is immediately available in the vault - әрқашанда банк қоймасында сақталатын алтын қоры- запасы (количество) золота, которое всегда находится (и может быть немедленно получено) в хранилище банка

    depositors' demands – салымшылардың талаптары- требования вкладчиков

    leaving himself with $90 - өзіне тек 90$ қалдыру-оставив себе только 90 долларов

    the reserve ratio – резервтік норма, ратио-резервная норма

        to make a profit through his interest charges –пайыздарды төлеу      арқасында пайда табу- получить прибыль за счет платежа процентов

    a run on the bank - салымшылардың банкқа көрсететін қысымы-натиск вкладчиков на банк

    the financial panic - қаржылық дүрбелең-финансовая паника

    a financial intermediary - қаржылық делдал- финансовый посредник

    insurance companies - сақтандыру компаниялары-страховые компании

    pension lands – зейнетақы қоры- пенсионные фонды

    the money stock - айналымдағы ақша - денежная масса, деньги в обращении

    to issue deposits – салым ашу-открывать вклады

    the National Girobank - англ.-Ұлттық Жиробанк- Национальный жиробанк

    trustee saving banks - сенімгерлік жинақтаушы банктер-доверительные сберегательные банки

    London clearing banks – лондондық клиринг банктері - лондонские клиринговые банки (банки - члены расчетной палаты)

    a central clearing house – орталық есептесу бөлімі- центральная расчетная палата

    inter-bank accounts – банкаралық шоттар- межбанковские счета

    Barclays - Барклайз банк (Великобритания)

    Lloyds - Ллойдз банк (Великобритания)

    to credit - несие беру-кредитовать

    cheque recipient - чек алушы-получатель чека

    cash assets -  ақша активтері - денежные активы

    the Bank of England - Англия банкі- Банк Англии, Английский банк

    interest-earning (syn. interest-bearing) assets - пайыздық пайда әкелетін активтер-активы, приносящие процентный доход

    bills and market loans – вексельдер мен нарықтық заемдар- векселя и рыночные займы

    short-term lending -  қысқа мерзімді несие-краткосрочное кредитование

    liquidity - өтімділік-ликвидность

    advances - аванс күйіндегі ссуда-ссуда в вида аванса

    securities – құнды қағаздар - ценные бумаги

    interest-bearing long-term financial assets - пайыздық пайда әкелетін ұзақ мерзімді қаржылық активтер-долгосрочные финансовые активы, приносящие процентный доход

    industrial shares - өнеркәсіптік акциялар-промышленные акции