Негізгі құралдардың есебі мен аудиті

 

« ның негізгі құралдарының пайдалану тиімділігінің сипаттайтын  көрсеткіштерін анықтай отырып, есеп беру жылы базистік жылға қарағанда  өндіріске арналған негізгі құралдардың  орташа жылдық құны 49801 мың тг. өскен, қор қайтарымы негізгі құралдардың  бір теңгесіне қанша өнім келетінін  көрсетеді. Яғни есепті жылы 1 тг. негізгі  құралға 0,69 тг (69 тиын) өнім көлемі келіп  отырғаны анықталады. Жалпы есеп беру жылы базистік жылға қарағанда қор  қайтарымы — 0,01 тг. болар болмас кеміген. Қор сиымдылығы керісінше 1 тг. өнім көлеміне қанша негізгі  құралдар келетінін көрсетеді. Есеп беру жылы базистік жылға қарағанда  қор сиымдылығы 1,42 тг. өсті. Ал жалпы  есеп беру жылы 1 тенге өнім көлеміне 0,03 тг. негізгі құралдар келіп отыр. Қосымша жұмысшыладың қормен қарулану коэффиценті есептелінеді. Ол көрсеткішке  есеп беру жылы базистік жылға қарағанда 110,2 тг. артқан. [17.187 б]

Қор сиымдылығы    негізгі  құралдардың    тиімді пайдалану    көрсеткіші болып табылады, ал негізгі    құралдардың орташа құнының өнімді өндіру көлеміне қатынасы анықталады.

Қор   сиымдылық келесі формуламен анықталады.

S 22293

S_б  =-------=---------------- 

N 156708

 

    272704

S_а =        ----------------

187371

мұндағы   S_б және S_а   -  есепті   кезеңнің   басы  мен     соңындағы қор сиымдылығы,

S - негізгі құралдардың орташа жылдық құны,

N - өнімді өткізуден түскен  кіріс.

Қор сиымдылығының бағалануы  мен есебі динамикада ерекше орын алады. Динамикадағы қор сиымдылығының  өзгеруі дайын өнімнің 1 тг. шыққандағы негізгі құралдарының құнының өсуін  немес төмендеуін сипаттайды. Біздің кәсіпорында 0,03 тг. өскен.

Қор қай тарымдылығының өсуін  құрал - жабдықтардың орташа жылдық құнының  өсу қарқынынан, дайын аөнімді  шығару көлемінің жоғары болуы мен  анықтауға болады.

Негізгі құралдардың әрбір  өскен проценті үшін, дайын өнімді шығару проценті құрайды немес төмендейді.

Берілген көрсеткіш өндірістің техникалық тиімділігін бағалау  үшін және кәсіпорынның зұзақ кезеңдегі  жұмыс тиімділігінің динамикасын  анықтауға мүмкіндік береді.

Өнімді өндірудің көлемінің  өсуі өндірістік потенциялын кеңейтудің әсері мен анықтауға болады. Ол келесідей  есептеледі.

4980160,69 = 34362,7 (тың тг.)

4980150,7 = 34860,7 (тың тг.)

мұндағы талдамалы   кезең басы мен соңындағы өндірістік потенциял,

негізгі құралдардың өндіуінің  көлемі,

Ққ - қор қайтарымдылығы.

Жыл соңында өндірістік потенциял  34362,7  мың тг.  өскен.  Негізгі  құралдардың пайдалану тиімділігінің  өсуі келесі формуламен анықталады.

 0.7515678 = 10974.6;

0.696187377 = 129290.1;

мұндағы: НҚ _т.б. - негізгі құралдарды пайдалану тиімділігі.

Негізгі құралдарды қысқарту көлемін дайын өнім шығару әсері келесі формула арқылы анықталады:

Мұндағы негізгі құралдардың  құнының төмендеуі.

Негізгі құралдардың құнының 49801 мың тг. өсуі, есепті кезеңдегі  дайын өнімді шығаруға 0,7 мң тг. әсер еткен.

Қор қайтарымының әсер ету  үлесі келесі формула мен анықталады.

Қор қайтарымдылығының өсуі дайын өнімді шығарудың өсуіне 2,59 тг әсер еткен. Дайын өнімнің шығару көлеміне осы 2 фактордың әсер етуі өндіріс рентабельділігінің өсуіне себеп болып отыр.

Дайын өнім қор сиымдылығының - 0,01 % төмендеген. Негізгі құралдараға  салынған қаржылардың қатынастарын үнемдемегені көрініп тұр.

Қатынастық үнемдеу сомасы келесі формула арқылы есептелінді.

 (0,69-0,7)<5187377 = -1873,77мың тг.

 (0,69-0,7)516708 = -1567,08 мың тг.

мұндағы: қатынастық үнемдеу  сомасы

дайын өнімді шығару көлемі;

Әрі қарай   қатынастық   үнемдеу   сомасына   және дайын  өнімді шығару көлемінің өсуіне әсер ететін көрсеткіштерге   талдау жүргізейік

 

Кесте 7.

Дайын өнім шығару көлеміне әсер ететін көрсеткіштер.

 

№	Көрсеткіш	Жыл басы	Жыл соңы	Ауытқу (-;+)
1	2	3	4	5
1	Өндіріс потенциялын кеңейту	34362,7	34360,7	-2
2	Негізгі құралдардың тиімділігінің өсуі.	10974,6	129290,1	118315,5
3	Негізгі құралдардың қысқаруы	0,06	0,7	0,64
4	Қор қайтарымы	0,22	2,59	2,37
5	Қатысты үнемдеу сомасы	1873,77	1567,08	306,69

 

Берілген кесте мәліметтеріне  қарай отырып өндірістік потенциялдың кеңеюі, дайын өнім шығару көлемінің  өсуіне — 2 мың тг. әсер еткен. Негізгі  құралдарды тиімді пайдалануы, дайын  өнімді шығарудың көлеміне ерекше әсер еткен. Есепті кезеңде ол 118315,5 мың  тг. қүрады. Негізгі қүралдардың  құрамы дайын өнім шығару көлемі мен  тікелей байланыссты. Негізгі құралдардың  қысқарлуы кәсіпорынның шаруашылық қызметіне керісінше әсер еткен, ол есепті кезеңде 0,64 мың тг. құраған, дайын өнім шығару көлеміне де әсер еткен. Дайын өнім шығару көлеміне қор  қайтарымдылығының   әсерінің   бөлігіне 2,37 %    құрап отыр. Қатынастық сомасы 306,69 мың тг. құрап  тұр. [15.14 б]

 

3.2 Өнімді (жұмысты,  қызметті), өндіру көлемін арттыру,  қор

қайтарымы мен  қор шығындылығының резервтері.

 

Қор қайтарымының өсуіне төмендегілер әсер етеді;

-  жабдықтардың      автоматтандырылуы және жаңартылуы, прогресивті технологияларды   пайдалану,   жұмыс   істеп   тұған   құрал   -   жабдықтарды  жаңарту;

-  жабдықтардың жұмыс  уақытын көбейту;

-  жабдықтардьщ жұмысының    интенсивтілігін    көтеру,    сонымен қатар шикізат пен   материалдардың сапасын қазіргі   технологиялық   процестердің  талаптарына сай болуы және   персоналдық   біліктілігінің   жоғары болуына байланысты;

-  негізгі   құралдардың  активті   бөлімінің  үлес  салмағының   өсуі, жұмыс істеп  тұрған жабдықтарды жақсарту.

Жабдықтарды пайдалануын  талдау үшін, оларды пайдалану дәрежесі бойынша топтастырады. Баланста көрсетілген  жабдықтардың барлығы қолда бар  жабдықтар деп саналады, олардың  орналастырылуы және техникалық қалпына  қарамастан, яғни олар цехта немесе қоймада орналасқан ба, жұмыс істеп  тұр ма немесе бөлшектеніп тұр  ма. Орналастырылған және орналастырылмаған  жабдықтар қолда бар жабдықтарға  жатады.

Орналастырылған жабдықтар  дегеніміз физикалық және моральді тозу себептері мен есептен шығарылуға жатқызылған немесе орналастыруға  жатқызылған жабдықтар.

Пайдалануға берілмеген жабдықтар  кәсіпорынның балансында көрсетілмейді. «Облжылукоммунқуат» МКК - ның барлық машиналар мен құрал - жабдықтары пайдалануға берілген, яғни орналастырылмаған  жабдықтар жоқ.

Жабдықтардың     саны     белгілі     бір    уақытты     белгіленген     қалпына байланысты анықталады және әр кезеңдегі орташа көрсеткіш б.т. Қолда бар жабдықтарды өндіріске  кіргізілуі және оларды өндірісте пайдалану  дәрежесін келесі көрсеткіштер сипаттайды.

1.  Пайдалануға берілген  жабдықтардың үлгісі:

 

мұндағы: Q-орналастырылған жабдықтар;

Q _ң- қолда бар жабдықтар;

2.  Іс жүзіндегі жұмыс  істеп тұрған жабдықтардың үлесі;

 

мұндағы: Q _жі жұмыс істеп тұрған жабдықтар;

3.  Нақты қордың пайдалану  дәрежесі:

Есептеу көрсеткіштер бірге  жақын, бұл дегеніміз жабдықтарды  үлкен дәрежеде пайдалану, ал өндірістік бағдарлам, өндірістік қуаттылыққа  сәйкес келеді.

Қор қайтарымының резервтері — бүл дайын өнім шығару көлемін  көбейту және негізгі құралдардың  орташа жылдық құнын қысқарту б.т., ол келесі формула бойынша есептеледі:

 

мүндағы: қор қайтарымның  өсуінің резервтері;

қор қайтармының    мүмкін болатын    және    іс жүргізгендегі  фактордың деңгейі;

дайын өнімді   өндірудің   көлемін ұлғайту резервтері;

қажетті негізгі құралдың қосымша сомасы;

негізгі құралдарды    өткізу және  жалға беру есебінен негізгі құралдардың орташа қалдықтарын  қысқарту резерві;

Қор     рентабельділігігнің          резервтік     қорын          дайын     өнім рентабельділігінің    іс жүзіндегі    деңгейіне      қор қайтарымының    өсуінің  анықталған резервіне көбейту арқылы анықталады. [24.107 б]

0,5550,4 = 0,22

мұндағы: рентабельділік деңгейі,

Анықталған       резервтердің   негізінде       қор   қайтарымы   және   қор рентабельділігін көбейту шаралары ұйымдастырылады.(22.45б)

 

Қорытынды.

 

Шаруашлық объектінің жұмысын  оперативтік басқару үшін бухгалтерлік есептің және тауардың берілгендері қолданылады. Сонымен қатар есеп пен талдау еңбек өнімділігін  арттырады, мемлекеттік қаржылық есеп берулерді және ағымдық жоспарларды, экономмикалық болжамдарды құрастыруға  көмектеседі, Қазақстан Республикасының  экономикасының заңдылықтары–ның дамуын зерттеуге мүмкіндік береді.

Біздің мемлекетіміздің  экономикасын дамыту үшін көптеген үлкен, кәсіпорындар, өндірістік ұйымдар, серіктестіктер мен фирмалар жұмыс істеу барысында. Өз кезеңінде «Облжылукоммунқуат»  МКК - ны көптеген субъектілер мен  бірге өздігінше нарыққа әсерін тигізуде: қызмет көрсетудің дамыту жолдарын іздеуде, өзінің өндірген өнімдері мен  нарықты толықтырып отырады, нарықта  бәсекелестік ортаны тудырады.

Кәсіпорынның негізгі  жөне маңызды мақсаты болып шикізатпен материалдарды үнемдеп пайдалану, негізгі қүралдарды тиімді пайдалану, өндіріс шығындарын азайту, нарықта  бәсекелесе алатын өнімдерді өндіру, олардың сапасын жоғарылату, өзіндік  құнды төмендету және жаңа технологияларды  пайдалану т.б.

«Облжылукоммунқуат» МКК - ның 2003 - 2004 ж.ж. атқарған жұмыстарына қарай  отырып, кәсіпорынның қаржы шаруашылық жағдайы жақсы деген қорытындыға  келуге болады. 2004 ж. өнімннің өзіндік  құнының өсу себебінен өнімді өткізуден түскен кіріс көтеріледі.. есепті кезең жалпы кіріс 32606 мың  тг. құрады, сонымен қатар кезең  шығындары да өскен. Персоналдық  орта тізімдік саны 3 адамға өскен. Негізгі  өндірістен түскен кірістің өсуі жүмысшылардың  орташа жылдық еңбек ақысы 19 мың  тг. өскен. Еңбек өнімділігі мен ауысу  өскен. Тауарға бағаның өсуіне байланысты сату рентабельділігі көтерілмеген, керісінше өнімнің өзіндік қүнының  көтерілуіне байланыстытауар бағасы төмендеген. 60 Қазіргі   кезде   есепті      реформалау   бағдарламасы   міндеттерінің      бірі халықаралық тәжірибедегі негізгі құралдарды есепке алудың жетік әдістерін өзіміздің тәжірибемізге енгізі қолға алынды. Соған сәйкес «Облжылукоммунқуат» МКК - ның негізгі құралдарының есебін дұрыс ұйымдастыру, бухгалтерлік есептің № 6 «Негізгі құралдардың есебі» стандартына сәйкес жүргізіеді. Кәсіпорында негізгі құралдардың құны бойынша амортизацияны тік сызықты бір ыңғай есептеу әдісі қолданылады. Негізгі құралдардың есебін дұрыс ұйымдастыруда электронды есептегіш машиналарын қолдану арқылы көптеген жетістіктерге жетуге болады және компьютер жадысында сақтауға болады. Кәсіпорында негізгі құралдардың есебін компьютерлендіру толық ұйымдастырылмаған. Осыған байланысты есепті компьютерлендірідің «1C: Бухгалтерия» бағдарламасын ұснамын.

Қазіргі уақытта кәсіпорын  өнімінің өзіндік құнын түсіру жолдарын іздеде және осы мәселе бойынша шаралар  қолдануда. Сонымен қатар сату рентабельділігі және тауырға бағаны төмендету жолдарын іздеуде. Өйткені тұтынушы бірінші кезекте тауар таңдау кезінде төмен бағаға, содан барып сапасына көңіл аударады.

Қазіргі таңда бухгалтерлік есепте меншікті негізгі құралдардың  маңызы зор. Өйткені оны есепке алу  меншік негізін есепке алу, сонымен  бірге мүлік салығын есептеу  оның амортизациясын есептеу маңызды  роль атқарады.

Кез келеген- өндіріс өз қызметіне  құрал- жабдықтарын  тартса ғана жүреді, ал ол еңбек заттары (шикізат, материалдар, сатып алынған жартылай фабрикаттар) және еңбек құралдары (машина, станок) боып бөлінеді.

Негізгі құралдарды есебін дұрыс ұйымдастыруың басты шарты  оны жіктеу болып табылады.  

 

Әдебиеттер.

 

1. «О бухгалтерском учете и финансовой отчетности»: Закон РК от 26 декабря 1995 г., № 2732 с изменеиями и дополнениями.
2. Конституция РК. Алматы «Қазақстан» 1995 г.
3. Гражданский кодекс РК. Алматы. «Баспа» 1995 г.
4. Закон РК «об аудиторский деятельности № 304 - 1» «Экономика и предпринимательство» № 23. 1998г.
5. «Анализ хозяйственной деятельности в промышленности» под / ред. В.И. Стражева М; высшая школа 1998 г.
6. Антременко В.Г. Беллиндер М. В. «Финансовой анализ» М; Дис. 1997г.
7. «Бухгалтёрский анализ» Пер. с. англ. Киев; Торгово — издательская бюроВНУ, 1993г.
8. Бакаков М.И. Шеремет А.Д. Теория анализа хозяйственный деятельности. Учебник. М, Финансы и статистика, 1994г.
9. «Бухгалтерский учет» - учебник под / ред. А.Д. Лорикова - М; «Проспект» 1998 - 392 стр.
10. «Бухгалтерлік есептің стандартары және ұсыныстар» Алматы «Кәусар - бұлақ» 1999ж.
11. «Бухгалтерский учет» учяебное пособие: 2-6 изд: под/ ред Кандрапова Н.Н. «Инфра» 1998 - 240 стр.
12. Гнас В.Н коп М.В. «Управленческий учет международной опыте»: М: финасы и статистика - 1994 г.
13. Донцова Л. В., Никиворова Н.А. «Анализ бухгалтерской отчетности». М ; Дис, 1998г.
14. дюсенбаев К.Ш. «Аудит и анализ финансовой отчетности» Учебник. Пособие К.Ш. Дюсенбаев. С.К. Егенбердиев З.К., Дюсенбаева А; қаржы — қаражат. 1998 — 502 стр.
15. В. Д. Чистов «Основы компьютерной бухгалтерии» М;   1998г.
16. Ержанов М.С. Ержанова Е.М. «Учетная политика на казахстанской предприятий» Алматы ; изд: Дом бика 1997 г.
17. Ермалова Л.Л. «Анализ финансовой - хозяиственной деятельности предприятия». М; БГЕУ, 1997г.
18. Кирьянова З.В. «Теория бухгалтеского учета» Учебник 2 изд, перераб. и доп - М: финансы и статистика.   1998 - 256 стр.
19. Родостовец В.К. «Бухгалтерскии учет на предприятия» общий курс - А; «Экономика» 1994 - 364 стр.
20. Сейдахметов О.Р. «Учет финансовой и управленческий» изд: Қаржы - қаражат.
21. Сущов А.Н, «Экономическое реформа и вопросы теорий бухгалтерского учета» М: Статистика - 1992 г.
22. Тасмағанбетов Т.А. «кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» оқу құралы - А; 1997 - 184 бет.
23. Тасмағанбетов Т.А. « Қаржы есебі» оқуқұралы-А; Дәуір. 1998-140 бет.
24. Чумакова Н.П. «Учет и анализ в промышленном производстве» США М; финансы - 1971 - 290 стр.
25. Эдвин Д., Долан. Хомин Д. Кэмпбелл. «деньги, банковское дело и денежная кредитная политика» Л; - 1996 г.
26. Нургалиева Р.Н. «Аралық қаржылық есебі», 1, 2 бөлім Карағанды - 2004