Негізгі құралдардың есебі» тақырыбының жоспары

            «Негізгі құралдардың есебі» тақырыбының жоспары.

                                             Кіріспе

       1.Бөлім. Негізгі құралдардың жіктелуі, мойындау шарттары және бағалануы.

1.1. Негізгі құралдардың жіктелуі,мойындау шарттары.

1.2. Негізгі құралдардың бағалануы.

        2.Бөлім. Негізгі құралдардың есебі.

2.1.Негізгі құралдар қозғалысы.

2.2.Негізгі құралдардың  амортизациясы мен тозу есебі.

2.3.Негізгі құралдарды жөндеудің есебі.

2.4.Негізгі құралдардың синтетикалық және аналитикалық есебі.

2.5.Негізгі құралдарға түгендеу.

       3.Бөлім. Негізгі құралдарға салынатын салықтар.

3.1 .Дивиденттерді негізгі құралдар нысанында төлеу туралы.

3.2.Жер,мүлік  және көлік құралдары салықтары бойынша есепті түзету. 

3.3.2009 жылғы көлік құралдарына салықты есептеу тәртібі.

Қосымшалар

Қолданылған әдебиеттің тізімі

                                                  Кіріспе

        Қандай да болмасын өнім өндіру еңбек күші мен өндіріс құралдарының бірігуі арқасында болады. Өнім өндіру ерекшеліктеріне және атқаратын функцияларына байланысты,өндіріс құралдары екі топқа бөлінеді:

                  еңбек заты (шикізат,материалдық ресурстар) - еңбек күшінің әсерімен бастапқы қалыптарын өзгертіп , дайын өнімге айналатын заттар;

                  құрал – жабдықтар – олардың қатысуымен  дайын өнім өңделіп шығарылады.

Аталған құралдар мен еңбек зеттеры өндірістік қордың негізгі мазмұнын құрайды және өндірістің экономикалық негізі болып табылады. Өндірістік қор негізгі және айналым қоры болып екіге бөлінеді. Бұлай бөліну себептері олардың өндіріс саласында атқаратын қызмет сипатын және өз құндарын дайын өнімге аудару түріне байланысты.

Негізгі құралдар деп-өндірістік процеске көп жыл қатарынан,бірнеше қайтара қатыса отырып,өзінің бастапқы формасын жоғалтпайтын және құнын дайын өнімге,тозуына байланысты бірте-бірте қосып отыратын активтерді айтамыз.

«Негізгі құралдарға» - қозғалмайтын мүлік, жер учаскелері,үйлер мен ғимараттар, өткізгіш тетіктер, машиналар мен жабдықтар, өлшеуіш және реттеуіш аспаптар, өндірістік және шаруашылық құрал-саймандар, өнім және жұмыс малдары, көп жылдық көшеттер тағы басқалар жатады.

Қолданылып жүрген топтастыруға сай негізгі құралдардың құрамына өндірістік және өндірістік емес қорлар кіреді. Өндірістік қорларға жататындар: өндірістің,құрылыстың, ауыл шаруашылығының,автомобиль көлігінің, сауданың және де басқа материалдың өндіріс түрлерінің негізгі қорлары. Өндірістік емес қорларға:тұрғын үй, коммуналдық шаруашылық, денсаулық сақтау, білім беру және мәдениет  салаларына арналған қор жатады. Негізгі құралды ажыоатуда түрі,өндірістік процестегі ролі, құрылымдық ерекшеліктері, тегі және басқа ерекшеліктері, белгілері орын алады. Негізгі құралдың түрлері,олардың жұмыс істеу ұзақтығы және көпшіліктің қолданылуы орталықтан бекітілген бүтіндей натуралдық заттық жүктеуді қажет етеді. Бұл топтастырылу есепке алудың негізін, негізгі қордың экономикалық сипаттамасын, амортизациясын, негізгі қордың жіктеу бірлігі болып,белгілі бір қызметтері атқаруға арналған, құрылымдық ерекшелінген зат ретінде түсіндірілетін зат немесе жекеленген заттардың белгілі бір жұмысты орындайтын ерекшелінген жиынтығы болып табылады.

ХҚЕС №16 «Негізгі құралдар» стандартына сәйкес осы стандарттың мақсаты,қаржы есептілігін пайдаланушылар ұйымының негізгі құралдар инвестициялары және ондай инвестицияға өзгерістер туралы ақпарат алуы үшін негізгі құралдар есебінің тәртібін анықтау болып табылады. Негізгі құралдар есебінің негізгі мәселелері активтерді тану,олардың баланстық құнын және осыларға байланысты танылуға тиісті амортизациялық аударымдар мен құнсызданудан болған шығындарды анықтау болып табылады.

Баланстық құн- кез келген жинақталған амортизация және құнсызданудан жинақталған залал шегерілгеннен кейін актив танылатын сомма.

Амортизациялық құн-жойылу құны шегерілген, активтің бастапқы құнының орнына көрсетілген басқа сомма.

Әділ құн-жақсы хабардан,осындай мәміле жасағысы келетін және бір-біріне тәуелсіз тараптардың арасындағы мәміле жасаған кезде активті айырбастауға болатын сомма.

Құнсызданудан болатын залал-активтің баланстық құнының оның өтелетін сомасынан асып түсетін сомасы. 

       Кәсіпорында негізгі құралдардың болуы өзекті болып табылады. Негізгі құралдар кәсіпорында өнім өндіруге,қызмет етуге, сонымен қатар пайда табу көзі болып табылады. Негізгі құралдар болмаса кәсіпорын өзінің жұмысын атқара алмайды,яғни өнім өндіре алмайды.

          1.Бөлім.Негізгі құралдардың жіктелуі,мойындау шарттары   

                                            және бағалануы.

         1.1. Негізгі құралдардың жіктелуі.

       Бухгалтерлік есепте негізгі құралдар деп өндіріс үдерісінде ұзақ уақыт бойы, яғни бір жылдан артық уақыт пайдаланылатын, өзінің бастапқы түрін, көлемін сақтай отырып , құнын шығарылған өнімге, орындалған жұмысқа, көрсетілген қызметке есептелген амортизациялық аударым мөлшері шегінде біртіндеп ауыстырып отыратын еңбек құралдарын, яғни материалдық активтерді айтады. «Негізгі құралдарға»- қозғалмайтын мүлік,жер учаскілері,үйлер мен ғимараттар, өткізгіш тетіктер, машиналар мен жабдықтар, өлшеуіш және реттеуіш аспаптары мен құралдары, есептеуіш машиналар мен техникалары және олардың бағдарламалық құралдары, көлік тасымалдау құралдары, аспаптар, өндірістік және шаруашылық құрал- саймандары, өнім және жұмыс малдары, көп жылдық көшеттер, шаруашылықтың ішкі жолы, тағыда басқалар жатады.

      Көлеміне немесіне бағасына қарамастан пайдалану мерзімі бір жылдан аспайтын өндіріс құралдары негізгі құралдардың қатарына жатпайды. Сонымен қатар негізгі құралдардың құрамына кәсіпорынның қоймаларындағы дайын бұйымдар болып саналатын жабдықтар мен машиналар, күрделі құрылыс құрамында есептелетін монтаждауды қажет ететін жабдықтар, жасалып біткен, бірақ әлі пайдалануға берілмей тұрған машиналар мен жабдықтар, сондай -ақ құрылыс -монтаж жұмысының өзіндік құнының құрамында қаралған үстеме шығындардың есебінен салынған титулдық тізімге кірмеген ғимараттар мен тетіктер, сонымен бірге жас малдар,яғни мал төлдері де жатпайды.                                                                                                                                                                                                                                                               

     Барлық «негізгі құралдар» өздерінің өндіріске қатысуына қарай өндірістік және өндірістік емес болып екі топқа бөлінеді.Өндірістік негізгі құралдар деп өндірісте қызмет ететін , яғни өнім өндіру орындарында пайдаланатын негізгі құралдарды айтады. Оларға: өндіріске арналған үйлер, ғимараттар, өткізгіш тетіктер, құрылыс машиналары, көлік тасымалдау құралдары, әр түрлі станоктар, двигательдер, құрал -саймандар, өлшеуіш аспаптар және тағы басқалары жатады. Өндірістік емес негізгі құралдардың қатарына шаруашылықтың өндірістен басқа салаларында пайдаланатын негізгі құралдар жатады. Оларға тұрмыстық үй- жай шаруашылығында, денсаулық сақтау, әлеуметтік қамсыздандыру, білім беру және мәдениет салаларында пайдаланатын негізгі құралдар және тағы  да басқа негізгі құралдар жатады. Халық шаруашылық салаларында және істейтін қызметтерінің түрлеріне қарай барлық негізгі құралдар: өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы, орман шаруашылығы, тасымалдау, байланыс, құрылыс, материалдық- техникалық жабдықтау және сату- өткізу ұйымдары, қоғамдық тамақтандыру, басқару органдары, әлеуметтік сақтандыру, ғылым және білім беру, ғылыми көмек көрсету және тағы да басқа салалары бойынша топталады.

     «Негізгі құралдарды» халық шаруашылығының салаларына қарай топтастырылған кезде олардың қатысуымен шығарылған өнімдердің, болмаса орындалған жұмыстар мен қызметтердің шаруашылықтың қай түріне жататындығы негізге алынады.

     Егер кәсіпорындар мен ұйымдардағы негізгі құралдардың бәрі тек қана ұйымның негізгі шаруашылығының түріне ғана қызмет істейтін болса,онда бұл ұйымдағы негізгі құралдардың барлығы түгелімен сол кәсіпорынның атқаратын қызметі саласындағы топқа жатады.

    Мысалы:өнеркәсіптік ұйымдағы өнеркәсіп өнімдерін өндіру үдерісіне тікелей байланысты негізгі құралдардың барлығы халық шаруашылығының өнеркәсіп саласына жатады.

     Егер  кәсіпорынның балансында осы ұйымның негізгі қызметінен басқа салаларында қызмет атқаратын өндірістері мен бөлімшелері болса, онда осы бөлімшелер мен өндірістің атқаратын қызметтерінің сипатына сәйкес келетін халық шаруашылығы саласы қызметі түріндегі топқа жатады.                                                                                                                                         

     Кәсіпорынның балансындағы тұрғын үй шаруашылығының негізгі құралдары халық шаруашылығының тұрғын үй шаруашылығы және халыққа тұрмыстық қызмет көрсету саласына жатады.                                               

     Негізгі құралдар алдына қойған мақсатына және атқаратын қызметіне қарай мынадай топтарға бөлінеді:                                                                                               

     а)үйлер (тұрғын үй, кеңсе үйі, қойма және тағы басқалар);                                             

     ә)ғимараттар (көпірлер, аспалы жолдар, жасанды су қоймалары,    эстокадалар, скважиналар және тағы басқалары);                                                          

     б)өткізгіш тетіктер (жұмыс машиналары, энергия бөлетін тетіктер, құбырлар және тағы басқалары);                                                                                              

     в)машиналар (бумен жұмыс істейтін двигательдер, іштен жанатын двигательдер, электроаппаратық трансформаторлар, экскаваторлар,грейдірлер,бульдозерлер,бетон араластырғыш машиналар, көтергіш крандар, жүк көтергіш шығырлар, су өлшегіш құралдар,монометрлер,таразылар,кассалық апараттар мен тағы басқалар);                                                                                                                                      

    г)тасымалдау құралдары (жолаушылар және жүк таситын көліктер, жеңіл көліктер,көлікке тіркемелер(прицеп),тракторлар және тағы                                                        басқалар);                                                                                                                          

    ғ)құрал- саймандар мен жабдықтар(шкафтар, бактар,контейнерлер және тағы басқалар);                                                                                                              

   д)шаруашылық құрал- жабдықтар (жиһаздар, креслолар, кілемдер, сейфтер және тағы басқалары);                                                                                         

   е)жұмыс және өнім малдары;                                                                                                                                                                                                                                                      

   ж)көп жылдық өсімдіктер мен көшеттер;                                                                       

   з)жер (ұйымның сатып алған жер көлемінің құны);                                                                                      

   и)жерді жақсартуға (өңдеуге) жұмсалған күрделі шығын;                                                                  

   к)басқа да негізгі құралдар (кітапхана қорлары және тағы басқалары);                                               

   Негізігі құралдар кімнің меншігінде, иелігінде екендігіне қарай меншіктік, яғни кәсіпорынның өзіне тиісті және уақытша жалға алынған негізгі құралдарды баланс сыртындағы «Жалға алынған негізгі құралдар» деп аталатын шотта есептейді.                                                                                 

   Сонымен қатар пайдалану барысына қарай негізгі құралдар жұмыс істейтін,жұмыс істемейтін және сақтауда тұрған деп үшке бөлінеді.                                                                                    

   Жұмыс істейтіндерге өндіріс үдерісіндегі,яғни қолданыстағы негізгі құралдар жатады.                                                                                                                                        

   Жұмыс істемейтін негізгі құралдардың қатарына тоқтатылып қойылғанда, белгілі себептермен басқа да жаққа әзірге берілмеген басы артық жабдықтар жатады.                                                                                                                 

   Сақтауда тұрған негізгі құралдарға келешекте,яғни алдыңғы уақытта тозып немесе басқа да жағдайларға байланысты істен шығатын негізгі құралдардың орнына пайдалануға арналған құрал- жабдықтар жатады.                                                    

   Материалдық активтер сатып алыну мақсатына қарай былай бөлінеді:                           

   а)негізгі құралдар;                                                                                                            

   ә)тауарлық- материалдық қорлар;                                                                                                              

   б)қаржылық инвестициялар.                                                                                                 

  Негізгі құралдардың объектісі төмендегі шарттарға сай келгенде ғана актив ретінде танылады:

    1.егер кәсіпорынның активпен байланысты келешекте экономикалық пайда алатындығына аса сенімді болса;

    2.егер негізгі құралдарды  сатып алу бойынша шығындарды,яғни өздік құнын сенімді түрде бағалау мүмкін болса.                                       

                      1.2.Негізгі құралдардың бағалануы

       Негізгі құралдар дегеніміз -ұзақ уақыт бойы материалды өндіріс саласында да, өндірістік емес салада да еңбек құралы ретінде іс- әрекет ететін материалдық активтер ұлттық комиссиясы.