Негізгі құралдардың есебі мен аудиті

-негізгі құралдарды  сатып алу бойынша өтелмеген міндеттемелер негізгі туралы;

-есеп беріліп  отырған кезеңнің соңындағы аяқгалмаған  құрылыстың құны;

-есеп берілетін  кезеңнің соңында пайдаланудан  алынған, бірақ сату мақсатымен негізгі құраддар құрамында есепте түрған негізгі қүрал жабдықгардың жекелеген түрлерінің құны;

-құралдарды қалпына  келтіруте байланысты жүмсалған  (жұмсалатын) шығындардың есеп саясаты туралы және т. с. с.

Кәсіпорын қызметіне  таддау жүргізу барысында қолданылатын ең негізгі ақпарат көздері бухгалтерлік баланс болғандықган, "Қазақстан темір жолы" үлттық компаниясы акционерлік қоғамының балансын алып отырмыз.

Халықаралық бухгалтерлік стандарттарының қағидаларының  негізінде жасалған ҚР бухгалтерлік есеп стандарттары "Қазақстан темір жолы" ұлттық компаниясы акционерлік қоғамындағы бухгалтерлік есепті ұйымдастыруды реттеуші және негізгі нормативтік құжат болып табылады. Сонымен қатар Типтік бухгалтерлік шоттар жоспарының негізінде және қызмет көлемінің түріне байланысты "Қазақстан темір жолы" ұлттық компаниясы акционерлік қоғамының жүмыс шоттар жоспары жасалған.

Барлық жүргізілетін шаруашылық операциялар салалық, типтік қүжаттар арқылы есепке алынады. Сонымен қатар есеп-қисап жұмыстары   белгіленген   бухгалтерлік   регистрлер   арқылы   жүргізіледі.

Шаруашылық субъектісінің  бухгалтерлік есеп саясаты толығымен  жасалмаған, соның нәтижесінде есепті ұйымдастыру қызметінде кейбір олқылықтар кездеседі. Сондықтан біздің ойымызша ұжымның жақын арада халықаралық бухгалтерлік есеп жэне қаржылық есеп беру стандартынан өту мүмкіндігі төмен.

 

 

1.3 "Қазақстан темір жолы" ұлттық компаниясы қаржы - экономикалық қызметін талдау

 

Экономикалық талдау кәсіпорын  дәрежесін көп жақты күрделі, үлкен көлемдегі ақпараттарды өңдеу  болмайды және үлкен еңбек шығынының  уақытын талап етеді. Кез - келген кәсіпорынның негізгі мақсаты үлкен  көлемдегі пайданы аз шығын жұмсап алу болып табылады. Бұл үшін кәсіпорынның қызметін сипаттайтын және талдау жолымен  осы көрсеткіштердің ішкі және сыртқы факторлар әсерін, экономикалық әдістердің сәйкестігін қолдану үшін негізгі  көрсеткіштерді білу қажет. Сол себептен қоғамдық ғылымдардың сараптау процесінің объективті нәтижесі болып табылады. Дербес ғылымдарды талдауды бөлу қажеттілігі  пайда болады.

Сонымен экономикалық талдау — бұл бүкіл шаруашылық жұмыстарын жақсатудағы резервтерді ашудың негізгі құралы. Өңдеу кезінде  анықталған ақпараттарды зерттеу және жіктеу және талдау, талданып отырған  объектіні жан-жақты және терең  түсінуге мүмкіндік береді. [14.101 б]

Микроэкономикалық және макроэкономикалық  талдауға бөлінеді. Күрделі өндірістің шаруашылық қызметі зерттеудің негізінде  кәсіпорынның және оның бөлімшелерінің барлық жұмыстарын сипаттайтын техника  —экономикалық көрсеткіш арасында өзара байланыс кешені бар. Экономикалық ақпарат жүйесіне базаланады. Талдаудың  сапалы және сенімді болуы, есепті материалдардың сапасына тәуелді болады. Сапалы көрсеткіштер өнеркәсіптің өндірісінің, кәсіпорынның қызмет жағдайын және оның тиімділігін  көрсететін негізгі көрсеткіштер сипаттайды.

Нарықты қатынас жағдайында "Қазақстан темір жолы" ұлттық компаниясы - ның шаруашылық қызметін басқару үшін, олардың жұмыстарын жоспарлау, есеп және есеп қисаптарын ұйымдастыру, жұмыстарын ынталандыру немесе бағалауды жүзеге асыратын экономикалық көрсеткіштер жүйесі қабылданады. Бұл жүйе кәсіпорынның және сапалық жұмыс істейтіндігін сипаттайтын өзара байланысты көрсеткіштердің жиынтығынан тұрады.

Экономикалық көрсеткіштер жүйесіне натуралды және ақшалай  абсалютті немесе салыстырмалы көрсеткіштер кіреді. Құрылу шарттарына байланысты экономикалық көрсеткіштер жоспарлы және есепті кезеңге бөлінеді. Есепті кезеңдегі  көрсеткіштер белгілі кезеңдегі  нақты жетістіктері қарастырылып көрсетіледі. Негізгі экономикалық талдаудың  мазмұны кәсіпорынның өндірістік шаруашылық қызметінің негізгі көрсеткіштері  бойынша жоспардың немесе өсу  қорының орындалу сатысын теріс  немесе оң факторларда анықтайды. [24.17 б]

«Облжылукоммунқуат» МКК - ның  қаржы - экономикалык қызметін бағалау  және оларға талдау жүргізу кесте  көрсетілген. Негізгі ақпарат көздері: Бухгалтерлік баланс, үлгі №1 — ПФ «Кәсіпорынның  қаржы -шаруашылық қызметінің есебі» үлгі № 1 -Т «Еңбек және оның төлемінің  есебі» болып табылады.[6. 74б]

 

1.3- Кесте 

"Қазақстан  темір жолы" ұлттық компаниясының қаржы                 қызметін талдау

№	Көрсеткіш	Өлш. бірл.	2006 ж	2007 ж	Ауытқу (+; -)	Өсу қарқыны %
1	2	3	4	5	6	7
1	Жжұмысты, (қызметті) өткізуден түскен кіріс	мың тг	156708	187377	30669	119,5
2	Жұмыстың (қызметтің) өзіндік құны.	мың тг	129910	154771	24861	119,1
3	Жалпы кіріс	мың тг	26798	32606	5808	141,6
4	Кезең шығындары	мың тг	23022	30803	7780	133,8
5	Негізгі қызметтен түскен кіріс (зиян)	мың тг	3776	1803	-1973	47,7
6	Негізгі емес қызметтен түскен кіріс (зиян)	мың тг	17079	33198	16119	194,4
7	Кіріс (зиян) барлығы	мың тг	1970	-31392
8	Жұмысшылардың орташа төзімдік саны	Адам	43	438	3	100,7
9	Еңбек ақы ққоры	мың тг	35049,6	43626,5	8576,9	124,5
10	Бір жұмысшының бір жылдық орташа еңбек ақысы	мың тг	80,6	99,6	19	123,6
11	Негізгі құралдың орташа жылдық құны	мың тг	222903	272704	49801	122,3
12	Қор қайтарымы	-	0,70	0,69	-0,01	98,5

 

Кестедегі беілген мәліметтерге қарай отырып "Қазақстан темір жолы" ұлттық компаниясының басқару мамандығының негізгі көрсеткіштерінің бірі болып өткізілген қызметтің көлемі (кіріс), яғни ол өткен жылмен салыстырғанда 30669 мың т, көбейген. Өткізілген өнімнің көлеміне сатып алушылардың әсерінен болған. Өткізілген өнімнің көлемі, кәсіпорынның қаржы жағдайына әсер етеді, айналым қорларының жағдайына, қордың көлеміне және бюджет төлемінің жағдайына әсер етеді. Ал кәсіпорынның өткізілген өнімінің өзіндік құны өткен жылмен салыстырғанда 24861 тг. өсті. Бұның өсуі жалпы кірістің көлемінің сәл болса да азаюына себепші болады, яғни ол 5808 мың тг. өсті. Бұның өсуі мен кәсіпорынның кезең шығындарының өткен жылмен салыстырғанда 7781 мың тг. көбейіп — кәсіпорынның таза пайдасы, яғни кіріс (зиян) барлығы - 31392 мың тг, азайды. Бұның азаюы қазіргі кәсіпорынның шығында отырғанына себепші болады. Сол үшін кәсіпорын өзінің кірістілік деңгейін арттыру үшін өзінің көрсетілген қызметтің өзіндік құны мен кезең шығындарын азайтуы қажет. [12.108 б]

Көрсетілген қызметтің көлемінің  өзгеруне көптеген факторлар әсер етеді. Олар төмендегілер:

1. Кәсіпорынды еңбек ресурстарымен  қамтамасыз ету.

2. Кәсіпорынның негізгі  құралдары мен қамтамасыз етілуі  және тиімді пайдалануы.

3. Матеиал мен және  ішкі затпен уақтылы қамтамасыз  етілуі және оны тиімді пайдалану.

Осы жоғарыдағы аталған факторлардың қызмет көлемінің әсерін анықтау  үшін төмендегідей кесте құрамыз.

 

1.4-Кесте  

Көрсетілген қызмет көлемінің  факторлық әсерін бағалау

№	Көрсеткіш	Өлш. бірл.	2004ж	2005 ж	Ауытқу (+; -)
1	2	3	4	5	6
1	Көрсетілген қызмет көлемі	мың тг	156708	187377	30669
2	Қызметкерлердің орташа төзімділік саны.	адам	435	438	3
3	Бір жұмысшының орташа жылдық өнімділігі	мың тг	360,248	427,801	67,553
4	Материалдық шығындар	мың т	130480	138735	8255
5	Негізгі құралдардың орташа жылдық құны	мың тг	222903	272704	49801
6	Материал қайтарымдылығы	тг	1,201	1,350	0,149
7	Қор қайтарымдылығы	тг	0,70	0,69	0,01

 

Берілген кестенің мәліметтеріне  талдау жүргізе отырып «Облжылукоммунқуат»  МКК - ның көрсетілген қызметінің көлемін 2004 ды өткен жылмен салыстырғанда 30669 мың тг. [187377 - 156708]. Ал өнеркәсіптік өндірістің персоналдардың орта тізім  саны өткен жылмен салыстырғанда 3 адамға [438 -435] көбейген.

Енді жоғарыда кестенің мәліметтері  бойынша факторлық 2003 жылғы өткізілген өнімнің көлемінің әсерін талдаймыз.

1. Еңбек ресурстарының  тиімділігін талдау үшін қызметкерлердің  санының және еңбек өнімділігінің  өзгеруінің әсерін анықтаймыз:

а) Қызметкерлердің тізім  сананың өзгеруінің әсерінен өнімнің  көлемі

[3x360,2]= 1080,6 мың тг ұлғаяды. 

б) Еңбек өнімділігінің  өзгеруінің салдарынан 2958,2 мың теңгеге

[67,553x438] артық өндірілген.

2. негізгі құралдардың  орташа жылдық құнының өзгеруінің  және оны тиімді пайдалануының  әсерін анықтаймыз. [15.100 б]

а) Негізгі құралдардың  орта жылдық құнының өзгеруінің әсерінен

өнімнің көлемі 35010,1 мың теңгеге [49601x0,703] артқан,

б) Ал қор қайтарымдылығының  өзгеруінен - 3566,4 мың теңгеге 

[-0,016x222903] кем өндірілген. Яғни кәсіпорын негізгі құралдарды  тиімді пайдаланбаған. Сондықтан  кәсіпорынның негізгі құралдарын  жаңарту шараларын енгізіп, оның  тиімділігін арттыру қажет.

3. Материал шығындарының  өзгеруінің және материал қайтарымды–лығының  тиімді пайдалану әсерін анықтаймыз.

а) Материал шығындарының өзгеруінің әсерінен өніңмнің шығын

көлемі 9914,2 мың теңгеге [8255x1,201] өскен.

б) Ал материал қайтарымдылығының  өзгеруінің әсерінен 19441,5 мың

теңгеге [0,143x130480] артығымен  өскен.

4. Келесі қарастыратын  көрсеткішіміз өнеркәсіптік өндірістің  персоналдардың еңбек ақы қоры, ол өткен жылмен салыстырғанда  8576,9 мың теңгеге [43626,5-35049,6] артығымен  жұмсалған. Осы көрсеткіштердің  ауытқуына әсер ететін екі  факторды қарастырамыз.

а) Жұмысшылар санының 3 адамға көбею себебінен еңбек ақы  қоры

105148,5 мың теңгеге [3x35049,6] артығымен жұмсалған.

 

б) Еңбек ақы қорының  өзгеруінің әсерінен өнім көлемі 3730951,5 мың теңгеге [8576,9x435] өскен.

 

 

1.3 Қазақстан Республикасында  қазіргі заманғы бухгалтерлік  есеп аудиттің даму концепциясы

 

Шаруашылық қаржылары  олардың қорлану көздерінің қалыптасу  қозғалыс күйін басқару және бақылау  мақсатындағы баланстық әдіс арқылы шаруашылық операцияларын жинақтап, зерттейтің ғылымды бухгалтерлік есеп деп айтамыз.

Қазақстан Республикасында, Қазақстан Республикасы Президентінің  «Бухгалтерлік есеп туралы» заң  күші бар жарлығы қолданылды.

Осы жанрлықты іске асыру  мақсатында 1996 жылы Қазақстан Республикасының  бухгалтерлік есеп жөніндегі ұлттық комиссиясы құрылды. Ұлттық комиссияның  алдына қойған мақсаты - бухгалтерлік есептің халық аралық стандарттары негізінде бухгалтерлік есеп пен  қаржылық есеп беруді ұсыну стандарттарын  жасау болды. [12.100 б]

«Бухгалтерлік есепке алу  туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 25 желтоқсандағы  заң күші бар №2732 жарлығына сәйкес Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есепке алу және қаржы есептемесі жүйесін реттеп, есеп жүргізудің негізгі  қағидалары мен жалпы ережелері  осы жарлық Қазақстан Республикасындағы  бухгалтерлік есепке алу жүйесін  анықтайды. Есепке алудың негізгі принциптері  болып табылатын заңды және жеке тұлғалардың, сондай - ақ Қазақстан  Республикасының аумағында тіркелген  резидент еместердің фирмалары мен  өкілдерінің құқықтары мен міндеттерін  белгілейді. Қазақстан Республикасының  аумағында жұмыс істейтін барлық субъектілер бухгалтерлік есепке алу мен қаржылық есеп берудің банк жүйесіндегі банк туралы заңдармен реттеледі. Бухгалтерлік есепті жүргізу:

- бухгалтерлік есепке  алу туралы жарлық;

- бухгалтерлік есепке  алудың стандарттары;

- оларға берілген әдістемелік  ұсынбалар мен нұсқаулықтар;

- субъектінің есеп жүргізу  саясаты;

Есеп жүргізу саясаты  — бұл бухгалтерлік есепке алу  және қаржы есептемесін ашу үшін олардың қағидаттары мен негіздеріне  сәйкес субъектінің басшысы қабылдайтын  әдістерінің жиынтығы.

Субъектінің есеп жүргізу  саясаты Қазақстан Республикасында  бухгалтерлік есеп пен аудитті дамыту мен жетілдірудің 1998 - 2002 жылдарға араналған  мемлекеттік бағдарламасы Қазақстан  Республикасы Президентінің 1998 жылдың 28 қаңтарындағы №3838 жарлығы мен  бекітілген. Бағдарламаның негізгі  мақсаты - түбегейлі экономикалық өзгерістер, халықаралық байланыстарды кеңейту  және Қазақстан Республикасының  әлемдік қауымдастыққа кіруі  талаптарына жауап береді, субъектілерді  пайдаланушыларға бағдарланған қажетті  қаржылық ақпаратпен қамтамасыз ететін жаңа бухгалтерлік есеп жүйесін әзірлеп  енгізуді, сондай - ақ бухгалтерлік есеп пен аудит саласында мамандардың  кәсіби біліктілігін арттыруда қамтамасыз ету болып табылады. Негізгі бухгалтерлік есеп пен аудит мынадай бағыттарда дамуы көрсетілген:

- кәсіпкерлік ісіндегі  бухгалтерлік есеп;