Ұйымды басқару жүйесіндегі бухгалтерлік есеп

Осы деректер мен дебиторлық берешектің әрбір санаты үшін күмәнді  талаптардың болжамдық пайызы негізінде күмәнді талаптар бойынша резервтің шамаланған сомасын анықтаймыз.

Күмәнді талаптар бойынша резервті төлеу мерзімдері бойынша шоттарды есепке алу әдісімен есептеу

Рет- тік №	Дебиторлық берешек  төлеу мірзімдері бойынша	Төленбеген дебиторлық берешектің сомасы	Күмәнді деп саналған талаптардың болжамдық пайызы %	Күмәнді талаптардың сомасы      (3 бағ*4 бағ) : 100%
1	2	3	4	5
1	Төлеу мерзімі келмеген	20	2	0,4
2	Төлеу мерзімі 1 күннен 30 күнге дейін	20	5	1,0
3	Төлеу мерзімі 31 күннен 60 күнге дейін	30	20	6,0
4	Төлеу мерзімі 61 күннен 90 күнге дейін	20	50	10,0
5	Төлеу мерзімі 90 күннен көп	10	80	8,0
	Жиыны	100	-	25,4

 

Кестеде көрсетілгендей, дебиторлық берешектің жалпы 100 мың теңгеге тең сомасынан 25,4 мың тенге алынатын есеп айырысу шоттарының сомасы, болжам бойынша, төленбейді және күмінді талаптар сомасын құрайды да, оған резерв есептеледі. Айту керек, бұл әдіс күмәнді талаптар бойынша резервтердің сомасын өте толық және тиянақты есептейді.

Күмәнді талаптар бойынша резервті есептегенде келесі жағдайларды есепке алу керек. Егер резерв бірінші рет құрылса, онда оның жалпы сомасы 1290 «Күмәнді талаптар бойынша резерв» шоты бойынша түпкі сальдоны көрсетеді де, баланста көрсетілуін табады және Пайдалар мен залалдар туралы есепте ол кезең шыңындары ретінде есепке алынады.

Егер да күмәнді талаптар бойынша резерв бұрында құрылған болса, және есептелген сома оның мөлшерінен көп болса, онда Пайдалар мен залалдар туралы есепте кезең шығындары ретінде оның есепті кезеңдегі жиынтығының көбеюін көрсетеді. Мысалы, 1290 «Күмәнді талаптар бойынша резерв» шотында ағымдағы мерзімнің басындағы 20,0 мың тенге  кредиттік қалдық (сальдо) ретінде есепте тұрады. Күмәнді талаптардың жаңадан есептелген сомасы 25,4 мың тенгені құрады. Мұндайда кезең шығындары ретінде Пайдалар мен залалдар туралы есепте есептелетін сома жиынтығына көбею ретінде көрсетіледі. Бұл сомаға бухгалтерлік есеп шоттарында келесі жазу жүргізіледі:

 

ДТ: 7210 «Әкімшілік шығыстар»

КТ: 1290 «Күмәнді талаптар бойынша резерв» -5,4 мың тенге (25,4-20,0)

3. Жауапты тұлғалармен есептесу

Жауапты тұлғалармен ақша қаражаттары бойынша есептесу, мекеме қызметкеркеріне операциялық-шаруашылық сипаттағы міндеттерді орындау және іссапар қызметтерінің шығындарын жабу үшін берілген қаржылар бойынша туындайды.

Жауапты тұлғалармен есептесу барысында, төмендегі негізгі тәртіптерді ұстану қажет. Ақша жауапты тұлғаның өтініші бойынша, мекеме басшысының жарлығымен, немесе ұйым бойынша шығарылған бұйрыққа сәйкес, кассалық шығыс ордерін толтыра отырып беріледі. Ақшаны алған жауапты тұлғалар, қалыптасқан тәжірибе бойынша, берілген мерзім аяқталғасын үш күннен кешіктірмей, бухгалтерияға қаржыны жұмсағаны туралы аванстық есеп беруге тиісті, және есебіне қоса шығынын растайтын барлық қажетті құжаттарды қоса тапсырады. Іссапарға жіберілген қызметкерлер, іссапардан қайтып оралғаннан кейін, қаржыны қалай пайдаланғаны жөнінде есеп береді. Жауапты тұлғаға ақша қаражатын, алдыңғы кезеңде берілген сомалар бойынша қарызы болмаған жағдайда беру тәртібін сақтаған жөн. Егер, қызметкер уақытында аванстық есебін бермей, ақтайтын құжаттарын тапсырмаса, оның қарызы еңбек ақысынан ұстап қалынады.

Жауапты тұлғаға ақшаны пайдалануға беру мерзімі мекеме басшысының бұйрығымен бекітіледі.

Әдетте, мемлекеттік тексеру органдары, аудиторлық компаниялар, ревизиялық комиссиялар немесе мекеменің ішкі аудит қызметтері тексерген жүргізген кезде, келесі құжаттардың болуын талап етеді:

• қызметкердерді іссапарға жіберу туралы бұйрық (жарлық);
• авансты жұмсау мақсаты және оның нақты жұмсалуы;
• әкімшіліктің жарлығы бойынша, іссапар куәлігінде жіберілген елді мекенге келіп кеткені жөнінде белгінің соғылуы;
• ұсынылған аванстық есептің уақытында және дұрыс жасалуы.

Жауапты тұлғаның іссапарда болған кезі, іссапар куәлігіндегі келіп кеткені жөніндегі белгілер бойынша анықталады. Оған қоса, іссапарға барып қайтқан уақыты жол шығындарын растайтын билеттің уақытымен, қонақ үйден алған түбіртектердің уақытымен, есеп беруші тұлғаның шын мәнінде іссапарда болғаны расталады.

Аванстық есеп бухгалтерияға тапсырылғаннан кейін, қосымша тапсырылған құжаттар тексеріліп, олардың іссапар шығындарының нормативтеріне сәйкестігі сарапталады.

Егер еңбеккер алған ақшасынан кем мөлшерде аванстық есеп жасаған болса, артық алған сомасын меекменің кассасына қаратуға міндетті. Егер ол алған сомасынан  көп мөлшерде шығын жұмсап, олардың барлығы нормативке сай келетін болса, онда бухгалтерия артық жасаған шығындарын қайтарып береді. Егер еңбеккерге нормадан тыс көлемде ақша қаражаты төленген болса, нормативтен асқан сома еңбеккердің жылдық жиынтық табысына қосылып, ол салық заңдарына сай жеке табыс салығын төлеуге міндетті.

Жауапты тұлғалар берілген сомаларының жұмсалуына орай, құжаттарға ішкі бақылау жүргізу қажеттігіне баса назар аудару керек. Мекеме басшасы немесе кәсіпорын иесі, активтердің сақталуан қамтамасыз етіп, олардың өз мақсатында жұмсалуын қадағалауды қамтамасыз етуге тиіс. Бақылау жүйесі, кәсіпорын иесінің мүліктерін сақтауды ғана мақсат етіп қоймайды, сонымен бірге кәсіпорынның қалыпты түрде жұмыс істеп, ондағы жұмыс істеушілерге қажетті жағдай жасауды қажет етеді.

Жауапты тұлғалармен есептесу 1250 «Қызметкерлердің қысқа мерзімді дебиторлық қарыздары», 2150 «Қызметкерлердің ұзақ мерзімді қарыздары» деп аталатын шоттар топтамасында жүргізіледі.

Қорлардың есебі

Дәріс-8.

Дәріс мақсаты: Ұйымдағы тауарлы-материалды қорлардың есебін жүргізуді ашып көрсету және де қорларды есептеудің үзіліссіз және кезеңдік жүйелерін қолдану дағдыларын ұғындыру

1. Тауарлық-материалдық қорлар және олардың жіктелуі
2. Тауарлық-материалдық қорларды бағалау әдістері

Кез-келген қызмет түрімен айналысу үшін тауарлы-материалдық құндылықтар (одан әрі қорлар) қажет, оларды кәсіпкерлер немесе ұйымдар жауапты тұлғалар арқылы қолма-қол ақшаға және берушілердің шоттары бойынша сатып алушының есеп шотынан қолма-қол ақшасыз қаржы аудару арқылы сатып ала алады. Барлық сатып алынған қорлар материалдық жауапты тұлғалардың есебіне кіріске алынады (қойма меңгерушісі, өндіріс жөніндегі менеджер, шаруашылық  меңгерушісі және т.б.).

Қорлар айналымды активтер болып табылады, өндірістік әрекет кезінде бір рет қана пайдаланылып және өздерінің құнын есепті кезеңінің шығынына немесе өндірілген өнімнің (орындалған жұмыс немесе атқарылған қызмет) өзіндік құнына толықтай алмастырады.

    Жабдықтаушылардан  қорларды сатып алған кезде, олар сатылған тауарларғашот-фактура және шығыс құжатын толтырады. Қорлардың қолма-қол ақшаға сатып алынғанын растайтын құжаттар қатарына мыналар кіреді: базардан сатып алу актісі(міндетті түрде базар әкімшілігінде тіркеледі) немесе кассалық фискальдық чек. Тауар Корпоративтік табыс салығы бойынша ПАТЕНТ арқылы есептесетін Дара кәсіпкерден сатып алынса, онда сатып алынған қорлардың аты, саны, бағасы мен сомасы көрсетілген тауарлық чекке қосымша кәсіпкердің куәлігі мен патентінің көшірмесі қоса тіркеледі. Егер ДК оңайлатылған декларация бойынша жұмыс істейтін болса, кәсіпкер фискальдық жадысы бар кассалық аппарат сатып алып, қолма-қол ақшамен есептесудің барлығы КА арқылы өтуге тиіс.

   Қорлардың кіріске  алынуы ШҮЖ «Қыса мерзімді активтер» бөліміндегі 1300 «Қорлар» шотының топтамасында жүргізіледі.

    Аталған бөлімнің  шоттар топтамасы шикізат пен  материалдар, дайын өнім, тауарлар, аяқталмаған өндіріс және өзге  қорлардың бар екендігі мен  олардың қозғалысы туралы ақпараттарды  топтастыру мақсатына арналған.

• ШИКІЗАТ ПЕН МАТЕРИАЛДАР. ШҮЖ 1310 шотында есепке алынады, - олар өнім өндіру, жұмыстарды орындап, қызмет көрсету кезінде сатып алушылар мен тапсырушылардың қолданатын қорлары;
• ДАЙЫН ӨНІМ. ШҮЖ 1320 шотында есепке алынады, - ол ұйымның сатуға арнап шығаратын өнімі;
• ТАУАРЛАР. ШҮЖ 1330 шотында есепке алынады, - олар қайта сату үшін сатып алынған тауарлар;
• АЯҚТАЛМАҒАН ӨНДІРІС. ШҮЖ 1340 шотында есепке алынады, - олар дайын өнім шығару үшін пайдаланылған өзге де шығындар, бірақ есепті кезеңде оның өндірісі аяқталмаған және сатуға әлі дайын емес өнімдер;
•   ӨЗГЕ ҚОРЛАР. ШҮЖ 1350 шотында есепке алынады, - және жоғарыда аталған топтарға кірмей қалған шығындар кіреді.

 

ТМҚ жіктелуі

 Еңбек заттары біртекті  емес. Олардың бір-бірінен өндірісте  атқаратын міндеттеріне қарай, сондай-ақ  физикалық және химиялық қасиеттеріне  қарай өзара айырмашылықтары  бар. Сондақтан да материалдар  есебін дұрыс ұйымдастырудың  ең басты мәселесі – оларға экономикалық жағынан дәлелденген жіктеу жасау болып табылады.Өздерінің өзгешіліктері мен өнім дайындауда атқаратын міндеттеріне қарай материалдар:

• шикізат;
• негізгі материал;
• көмекші материал;
• жартылай фабрикатжәне тағы да басқалар болып бөлінеді.

        Негізгі  материалдар мен шикізаттар өндірілетін  өнімнің құрамына кіріп оның  материалдық негізін жасайды.

Шикізаттар деп бұрын азды-көпті  еңбек сіңірілген заттарды атайды. Бұлардың құрамына кен өндіруші өнеркәсіп пен ауыл шаруашылығы мекемелерінің өндірген өнімдері – мұнай, кен, мақта, жүн, тері, ағаш және тағы да басқа материалдар жатады.

Негізгі материлдардың қатарына өнімнің өзіндік құнын құрайтын өңдеуші өнеркәсіп өнімдері – ұн, мата, кірпіш және тағы да басқалар жатады.

        Өндірістік  үдерістің бір сатысынан толық  өтіп әрі қарай өңдеуді қажет  ететін материалдар жартылай фабрикаттар деп аталады. Материалдардың бұл түрін әрі қарай  өңдеу  арқылы дайын бұйымдар алынады. Олардың аяқталмаған өнімнен айырмашылығы, оны сол күйінде сатуға болады. Бұндай жағдайда жартылай фабрикатты сатып алаған ұйымдар оны әрі қарай өңдейді. Сондықтан да әрі қарай өңдеуге арналған ұйымның өзінің өндірген немесе басқалардан сатып алған заттары еңбек заттарының қатарында есептелінеді. Жартылай фабрикаттар қатарына құрылыс ұйымдарында – бетон және ағаш бұйымдарын, металлургияда – шойын мен болатты жатқызуға болады.

Көмекші материлдарға – әр түрлі химикаттар мен майлайтын, сүртетін және жөндеуге керекті басқа да материалдар жатады. Көмекші материалдардың негізгі материалдардан өзгешілігі, олар өнімнің материалдық (заттық) негізін құрамайды. Олар өндіріс үдерісінде қолданылуы барысында негізгі материалдарға өзінің қандай да бір тиісті әсерін тигізіп, негізгі материалдардың  түсін тағы да басқа жақтарын өзгертеді. Материалдардың бұл түоіне бояуларды, әктерді (известь) жатқызуға болады.

        Материалдық  қорлардың ішінде бөлек топ  болып отындар, ыдыс және ыдыстық материалдар, қосалқы бөлшектер , құрылыс материалдары және тағы да басқалар есептеледі. Отындар тобына техникалық мақсатта энергия өндіруге, үй-жайларды жылытуға пайдаланатын материалдардың барлық түрі жатады.

2.Тауарлық-материалдық қорларды бағалау әдістері

Материалдық қорлар бухгалтерлік есепте мына әдістер негізінде бағаланады:

Арнайы бірегейлендіру  әдісі

Орташа өлшенген құн әдісі

ФИФО әдісі

ЛИФО әдісі

 

Арнайы жалпылама бірегейлендіру әдісі                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                 

Бұл әдіс әдетте бірімен-бірін алмастыруға болмайтын немесе кәсіпорында ерекше тәртіппен пайдаланылатын (автомобильдер, ауыр жабдықтар, асыл металдардың, асыл тастардың т.б.) нақтылы бір материалдық қорлардың бағасын есептеуге арналған. Бұл әдіс жұмсалынған материалдар мен істелінген жұмыстардың нақты өзіндік құнын есептеп шығаруды көздейді. Сондай-ақ бұл есептеу әдісі сатылып алынғанына немесе кәсіпорынның өзінде өндірілгеніне қарамастан арнаулы жоспарлауға арналған материалдардың өзіндік құнын есептеуге арналған.