Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі, оның қызметтері мен операциялары

       Ұлттық  Банктің жалпы алтын – валюта активтерінің 2008 жылғы 1 қаңтардағы жалпы  көлемі 17392,5 млн.доллар болды, бұл 2007 жылғы 1 қаңтармен салыстырғанда 1734,6 млн.долларға аз. Жалпы алтын валюта активтері көлемінің өзгеруіне еркін айырбасталатын валютадағы активтердің 2210,9 млн.долларға азаюы және монетарлық алтынның 476,3 млн.долларға ұлғаюы ықпал етті. (2 кесте).

       Қазақстанның  валюта нарығы еркін айырбасталатын валютаға сұраныстың оның ұсынысынан арттып кетту ықпалында болды. Мәселен, Ұлттық Банктің Қазақстан қор биржасындағы нетто – сатуы 6025,7 млн.доллар болды. Биржадан тыс нарықта нетто – сату 221,0 млн.доллар болды.

       Алтын – валюта активтерін басқару. Әлемдік  қаржы нарықтарында қалыптасқан ахуалға байланысты алтын – валюта активтерін мемлекеттік бағалы қағаздар сияқты барынша сақталған активтер жағына қайта құрылымдау жүргізілді. Тұтастай алғанда портфельдердің кредиттік сапасы жақсарды.

       Алтын – вальта активтерін басқару процесін жетілдіру мақсатында Ұлттық Банктің Инвестициялық комитеті құрылды және жұмыс істеуде.

       Есептті кезеңде Ұлттық Банктің алтын  – валюта активтерін сыртқы басқарушылардың  біреуімен инвестициялық басқару  бойынша келісім бұзылды.

       Ауқымды қаржы нарықтарындағы күрт өзгерістерге тез назар аудару мүмкіндін жасау мақсатында Ұлттық Банк Басқармасының 2007 жылғы 30 қарашадағы №139 қаулысымен бекітілген Атын – валюта активтерін басқару бойынша инвестициялық стратегияға тиісті өзгерістер енгізілді.

       Туынды  қаржы құралдарымен операцияларды жетілдіру және құралдар тізімін кеңейту мақсатында Ұлттық Банк Басқармасының «Ұлттық Банк Басқармасының «Ұлттық Банктің туынды қаржы құралдарымен операциялар жүргізу ережесін бекіту туралы» 2002 жылғы 13 сәуірдегі №133 қаулысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» 2007 жылғы 30 наурыздағы №33 қаулысы қабылданды.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

       ҚОРЫТЫНДЫ 

       Елімізде  қабылданған «Қазақстан Республикасының  банкер және банктік қызмет туралы»  Қазақстан Республикасы Заңына сәйкес қазіргі Қазақстан Республикасындағы банк жүйесі екі деңгейден тұрады:

• Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі – мемлекеттік орталық банк ретінде бірінші деңгейдегі банк.
• Өзге банкетердің барлығы (Мемлекеттік даму банкісінен басқасы) – екінші деңгейді сипаттайды, сондықтан да олар іс жүзінде екінші деңгейдегі банктер.

         Қазақстан Республикасы Ұлттық  Банкінің жаңаша негізегі міндетін  осылай белгілеу қажет болды  деген сауал тууы мүмкін. Осы  сауалға екі жақты жауап берген  дұрыс. 

       Біріншіден, өткен міндеті ретінде белгіленген  ұғымдардың мәнін түсінейік, яғни ұлттық валютаның ішкі тұрақтылығы бұл ішкі бағаның тұрақтылығын қамтамасыз етуді сипаттаса, ал сыртқы тұрақтылығы – бұл ұлттық валютаның шетел валютасына қатысты тұрақтылығын қамтамасыз етуді білдіреді.

       Екіншіден, ішкі баға тұрақтылығын қамтамасыз ету міндетінің қажеттігі  Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің ақша несие саясатын жүргізуде 2002 жылдан бастап Еуроодақ стандартына және инфлятцияның таргеттеу принципіне өту туралы шешім қабылдауынан туындап отыр. Инфляциялық таргеттеу принциптерін пайдаланатын көптеген елдер инфляция жөнінде қойылған мақсаттарға қол жеткізу жауапкершілігін күшейту жағдайларында инфляция бойынша бағдар ретіндегі тұтыну бағаларының индексіне сүйенбейтін болады. Оның орнына инфляциялық үрдістердің негізгі бағыттарын көрсететін баға индекстерін қарастырады және монетарлық емес тұрғыдағы («базалық инфляция» индекстері) түрлі дәрежедегі күйзелістердің ықпалын жояды.

       Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкіне мынандай қызметтерді атап өтуге болады: несие  беру, депозит қабылдау, эмиссиялық, төлем балансын қалыптастыру, төлемм жүйесін ұйымдастыру және тағы да басқа қызмет түрлерін атауға болады. Осы қызметтерді реттеп және қадағалау, соның ішінде: банктер, сақтандыру ұйымдары, бағалы қағаздар нарығының қатысушылары, жинақтаушы зейнетақы қорлары Ұлттық Банктің негізгі міндеттері мен қызметтерінің жауапкершілін күшейтеді деп ойлайм.

       Сонымен қатар Ұлттық Банк мынадай операцияларды  жүргізеді: бірінші кластық эмитенттермен  шығарылатын алты айлық өтелу  мерзімі бар міндеттемелерді қайта есепке алады; мемлекеттік бағалы қағаздарды сатып алады және сатады;  депозиттік сертификаттармен қайтару мерзімі бір жылға жататын борыштық бағалы қағаздарды сатып алады және сатады, қаржы құралдарымен операцияларды жүзеге асырады;  қажет кезінде банктерде және қаржы ұйымдарында жұрттарға; чектерді жазып вексельдерді береді; жарғыға қайшы келмейтін өз міндеттемелеріне сай келетін басқа да банктік операцияларды жүзеге асырады.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Қолданылған әдебиеттер: 

1. Сейтқасымов Ғ.С. «Ақша, несие, банктер», Алматы, 2001
2. Мақыш С.Б. «Ақша айналысы және несие», Алматы, 2004
3. Баймұратов О. «Қазақстан қаржы нарығы», Алматы, 2007
4. Ілияс А.Ә.  «Төлем жүйесі: теория және практикасы», Алматы, 2007
5. Айқын газеті 26.09.2006 [1]
6. С. С. Сахариев, А. С. Сахариева. «Әлем экономикасы», Астана, 2005
7. Көшенова Б.А. «Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары», Алматы,2000
8. Хамитов Н.Н. «Банк ісі», Алматы, 2006
9. Абленов Д.О. «Қаржылық бақылау және басқарушылық аудит        теориясы, әдіснамасы, тәжірибесі», Алматы, 2007
10. Мамыров Н.Қ., Тілеужанова М.Ә. «Макроэкономика», Алматы, 2003
11. Шеденов Ө.Қ., Сағындықов Е.Н., Жүнісов Б.А., Байжомартов Ч.С., Комягин Б.И. «Жалпы экономикалық теория», Ақтөбе, 2004
12. Әубәкіров Я.,Есқалиев М., «Экономика теория негіздері», Алматы, 2004
13. Мәуленова А.«Экономикалық теория»,Алматы, 2004
14. Шөлейбай Б. «Банк ісіндегі тәуекел-менеджмент», Алматы, 2005
15. Сахариев Б. «экономикалық теория негіздері», Алматы, 2004
16. Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. «Қаржы», Алматы, 2005
17. Тасмағамбетов Т.А., Омаров А.С. «Қаржы есебі», Алматы, 1998
18. Алдаберген Ә. «Банк жүйесінің тұрақтылығы – экономикалық дамудың  кепілі»  Егемен Қазақстан, 2004 ж  11- қараша.
19. Джемпеисова Г. И., Даулетханова Ж. Д. «Банк ісі», Өскемен, 2006
20. Мыржақыпова С.Т., Нұрғалиева А.М., Қ.Е.Сақыпова. «Банктік қадағалау және аудит», Алматы, 2001

       Қосымша 1 

 
 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Қосымша 2 

Ұлттық  банктің ресми сыйақы мөлшерлемелері. 

пайызбен, кезеңнің соңына

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Қосымша 3 

Қазақстан Ұлттық Банкінің жиынтық атын –  валюта резервтерінің құрылымы.