Ақша есебінің ұйымдастырылуын зерттеу

11.Тиісті тәртіппен  рәсімделмеген кассалық шығыс  ордерлері мен ведомостері, сондай-ақ әр түрлі адамдардың қолхаттары бар қалдыққа кіргізілмейді.Мұндай құжаттар табылғанда аудитор кассаны тексеру актісінде ақша кімнің өкімімен, қашан, қандай мақсаттарға және қандай сомада берілгенін көрсетумен бұл бұрмалауды атап өтеді.Кассада бар барлық ақша мен басқа құндылықтар осы ұйымға тиесілі деп саналады,өйткені кассада басқа адамдардың ақшасымен басқа құндылықтарын сақтауға тыйым салынады.

12.Ақша мен құндылықтарды санау аяқталған соң алынған сома бухгалтерлік есепте жазылып қойылған қалдық жайлы мәліметтермен салыстырылады.

13.Ақшалай қаражатты  тексеру жасайтын аудитор бір  мезгілде касса бөлмесі  ақша  сақтауды қамтамасыз ету ,техникалық  нығайту  мен күзет- өрт дабылы  құралдарымен жарақтандыру жөніндегі  талаптарға сай болуын тексереді.  Мұндай анықталған бұрмалаулар түгендеу актісінде көрсетіледі.

14.Іс жүзінде ақшаның және олардың баламалары бар болуын тексеру қорытыныдылары комиссияның барлық мүшелері қол қоятын түгендеу актісімен рәсімделеді.Ол үшін данада жасалады:бір данасы ұйым  бухгалтериясына беріледі,екінші кассирде қалады,үшінші аудиторда  сақталады.Ай соңында тұр деген кассирдің қолхаты келтіріледі.

15. Кем шығу табылған жағдайда аудитор кассирден кем шығудың пайда болу себептерін жазбаша түсіндірме жазуды сұрайды .Елеулі кем шығу немесе қызметті  теріс пайдалану  анықталғанда аудитор бұл жайында ұйым басшысын хабардар етеді және кассирді дереу тексеру аяқталғанша қызметтен босату және істі тергеу органдарына беруді ұсынады.

Ақша жалған құжатсыз тікелей ұрлау ісі кассаны  тексергенде кассадағы барды түгендеу жолымен анықталады. Кейде ол шын  мәнінде кассир, не болмаса басқа лауазымды қызмет адамы жасаған ысырапты жасыратын лауазымды қызмет адамының қолхатымен бүркемеленеді. Сондай-ақ, қылмыстың ең қарапайым түрі болып саналатын қаражатты қымқырудың бүркемеленбегендері де болуы мүмкін.Ақшаның кем шығуы бөгде адамдардың кассаны бұзу арқылы ақшаны ысырап қылу мен ұрлауы салдарынан ғана болмауы мүмкін, ол басқа заңсыз операцияларды уақытша заңсыз қарызға ала тұрумен де байланысты болуы ықтимал.Мұндай бұрмалаулар мен қызметті теріс пайдаланулар кассирді дұрыс таңдамау, кассаны жүйелі түрде тексермеу және  ішкі бақылаудың нашарлығының салдары болып табылады.

Ақшаны касса бойынша  кіріске алмау алынған соманы тікелей шығыстарға есептен шығармаумен  немесе кіріс операцияларын жасырумен байланысты. Есепшоттан алынған ақшаны кассаға кіріске алмау жағдайлары өте жиі кездеседі .

Аудитор банктен чек  бойынша алынған ақшаны кіріске  алудың толықтығы мен уақыттылығын чек түбіртектерінде жазылған ұқсас сомамен, банк көшірмелерімен және кірістік кассалық ордерлермен салыстыру жолымен тексеруі тиіс.Кейбір аудиторлар банктен алынған қолма-қол ақшаны кіріске алудың түгелдігін тек қана чек түбіртектері бойынша тексергенде қате жібереді.Мұны сондай-ақ банк көшірмелері бойынша(өолма-қол ақшаны алуға тиісті код бойынша) да жасау қажет. Егер көшірмелерде тазартып өшіру , түзеу іздері бар болса, сондай-ақ қалдықтар айырмасында банктен ағымдағы немесе есеп шоттан көшірмелер елып, ткесерілетін ұйымның бухгалтериясындағы жазбаларды көшірме мәліметтерімен салыстыру керек.Қатаң есептегі құжат деп саналатын банктегі шоттан көшірме мұқият бақылауды талап етеді.Сондықтан есеп көшірме мазмұнына байланысты болатын кассир мен басқа тұлғаларға көшірме алуды сеніп тапсыруға болмайды.Кассалық операцияларды жүргізу тәртібіне сәйкес ұйымда қолма-қол ақшаны қабылдау, ұйым басшысының жазбаша өкімімен бұған уәкілетті адам мен бухгалтер қол қойған кіріс кассалық ордері бойынша ғана жасалады.Көрсетілген қызметті өтеу, борыштың орнын жабу, материалдарға, пәтер ақысын төлеу және т.с.с. тәртібімен кіріс ордерлері бойынша алынған ақшаны кіріске алмау қызметкерлердің және басқа адамдарды өтелмеген берешегін талдау мен тексеру арқылы ашылады. Есеп шоттардағы төленген соманы иемдену нәтижесінде ешқандай берешекті мойындамайтын тұлғалардың өтелмеген берешек сомасы қалуы мүмкін. Мұндай адамдар мен есепті жүйілі түрде салыстыру мен олардан бұл жайлы сұрау оңды нәтижелер бере алады.Сондай-ақ, кірістік құжаттарды  тіркеуді тексеру мен тіркелген құжаттары төленген құжаттармен салыстыру да есептерді бақылаудың ықпалды тәсілі болып табылады. Кірістік ордер бойынша алынған ақшаны иемденудің жеңілдететін жағдайлар тұрғысынан алғанда, кассалық ордерлерді төлеушінің қолына төленгенге дейін тіркеудің болмауы немесе толық еместігін, уақытылы салыстырмау екендігімен борышты өндірмеу екендігін баса айту қажет. Белгілі бір нөмір берілетін кассалық ордерлерді тіркеу журналында кіріс және шығыс ордерлерді дұрыс тіркеу, бухгалтерияға төленбеген кіріс ордерлерін қайтаруды бақылау жазбалардың анық сенімділігін арттырады және қызметті теріс пайдалануды болдырмайды.

Басқа ұйымдардын алынған  ақшаны иемденуді болдырмау ең алдымен, барлық мүмкін жағдайларда колма  – қол ақшасы есеп айырысу ісін талап етеді. Тәжірибе көрсеткендей, бұл ережені бұрмалау қызметті теріс пайдалануды туындатады.

Кассалық тәртіпті бұрмалау жағдайлары байқалғанда ол міндетті түрде тексерілуге тиісті. Сонымен  бірге, едәуір сомадағы қолма – қол  ақша алған немесе салған ұйымдармен есептесулерді салыстырған жөн.

Басқа ұйымдардан ақшалай сома алуға арналған сенімхаттарды тіркеуді және сенімхаттарды іс жүзінде қолдануды тексеруде қызметті теріс пайдаланудың бір жолы болып саналады.

Ақшамен шығыстарды есептен шығару жөніндегі кассалық операциялар мүмкіндігінше тексеруге жататын барлық кезең ішіндегі кассалық есептерге тіркелетін құжаттар бойынша тексеріледі. Тексеру іс тәжірибесі көптеген ұйымдарда кассалық құжаттар сапасыз жасалатынын, көбіне кіріс және шығыс құжаттарында кассаға ақша салған немесе кассадан ақша алған жауапты адамдардың қойылған қолдары және басқа да міндетті деректемелердің жоқ екендігін көрсетеді. Мұндай құжаттардың күші жоқ деп, ал олар бойынша операциялар – негізсіз деп саналады. Егер мұндай жайттар анықталса, аудитор шұғыл шаралар қолдану мақсатымен ұйым басшысын және бас бухгалтерді бұл жайында хабардар етуге тиіс.

Тексерудің келесі кезеңінде  мыналарды анықтау керек: бұл  ұйымда кіріс және шығыс ордерлерді тіркеу журналы белгіленген түрде жүргізіле ме, барлық кассалық құжаттар журналда тіркелген бе, кассалық ордерлерде қалдырып кеткен нөмірлер жоқ па, ақшалай қаражаттың түсуі мен жұмсалуы туралы операциялардың барлығы нөмірленуге, жіппен қайымдалуға, сургучты мөрмен басылуға тиісті парақтар саны ұйым басшысы мен бас бухгалтердің қойылған қолдарымен куәләндырылуға тиісті кассалық кітапта жазылған ба?  Кассир жұмыс күні соңында сол күнгі операциялардың жиынтығын какссалық кітапта есептеуге және келесі күнге ақша қалдығын шығаруы тиіс. Ол кассалық кітаптағы жазуларды екі парақта бір мезетте көшірме қағазы арқылы жүргізуге тиіс. Кітаптың бір парағы жыртылмалы, оны кассир күн соңында басқа барлық кіріс және шығыс операциялар бойынша санақ ретінде тапсыруы тиіс.

3.3 Банк операцияларының аудиті

Ақшалай қаражат аудитінде банктік операцияларын тексеруге көп назар аударуды талап етеді.Қолданылып жүрген заңнамаларға  сәйкес ұйымдар өзнің ақшалай  қаражатын қызмет көрсететін банк мекемелерінде сақтауға міндетті. Банк мекемелерімен есеп айырысу ағымдағы, корреспонденттік жинақ шоттарында ақша сақтауға, қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді несиелер алумен, оларды өтеумен және қайта рәсімдеумен шоттарда жаңылыс жазулар жөніндегі талап – тілекпен байланысы туындайды. Ұйымдар арасындағы банк мекемелері арқылы есеп айырысулар есептесудің қолма – қол ақшасыз түрі бойынша атқарылады.

Ағымдағы шоттағы операциялардың аудитінде келесі жағдаяттарға назар аудару қажет:

1. Ағымдағы шот ашылған банк мекемесі.
2. Соманың банк көшірмелері бойынша, оларға тіркелген бастапқы құжаттарда көрсетілген сома сәйкестігі.
3. Көшірмелерге тіркелген бастапқы құжаттарда банк мөртабанының бар болуы; жасалған операциялардың дұрыстығын анықтау мақсатымен банкте қарама қарсы тексеру өткізген <span class="dash041e_0431_044b_0447_043d_044b_