Лекция по "Бюджетному праву"

Бірлескен меншіктегі мүлікке ерлі-зайыптьшардын  билік етуі - ол мүлікке билік  ету жөніндегі мэмілені олардың  қайсысының жасағанына карамастан, олардьщ  келісуі бойынша жүзеге асырылатынын жорамалдайды, сол себепті, АК-тің 518-бабына сэйкес міндетті нотариаддық растауға жататын рента төлемі үшін қатысу үлестерін ЖШС-ке беруді есепке алмағанда, серіктестік мүлкіндегі үлеске билік етуге ЖШС қатысушысы болып табылатын күйеуінің (эйелінің) жазбаша немесе нотариалды расталған келісімі талап етілмейді.

Ерлі-зайыптылардың біреуі бірлескен  мүлікке билік етуге байланысты жасаған мэміле сол мэміле жасағанының  қажетті уэкілеттіктері болмады  деген уэжбен, егер екінші тараптың мэміле туралы білгені немесе көпе-көрінеу білуге тиіс болғаны дэлелденсе, қарсы тараптың талабы бойынша жарамсыз деп танылуы мүмкін (АК-тің 220-бабы, «Неке жэне отбасы туралы» ҚР Заңының 33-бабының 2-тарм.).

Қатысушылардың жеке тұлғалармен  катысушылар үлестерінің мұрагерлігіне, бірлесе жинаған мүлікті бөлуге жэне соған ұкеас дау-дамайларға байланысты даулары аудандық (қалалық) жэне соған теңестірілген соттардың қарауына жатады.

ЖШС қатысушылары санының немесе үлестердің көлемдерінің өзгеруі - кайта құру болып  табылмайды (Заңның 61-бабының 1-бөлігі).

ЖШС-ті тарату оның қатысушыларының  жалпы жиналысының шешімімен  жүзеге асырылуы мүмкін. Егер құрьштай құжаттарында өзге көзделмесе, жалпы  жиналыстың ЖШС-ті тарату туралы бірауызды  шешімі талап етілмейді.

ҚР Конституциясының 4-бабына сай, бұл нормативтік қаулы колданылып жүрген кұқық күрамына кіреді, сондай-ак жалпыға бірдей міндетті болып табылады жэне ресми жарияланған күннен бастап күшіне енеді.

 

ҚР Жоғаргы сотының 2009 ж. 12 қантардағы «Жалған кәсіпкерлік туралы зандарды колданудың кейбір мәселелері туралы» № 1-нормативтік каулысы

Жалған кэсіпкерлік туралы қолданьшып жүрген заңдардың дүрыс жэне біркелкі қолданылуы мақсатында ҚР Жогарғы сотының  пленарлық мэжілісі қаулы етеді:

Жалған кэсіпкерлік деп формасы  бойынша занды, кэсіпкерлік немесе банктік қызметті жүзеге асыру ниеті жоқ, қолданылып жүрген заңцарға қайшы мақсаттарды көздейтін жэне азаматқа, ұйымға немесе мемлекетке ірі залал келтірген коммерциялық ұйымды касакана кұру түсінілуі керек.

АК-тің 34-бабының 2-тармағына сэйкес, коммерциялық ұйымдар мемлекеттік кэсіпорын, шаруашыльщ серіктестігі, акционерлік қоғам жэне өндірістік кооператив түрінде кұрыла алады.

Жалған кэсіпкерлік кезінде  аталған қылмыс кұрамының ерекшеліктеріне  негізделе отырып, тауарлар өндіргенде жэне қызметтер көрсеткенде солардағы азаматтардың да, қоғамньщ да кажеттіліктерін қанагаттандыру, сондай-ақ ұлттық жиынтық табыс құру мақсатында кэсіпкерлік қызметтің негізгі бастауларын белгілейтін қоғамдық қатынастар тікелей қол сұғу нысаны болып табылады.

 

Жалған кэсіпкерліктің объективті жағы коммерциялық ұйым кұру болып табылады, ал құру деп оның алғашқы тіркелуін ғана емес, сонымен қатар басқа адам құрған жалған кэсіпорыяды сатып алуды да түсіну керек.

Коммерциялық ұйым - ол Заңцы тұлғалардың  бірыңғай мемлекеттік тізіліміне тиісті жазу енгізілгеннен кейін аякталған болып танылатын мемлекеттік тіркеуден өткен кезден бастап кұрылған болып есептеледі.

Жалған кэсіпкерлік күратын  эрекеттер мен ірі залал түрінде  орын алган зардаптар арасындағы себепті байланыстың болуы - қылмыстың  объективті жағының міндетті белгісі болып табылады.

Ойдан шығарылған адамның атына  коммерциялық ұйым тіркеу, заңды мекенжайын дұрыс көрсетпеу - жалған кэсіпкерлікке  тэн белгілерсіз өздігінен аталған  қылмыс құрамына жатпайды.

Жалған кэсіпорын кұруға кэсіпкерлік қызметпен айналысу ниетінің болмауы дэлел болады.

Әрбір нақты іс бойынша қылмыстық  қудалау органдары айыпталушы ретінде  тарту туралы қаулысында, айыптау  қорытындысында, ал соттар үкімнің  сипаттау-дәлелдеу бөлігінде тұлғаның коммерциялық ұйым кұрған кезде кэсіпкерлік қызметпен айналысу ниетінің болмағанын көрсететін дэлелдерді келтіруге тиіс.

Іскерлік айналым дагдьшарына  сэйкес, құрьштай құжаттарынан өрбитін  міндеттерді олардын орындалуы  үшін қажет жэне жеткілікті уақыт  ішінде орындамау - осындай ниеттің  болмауының белгісі болып табылады. Іскерлік айналымның белгісі ретінде салық кезеңі ішінде, яғни соньщ аякталуы бойынша салық салу нысаны, салық базасы аныкталатын, салықтар мен бюджетке төлеуге жататын басқа да міндетті төлемдер сомалары есептелетін кезеңце кэсіпкерлік қызметтің болмауын қарастыруга болады.

Басқадай мэн-жайларға: тіркеуден  кейін айтарлыктай уакыттың өтуін, қажетті штаттың, мүліктің болмауын, құрьштайшьшар туралы бұрмаланған  деректердің берілуін, банктік шоттардың  ашъшмауын жатқызуға болады.

Жалған кэсіпкерліктің субъективті  жағы кінэнің қасақана формасымен сипаттала-ды. Тұлғаның жалған кэсіпорын кұру фактісіне  қатысты эрекеттерінде тікелей  пиғыл, ал залал болып табылатын  зардаптарға қатысты тікелей  де, жанама да пиғыл көзделеді.

Қьшмыстык кодекстің 192-бабының диспозициясында керсетілген терт мақсаттың біреуінің (немесе бір мезгілде бірнешеуінің) болуы, яғни бастапқыда жалған кэсіпорын кұру кезінде кінэлі адамның санасьшда болған мақсат жалған кэсіпкерліктің міндетті белгісі саналады.

Жалған кэсіпкерліктің мақсаттары: кредиттер алу, салыктардан босатылу, басқадай мүліктік пайда табу немесе тыйым салынған қызметті бүркемелеу болуы мүмкін.

Кэсіпкерлік қызметті жүзеге асырмау  ниетін дэлелдеместен кредит алу - жалған кэсіпкерлік емес, басқа қьшмыстық эрекеттердін жасалғанын дэлелдеуі мүмкін.

Жалған кэсіпкерлік кезінде  жалған кэсіпкерлік шартын жасайтын агент салық төлеуден заңсыз босатылады. Салықтардан босатьглу болып  оларды төмендету де есептеледі.

Басқадай мүліктік пайда табу - оның заңды бұза отырып жасалғанында болып табылады. Бұл жағдайда формасы бойынша заңды, бірақ мақсаттары мен мазмұны бойынша жалған, яғни кэсіпкерлік кызметпен айналысу ниетін дэлелдемейтін (акдаалай қаражаттарды колма-кол ақшаға айналдыру, делдалдық қызметтер корсету жэне тағы сол сиякты) мэмілелердің жасалуы орын алуы мүмкін.

Жалған кэсіпкерлікпен бүркемеленетін, тыйым салынған кызмет деп субъектілеріне қарамастан, заң арқьшы тыйым салынған эрекеттерді, сондай-ақ жүзеге асыру  үшін лицензия алу талап етілетін кэсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлерін түсіну керек.

Жалған кэсіпкерлік үшін қылмыстык  жауаптылық ірі залал келтірілгенде  қолданылады. Ірі залал түсінігі Қылмыстық кодекстің 189-бабының ескертуінде  берілген.

Әрбір нақты жағдайда залал алынған  кредит сомаларына, шарт жасасушы агенттің төлемеген салыктарына жэне т.б. негізделіп аныкталуға тиіс.

Шарт жасасушы агенттердің бюджетке төленетін салықтарды төлемегені үшін жалған кэсіпкердің жауапкершілігі кінэлі катынаска, яғни өзінің эрекеттерімен  ол залал келтірілуіне себепкер болатын пиғылмен қамтьшған қатынасқа негізделуге тиіс. Бұл жағдайда кінэлі адамның қылмыстық жауаптыльгғы ҚК-тің 192 жэне 222-баптарында кезделген қылмыстар-дың жиынтығы бойынша орын алады. Мемлекетке келтірілген залал шарт жасасушы агент төлеуден бас тартқан салықтар сомасы ретінде анықталады.

Салық кодексінін 56-бабында салық  төлеушінің (салық агентінің) бухгалтерлік есепке негізделетін салықтық есепке алуды жүргізуі көзделген.

Салық кезеңі қорытындьшары бойынша  салықтық есепке алу негізінде салық  салу нысандары жэне (немесе) салық салуға байланысты нысандар анықталады, сондай-ақ салық жэне бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер есептеледі. Салық салу мақсатында тауарлық-материалдық қорларды есепке алу қаржылық есептіліктің халықаралық стандарт-тарына, Қазақстан Ресгтубликасының бухгалтерлік есеп жэне каржылык есептілік туралы заңнамасының талаптарына сэйкес жүзеге асьфьшады (Салык кодексінің 57-бабы).

Сөйтіп, тауарларды, жүмыстарды, қызметтерді  сату бухгалтерлік жэне салық есебі  ережелері бойынша есепке алынуға тиіс.

Сол себепті, егер қьшмыстық іс бойынша  жалған кэсіпорын кұрған түлғаның бухгалтерлік жэне салық есебі ережелері бойынша  есепке алынбаған жэне белгісіз адамдардан тиісті күжаттар рэсімдемей алған тауарларды соның атынан сатқаны анықталса, оның эрекеті жалған кэсіпкерлік ретінде бағалауға жатады.

Бүл жағдайда жалған кэсіпорынның шарт жасасушы агенттерінде осы мәмілелер  бойьшша шегерімдерден жэне есепке алу сомасынан шығыстар мен ҚҚС  шығарып тастауға жатқызылады.

Шарт жасасушы агенттерге бюджетке салық жэне өсімақы төлеуге байланысты келтірілген залал үйымға жэне (немесе) азаматқа (жеке кэсіпкерге) келтірілген, яғни жалған кэсіпкерлікке кінэлі адамнан өндіріп алуға жататын залал ретінде бағаланады.

Салық кодексінде корпорациялык табыс  сальгғын (ары қарай - КТС) салу нысаны, атап айтқанда, салык салынатын табыс болып табылатыны белгіленген. Салық салынатын табыс жиынтық жылдық табыс пен шегерімдер арасьшдағы айырмашылық ретінде айқындалған. Жиынтық жылдық табысқа салық төлеушінің табыстарының, оның ішіңде сатудан түскен табысының да, - барлық түрлері кіреді.

ҚҚС салу нысандарының бірі салық  салынатын айналым болып табылады, атап айтканда, оған Қазақстан Республикасында  тауарларды, жүмыстарды, қызметтерді  сату бойынша ҚҚС төлеуші жасаған  айналым (сальщ салынбайтын айналымды қоспағаңда) жатқызылады.

Сөйтіп, КТС жэне ҚҚС салынатын  нысандардың болуы кәсіпкерлік  қызметті жорамалдайды. Егер, шывдығьшда, бухгалтерлік жэне салық есебі ережелері  бойынша есепке алынған тауарларды, жүмыстарды, қызметтерді сату (жалган кэсіпкерлік кезіңде орын алатын) жузеге асырылмаса, салық салу нысавдары болмайды.

Демек, жалған кэсіпорындарға салықтар салынбайды, ал бүл оларды жалған кэсіпкерлік  нэтижесівде келтірілген залал  сомасына еетізуге жол бермейді.

Тек коммерциялық үйымға қатысушылар ғана емес, басшы, сонымен қатар бүл ұйымның кэсіпкерлік қызметті жүзеге асырмайтынынан немесе тыйым салынған қызметпен айналысатьшьшан хабардар басқа да тұлғалар жалған кэсіпкерлік субъектілері болып табыла алады жэне соған келісім береді.

Жалтан кэсіпорьшды тіркеу жөніндегі  барлық іс-эрекеттерді қатысушьшардың итермелеуімен басшы жасаған  жағдайда, олардың эрекеттерін аравдатушьшық, ал басшының эрекетін орындаушының эрекеті  деп бағалау керек.

Қол жеткізілген келісушілікке  жэне жасалған эрекеттерге байланысты баска адамдар бірлесе орьгндаушьшар немесе жалған кэсіпкерлікке араңдатушьшар болып танылуы мүмкін.

Егер жалған кэсіпорын алаяқтық мақсаттарда пайдалану үшін эдейі  құрылған болса, кінэлінің іс-эрекеттерін  ҚК-тің 192 жэне 177-баптарының жиынтығы бойынша бағалау керек, ейткені бұл кылмыстар бір-бірінен қол сұғу нысандары жэне көздеген мақсаттары бойынша ажьфатьшады.

Жалған кэсіпкерлік кезінде  мақсаттардың бірі кредиттер алу  болып табьша-тындыктан, - егер кредит алған ұйымньщ кэсіпкерлік қызметпен айналыспағаны, ал алынған кредиттің кредит беру шартына сай еместігі, кредит берушіге, кепілгерге немесе мемлекетке ірі залал келтірген заңсыз пайда үшін пайдаланылғаны аныкталса, - ҚК-тің 194-бабы бойынша қосымша бағалау талап етілмейді.

Салық кодексінің 12-бабы 1-тармағының 16)-тармақшасывда Қазақстан Респуб-ликасының заңнамасына сэйкес, құрылуы жэне (немесе) оған басшьшық жасау соттың завды күшіне енген үкімімен немесе каулысымен жалған кэсіпкерлік деп танылған жалған кәсіпорынның жеке кэсіпкерлік субъектісі ретіндегі түсінігі берілген.

ҚГЖК-тің 24-бабының істің мэн-жайларын жан-жақты, толық жэне эділ зерттеу  туралы талаптарын ескере отырып, қьшмыстық  қудалау органдары   соған қатысты  түлға жалған кэсіпкерлікпен айналысқан деп айьшталып отырған коммерциялық ұйымньщ барлык шарт жасасушы агенттерін аныктау жэне тауарлардың, жұмыстардың, қызметтердің шын мэнінде сатылғанына жэне олардың ақысына қатысты істің мән-жайларын анықтау үшін шаралар қабылдауға мівдетті.

Соттың айыптау үкімінде, совдай-ақ кылмыстьщ кудалау органдарының немесе соттың ҚК-тің 192-бабы бойынша қылмыстық істі тоқтату туралы қаульшарывда ақгамайтын негіздемелерде жалған кэсіпорынның эрбір шарт жасаушысына қатысты істің нақты мэн-жайлары көрсетілуге тиіс.

«Нормативтік кұқықтық актілер туралы» ҚР Заңының 37-бабының 1-тармағына сай, нормативтік құкықтық акт ол қолданысқа енгізілгенге дейін пайда болған қатынастарға қолданылмайды.

2001 ж. 12 маусымдағы Салық кодексінің 104-бабының 1-1-тармағы, 237-бабының  1-тармағы, 5)-тармақшасы қолданысқа 2007 ж. 1 қаңтардан бастап енгізілді.

Демек, салық органы осы нормалар арқылы КТС салынатын табысты  аныктаған кезде, шығыстарды шегерімдерден  жэне керсетілген уақыттан басталатын салык кезеңі үшін ҚҚС сомаларын  есепке алудан шығарып тастауды негіздеуге кұқылы.

2009 ж. 1 қантардан басталатын сальщ  кезеңдеріне Салық кодексінің 115-бабьгаың 2)-тармақшасын жэне 258-бабы 1-тармағыньщ 5)-тармакшасын қолдану жатқызьшады.

2007 ж. 1 қаңтарына дейінгі салық  кезеңдері жайында АГЖК-тін 71-бабының  3-бөлігіне сэйкес, ҚК-тің 192-бабы бойынша қылмыстық іске қатысты занды күшіне енген сот үкімімен бұрын анықталған нақгы фактілерге сүйену керек. Егер үкіммен жалған кэсіпорынның шын мэнінде аталған шартты жасасушы агентпен мэміле жасамағаны анықталса, соңғынын шығыстарды шегеруге және солар бойьшша ҚҚС сомасын есепке алуға жатқызуы 2001 ж. 12 маусымдағы Салық кодексінің 92-бабының 2-тармағы, 235-бабыньщ 1-тармағына сай негізсіз болып табылады.

Шегерімдерден шығыстарды жэне есепке алудан ҚҚС сомаларын шьгғарып тастаудьщ заңдьшығы туралы істер бойынша жалған кэсіпорынньщ шарт жасасушы агенттері берген мэмілелердің шьш мэнінде жасалғанын дэлелдейтін айгактар анык деп таныла алмайды, өйткені заңды күшіне енген сот үкімімен басқадай анықталған.