Лекция по "Бюджетному праву"

Мезгілінде өз үлесін енгізбеген қатысушы серіктестікке үлесті енгізбеуден  келген шығындардың орнын толтыруга, сондай-ақ, - егер кұрьштай шартында немесе серіктестік жарғысында өзге көзделмесе, - АК-тін 353-бабына сэйкес, серіктестікке айыпақы төлеуге міндетті.

ЖШС-тің жарғылык капиталына енгізілген үлес немесе оның бөліп Заңның 31 -ба-бында көзделген тәртіпте қалған қатысушылар арасында меншік капиталы есебінен болінуі немесе үшінші тұлғалардың сатып алуына ұсынылуы мүмкін (Заңның 24-бабының 3, 4-тар-мақтары).

Егер Заңның 24-бабының 2-тармағында белгіленген мерзімде салымның енгізшмеген  бөлігі сатьглмаса, серіктестіктін жарғылық капиталы осы сомаға азайтуға жатады жэне қатысушылардың жарғылық капиталдағы үлесі көлеміне қарай азаяды. Мұндай жағдайда, егер жарғьшык капиталдың көлемі айлық есептік корсеткіштің жүз келеміне парапар көлемнен аз соманы құраса, онда қатысушылар бір жыл ішінде жарғылык капиталға тиісті қосымша салымдар енгізуге тиіс. Басқа жағдайда серіктестік уэкілетті мемлекеттік органнын немесе ЖШС қатысушысының арызы бойынша сот шешімі негізінде таратуға жатады.

3. Әрбір қатысушынын жарғылық капиталдың жалпы сомасына салымының 
арақатынасы (егер құрылтай шартында озге көзделмесе) оның жарғылық капиталдағы үлесі 
(тұтас немесе пайыздық бөлігінде) болып табылады. Серіктестікке жаңа қатысушьшар 
қабылдауға немесе одан бұрынғы қатысушьшардың кайсыбірінің шығуына байланысты 
жарғылык капитал көлемінің қандай да бір өзгерісі қатысушьшардың жарғьшық капиталдағы 
қабылдау жэне шығу кезіндегі үлестерін тиісінше қайта есептеуге мэжбүр етеді.

Барлық қатысушьшардың жарғылық капиталдағы  үлестері жэне тиісінше олардың ЖШС мүлкі құнындағы үлестері (мүліктегі үлес), - егер кұрылтай кұжаттарында өзге көзделмесе, - олардын жарғылык капиталға салған салымдарьгаа шамалас болады. Ол кезде қатысушылардың мүліктегі үлеске құқығы заттық емес, міндетті сипатта болады, ал бұл:

1) серіктестіктің мүлкі катысушыларға меншік кұқында тиесілі болмайтынын;

2) АК-тің 80-бабының 3-тармағында көзделген жағдайды қоспағанда, қатысу- 
шылардын ЖШС мүлкіндегі оз үлесін заттай бөліп беруді талап етуге құқьшы еместігін 
білдіреді.

ЖШС-тің жарғьшық капиталындағы  қатысушының үлесі оның серіктестікке  жэне ЖШС мүлкіндегі үлестеріне қатысты  құқыктары мен міндеттерінін  жиынтығы болып есептелетінін ескере отырып, оның мақсаты:

ЖШС-тің жеке кэсіпкерлікті жүзеге асыруы үшін материалдық база кұру;

 

ЖШС-тің кредит берушілер алдындағы  міндеттемелерінің орындалуын қамта-масыз  ету;

үлес иеленушінің ЖШС-тің таза табысындағы тиісті үлесін алуын  қамтамасыз ету;

қатысушьгға (үлес иеленушіге) ЖШС  істерін басқаруға қатысу құқын  беру;

қажетті жағдайда үлес иеленушінің өзінің іскер серіктерімен есеп айырысқанда төлем қаражаты ретінде пайдаланылуы (сату, сенімгерлікпен басқаруға, кепілге беру жолымен жэне т.б.);

- оның иеленушісінін ЖШС тараған жағдайда өз үлесінің тиісті кұнын жэне кредит берушілермен есеп айырысканнан кейін қалған мүлік бөлігінің күнын алу немесе серіктестіктін барлык қатысушыларының келісуімен ол мүліктің бір бөлігін заттай алу құқын иеленуі болып табьшады.

4. Жарғылық капиталға оз салымын енгізбеген ЖШС қатысушысы үлеске кұқығын: 
серіктестік қатысушыларынын жалпы жиналысының шешімі негізінде оның үлесін жарғылық 
капиталға серіктестік меншік капиталы есебінен (Занньщ 24-бабыньщ 3-тарм.) енгізгеннен, 
баска қатысушылар арасында бөлгеннен немесе үшінші тұлғалар сатып алғаннан немесе ЖШС жарғылық капиталды азайтуды жүзеге асырғаннан кейін барып жоғалтуы мүмкін. Қатысушының жарғылық капиталға салым салмау фактісінің өзі күрылтайшыны қатысушылар қатарынан сот тэртібімен шығарып тастауға негіздеме болып табылмайды.

Өз салымын енгізген ЖШС қатысушысы өзінің үлеске деген қүдыгын ол яқтиярсыз сатып алынған жағдайда ғана жоғалтуы мүмкін.

Кез келген негіздемелер бойынша үлеске қүқығын жоғалтуы қатысушының ЖШС-тен  шыгып қалуына экеліп соқтырады.

ЖШС қатысушысынан үлесті ықтиярсыз  сатып алуға ол серіктестікке немесе оның катысушьшарына айтарлыктай зиян келтірген жағдайда ғана сот тэртібімен жол беріледі (Заңның 34-бабы).

Серіктестікке немесе оның қатысушыларына келтірілген айтарлыктай зиян деп  оның зардаптарын жою - ЖШС жэне оның қатысушылары үшін қиындық тудырған немесе мүмкін болмаған зиянды түсіну керек.

ЖШС-ке немесе оның қатысушыларына келтірілген  зиян айтарлықтай болып табыла ма деген мэселені шешу барысында соттар эрбір нақты жағдайда барлық мэн-жайларды ескеруге жэне, атап айтқанда, зиян келтірілгені себепті орын алған зардаптарды, ЖШС-тің зиян келтірілгенге дейінгі жэне содан кейінгі мүліктік жағдайын, оның зардаптарын жоюға кеткен уақытты негізге алуға тиіс. Бүл мэселе бойынша сот қорытындылары дэлелді болуға тиіс.

Занда белгіленген тэртіпте үлесті сатып алу - үлесті сатып алушы серіктестік қатысушылары қатарына кірді дегенді білдіреді (Занньщ 28-бабының 2-тарм.). Қатысушының өз үлесіне билік ету қүқы құрылтай құжаттарына өзгерту енгізу жэне оларды ҚР Әділет министрлігінің аумақтық органында тіркету кезінен бастап пайда болады.

ЖШС қатысушысы Занда белгіленген  тэртіпте серіктестік мүлкіндегі өз үлесіне (оның бір бөлігіне) билік  етуге құқылы.

Егер кұрьштай құжаттарында өзге көзделмесе, ЖШС қатысушысының өз үлесін (оның бір бөлігін) үшінші тұлғаларға иеліктен шығарып беруіне, қатысушының басқа қатысушьшар немесе үшінші түлға алдындағы міндеттемелерін қамтамасыз ету үшін үлесін (оның бір бөлігін) кепілге беруіне рұкеат етіледі. Жарғьшық капиталға салымды толық төлегенге дейін мүндай иеліктен шығаруға тек салым төленіп қойған бөлігінде гана жол беріледі. Құрьштай құжаттарында үлесті үшінші тұлғаларға сатуға тек белгілі бір шарттар сакталған жағдайда ғана рұқсат етілетіні көзделуі мүмкін (Заңньщ 29-30-баптары).

ЖШС қатысушысы, - егер басқа қатысушьшар  мен ЖШС ұсынылған шарттарда оның үлесін сатып алудан бас тартса, - өзінің үлесін үшінші тұлғаларға сатуға немесе басқа түрде беруге кұкьшы. Егер ЖШС қатысушысы үлесін үшінші тұлғаларға иелігінен шығарып бермесе, оңда иеліктен шьгғару шарттары өзгерген жағдайда, ол басқа қатысушьшарға немесе ЖШС-ке оның улесін сатып алуға қайтадан ұсыныс жасауға міндетті (үлесті сатып алудың артықшьшық берілген құқьгғы). Басқа катысушьшар мен ЖШС үлесті жаңа шарттар бойынша сатып алудан бас тарткан жағдайда ғана қатысушы оны үшінші тұлаларға кайтадан ұсына алады. Мұндай тэртіпті сақтамау - мүдделі тұлғаның талабы бойынша мэмілені жарамсыз деп тануға экеліп соқтыруы мүмкін.

Үлес (оның бір бөлігі) басымдыққа ие құқық бұзыла отырып сатылған кезде, ЖШС-тің кез келген қатысушысы сатылған куннен бастап үш ай ішінде сатып алушының құқыктары мен міндеттерінің оған сот тэртібімен ауысуын талап етуге кұқылы (АК-тің 80-бабының 2-тарм.).

ЖШС-ке қатысушының үлесін сатып  алу міндеті жүктелмейді.

Сонымен бірге, егер ЖШС-тің құрьштай құжаттарына сэйкес қатысушыньщ үлесін (оның бір бөлігін) үтнінші жақтарға беру мүмкін болмаса, ал серіктестіктің басқа мүшелері оны сатып алудан бас тартса, онда АК-тің 80-бабының 3-тармағына сэйкес, ЖШС-ке қатысушыға оның накты құнын төлеу немесе оған сондай кұнға сэйкес келетін заттай мүлік беру міндеті жүктелуі мүмкін.

Егер қатысушылар қатарынан  шығатын қатысушының үлесін ЖШС-тің  өзі сатып алса, үлестің бағасы тараптардың келісімен анықталады, ал келісімге келмеген жағдайда сот  анықтайды (Заңның 32-бабының 3-тарм.).

Ақысыз мэмілелер (сыйға беру, өсиет) бойынша ЖШС қатысушыларының  катысушы үлесін артықшьшықпен сатып  алу құқы жоқ.

10. ЖШС қатысушысы серіктестіктің жарғьшық капиталындағы өз үлесін немесе 
онын бір бөлігін өз қалауы бойынша осы серіктестіктің бір немесе бірнеше қатысушысьша 
сатуға немесе басқа түрде беруге кұқылы. Ол кезде мұндай мэміле жасау үшін, Заңның 28-бабының 3-тармағында кезделген жағдайды қоспағанда, қатысушьшардың жалпы жиналысының шешімі, ЖШС-тің немесе басқа қатысушылардың келісімі талап етілмейді.

ЖШС қатысушьшарының жалпы жиналысын  шақыру жэне өткізу тэртібі Заңның 46, 47-баптарында көзделген. Жиналыс  шақыру тэртібі бұзьшған кезде, жалпы  жиналыстың шешімі жарамсыз деп танылуы  мүмкін.

Жалпы жиналыс шақыру тэртібінің бұзылуы  деп занда белгіленген императивтік (өктем) нормалардың бұзылуын (мысалы, қатысушыларды хабардар ету мерзімінің сакталмауы, хабарламаларда жалпы жиналыстың уақыты мен ететін орны туралы мағлұматтардың болмауы (Занның 46-бабының 1-тарм.), серіктестіктің қатысушысына күн тэртібі бойынша ұсыныстарды қарау нэтижелерінің хабарланбауы (Заңның 46-бабынын 3-тарм), жалпы жиналысты мұндай эрекеттер жасауға уәкшеттігі жоқ адамдардың шақыруы жэне т.б.), яғни жауапкершілігі шектеулі жэне қосымша жауапкершілігі бар серіктестік катысушьшарыньщ (қатысушысыньщ) кұкықтарының бұзылуьгаа экеліп соқтыратын немесе соктьфуы мүмкін кұқық бұзушьшықтарды түсіну керек.

Қатысушьшардын жалпы жиналысының  жалпы жиналыс өткізу жэне Заңда  белгіленген шешімдерді қабылдау тэртібін бұза отырып қабылданған шешімі серіктестіктің жарғысымен немесе серіктестіктің ішкі қызметін реттейтін ережелер жэне басқа да кұжаттармен (мысалы, егер күн тэртібіне енгізшген мэселелерді талқьшау басталғанға дейін жалпы жиналыс кворумды белгілемесе), сондай-ак жалпы жиналыстың заңға немесе серіктестіктің жарғысына қайшы келетін шешімі, оның ішінде серіктестіктің қатысушы-сығгын құқықтарын бұзатын шешім серіктестіктің дауыс беруге қатыспаған немесе келіспеушілік тудьфып отырған шешімге қарсы дауыс берген қатысушысының арызы бойынша сотта толықтай немесе ішінара жарамсыз деп танылуы мүмкін (Заңның 50-бабы). Талап-арызды серіктестік қатысушысы қабылданған шешім туралы білген немесе білуге тиіс болған күннен бастап алты ай ішіңде, ал егер шешім қабылданған жаналысқа ол қатысқан болса, онда шешім қабылданған күннен бастап алты ай ішінде беруге болады.

Егер:

 

Заңға немесе құрылтай құжаттарына  сэйкес білікті көпшілікті немесе бірауызды-лықгы  талап ететін мэселелер бойынша  шешім (Заңның 48-бабының 2-тарм.) осы  ережені бұза отырьш қабылданса;

шешім заңда жэне құрылтай құжаттарында белгіленген тэртіпте серіктестік катысушьшарының жалпы жиналысының күн тэртібіне енбеген мэселе бойынша қабылданса;

серіктестік қатысушысы заңда жэне құрьштай құжаттарында белгіленген  тэртіпте серіктестік қатысушыларьшың  жалпы жиналысының өтетін орны мен уақыты туралы хабардар етілмесе (Заңның 48-бабының 1-тарм.), серіктестік қатысушьшарының жалпы жиналысының шешімі даусыз түрде жарамсыз деп тануға жатады.

 

Серіктестік қатысушыларының жалпы  жиналысьшьщ хаттамасы, атап айтқанда, қатысушьшардың жалпы жиналысын өткізу тэртібін сақтау туралы маглұматтардан, кворумньщ болуынан, дауыс беру нэтижелерінен жэне кұн тэртібі бойынша қабыдданған шешімнен тұратын құжат болып табылады.

Хаттамада көрініс тапқан, нақты  мэн-жайларға сэйкес келмейтін мағлүматтар (мысалы, жалпы жиналысқа қатыспаған қатысушыньщ қабыдданған шешім үшін немесе карсы дауысын көрсете отьфып, ол туралы келтірілген мағлұматтар) жалпы жиналыстың шешімін жарамсыз деп тануға соқтыруы мүмкін.

ЖШС қатысушьшарының жалпы жиналысының хаттамасы сот тэртібімен жалпы жиналыс кабыддаған шешімнен бөлек шағым беруге жатпайды. Алайда хаттама жүргізуге жауапты адамдардың іс-эрекеттеріне ЖШС-тің кез келген катысушысы Заңнын 50-бабында көзделген тэртіпте, - егер, оның пікірінше, онда шындыкқа сай келмейтін мэліметтер бар жэне олар қатысушыньщ құқықгарын бұзатын немесе бұзуы мүмкін болса, - шағым беруге кұқылы.

Заңның 43-бабының 2-тармағы, 2-тармақшасы талаптарына байланысты ЖШС-тің  атқару органын құру жэне оның уэкілеттіктерін  мерзімінен бұрын тоқтау қатысушьшардың жалпы жиналысының дара құзыреті болып табылады. Мұндай шешім серіктестік қатысушыларының жалпы жиналысына қатысқандар мен сайланғандардьщ жай көпшілік дауысымен, - егер серіктестік жарғысы оларды қабылдау үшін дауыстардын көп санын немесе бірауыздьшықты талап етпесе (Заңның 48-бабының 2-тарм.), - кабылданады.

Атқару органының (оның ішінде дара атқару органыньщ) мушелерін белгіленген  мерзімге (бірақ бес жылдан артық  емес) жалпы жиналыс сайлайды.

Қатысушылар арасында атқару органының тагайындалуы немесе босатылуы жөнінде дау туған кезде, осы мэселе бойынша сот жалпы жиналыстың шешімін заңцы немесе заңсыз деп тануы мүмкін. Сот ЖШС-тің атқару органының уэкілеттіктерін, - егер бүл мэселелер жалпы жиналыста қатысушылардың көпшілік дауысымен шешілмеген жағдайда да, - өз шешімімен тағайындауға немесе тоқтатуға құқылы емес. Мұндай дауларды катысушылардың өздері Заңға жэне серіктестіктің күрылтай қүжаттарына сэйкес шешуге тиіс.

Егер ЖШС-тің дара аткару органы (директор, басқарушы) серіктестіктін істерін еңбек шарты бойынша жүзеге асыратын болса, онда оны лауазымға тағайьщдау немесе босатуға байланысты дауларды шешу барысында соттар Заң ережелерін, сондай-ақ еңбек заңдары нормаларын басшылыққа алулары керек.

Серіктестіктің дара атқару органы өзіне жүктелген міндеттерді ақысыз орындайтын қатысушыларының бірі болып табьшса, онда оны лауазымға тағайындауға жэне босатуға байланысты мэселелер АК-тің жэне Заңның ережелеріне сэйкес шешіледі.

Қатысушының үлесі ЖШС-тің жарғылық капиталына «Неке жэне отбасы туралы» ҚР Заңының 32-бабының 2-бөлігіне байланысты ерлі-зайыптьшардың ортақ меншігі болып табылатын, ерлі-зайыптылардың бірлесе жинаған мүлкі есебінен енгізілуі мүмкін. Сол кезде бірлесе жинаған мүлікті бөлу туралы дау туғанда, оның қүрамына катысушының үлесіне сэйкес келетін ЖШС мүлкінің бір бөлігінің қүны енгізіледі.