Банк кұпиясы

17.           Правовые основы банковской деятельности. Уч. пособие Р. Хау, Д. Райс, Н. Козлов, М., 1995.

18.           Ухтуев Г.А. Банковское право. М., 1990.

19.           Эбке В. Международное валютное право. М., 1997.

20.           Эрделевский А.М. О расчетах по аккредитиву // Деньги и кредит. 1998. №8.  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

 

  

 

Тақырып 2. Банк жүйесіндегі коммерциялық банктер: ұйымдастырылу принциптері, қызметінің құқықтық нысандары. 

 

1.     Банк жүйесіндегі коммерциялық банктер.

2.     Коммерциялық банктер қызметінің ұйымдастырылуы.

3.     Коммерциялық банктер қызметінің құқықтық нысандары.

4.     Коммерциялық банктер инвестициялық қызметті жүзеге асыру.  

 

Қазақстан Республикасының  банк жүйесіндегі коммерциялық банктер  акционерлік қоғам нысанында құрылған. Қазақстан Республикасының банктер, банктік қызмет туралы заңнамалық актілері, өздеріне қатысты өзге де заңнамалық актілер мен заңға тәуелді нормативтік құқықтық актілер, сондай-ақ арнаулы лицензиялар – рұқсаттар негізіндебанктік операциялар мен мәмілелердің барлық түрлерін және тиісті қаржылық қызметті кең ауқымда жүзеге асыратын коммерциялық заңды тұлғалар кредиттік ұйымдар болып табылады.

Банк жүйсінің төменгі (екінші) деңгейіндегі коммерциялық банктер кәсіпкерлік қызметтің  айрықша түрін банктік операцияларды тиісті заңдарға және лицензияларға сәйкес жүзеге асыру арқылы (нәтижесінде) белгілі бір көлемде мол пайда табуды көздейтін, таза нарықтық сипаттағы коммерциялық институттар ретінде ерекшеленеді.

Коммерциялық  банктер Қазақстан Республикасының тиісті заңдарында заңды тұлғалар үшін белгіленген тәртіппен және банктер туралы заңдарда белгіленген мән-жайлар мен ерекшеліктер негізінде акционерлік қоғам нысанында құрылады. 

Жаңадан құрылған коммерциялық банктің акционерлері банктің жарғылық капиталына Әділет министрлігінде не оның жергілікті бөлімдерінде банкті тіркейтін мерзімге қарай елу процент мөлшерінде және тіркелген күннен бастап бір күнтізбелік жыл ішінде толығымен төлем жасайды.

Қазақстан Республикасының  Қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды  мемлекеттік реттеу және қадағалау жөніндегі Агенттігі өз құзыреті шегінде әрі өзі белгілеген тәртіппен коммерциялық банктерге банктік операциялардың Қазақстан Республикасы банктік заңнамасында көзделген түрлерін (валюталық операциялардан басқаларын) жүргізуге лицензия береді. Сонымен қатар, аталған Агенттік банктерге, банктік топтарға арналған пруденциялдық нормативтерді және банктер үшін сақталуға міндетті өзге де нормалар мен лимиттерді белгілейді, сондай-ақ коммерциялық банктерді ашуға, қайта ұйымдастыруға және таратуға келісім береді.

Қазақстан Ұлттық Банкі және өзге де уәкілетті мемлекеттік  органдар коммерциялық банктердің операциялық  іс-әрекеттеріне араласпайды. Олар банк жүйесіндегі адал бәсекелестіктің  қалыптасуына жағдай жасауды көздейді.

Коммерциялық банктердің пассивті операцияларына клиенттерге қызмет көрсету арқылы немесе клиенттерге қызмет көрсетуден басқа да көздерден қаражаттар тарту жатады.

Коммерциялық  банктердің активті операциялары банк клиенттерінің есебінен және олардың  тапсырмалары бойынша банктің өзінің пайдасына жүргізілетін операциялар болып табылады.

Коммерциялық  банктер мен олардың клиенттер  арасындағы операциялар және банкаралық қатынастар тиісті банктік шарттардың негізінде жүзеге асырылады.

Қазақстан Республикасы экономикасының банктік секторындағы коммерциялық банктер елдің бірыңғай экономикалық кеңістігіндегі шаруашылық қызмет субъектілеріне қатысты және сыртқы экономикалық қызметке байланысты кредиттік, қаржылық және есеп айырысу операцияларының барлық түрлерін жүзеге асырады.

“Қазақстан Республикасындағы банктер және банк қызметі туралы” Қзақстан Республикасы заңының 30 бабына сәйкес коммерциялық банктер:

1)    заңды тұлғалардың депозиттерін қабылдайды, сондай-ақ олардың шоттарын ашады және жүргізеді;

2)    жеке тұлғалардың депозиттерін қабылдайды, сондай-ақ оладың банктік шоттарны ашады және жүргізеді;

3)    банктердің және банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың корреспонденттік есеп-шоттарын ашады және жүргізеді;

4)    жеке және заңды тұлғалардың металл шоттарын ашады және жүргізеді;

5)    кассалық операцияларды жүзеге асырады;

6)    заңды тұлғалар мен жеке тұлғаларды ақша аудару жөніндегі тапсырмаларын орындайды;

7)    заңдыы тұлғалар мен жеке тұлғалардың вексельдерін және өзге де қарыздық міндеттемелерін есепке алады (дисконттайды);

8)    жеке тұлғалар мен заңды тұлғалардың, олардың ішінде корреспондент банктердің тапсырмасымен олрадың банктік шоттары бойынша есеп айырысуды жүзеге асырады;

9)    сенімділік (трасталық) операцияларды жүзеге асырады;

10)                      банкаралық клиринг жүргізеді;

11)                      сейфтік операцияларды жүзеге асырады;

12)                      ломбардтық операцияларды жүзеге асырады;

13)                      төлемдік карточкалар шығарады;

14)                      банкноттарды, монеталар мен қазыналарды инкассациялайды;

15)                      шетел валютасымен айырбастау операцияларын жүзеге асырады;

16)                      төлемқұжаттарын инкассоға қабылдайды;

17)                      чек кітапшаларын шығарады:

18)                      аккредитив ашады, оны растайды және ол бойынша міндеттемелерді орындайды;

19)                      ақша түрінде орындалуды көздейтін банктік кепілдіктер береді;

20)                      лизинг қызметін жүзеге асырады;

21)                      өз меншігіндегі бағалы қағаздарды эмиссиялайды;

22)                      факторингтік операцияларды жүргізеді;

23)                      форфейтингтік операцияларды жүргізеді;

24)                      инвестициялық портфельді басқарады;

25)                      бағалы қағаздар рыногында делдалдық және дилерлік (кәсіби) қызметті жүзеге асырады;

26)                      қымбат бағалы тазартылған металдарды сатып алады, кепілге қабылдайды, сақтайды және сатады;

27)                      вексельдермен жасалатын операцияларды жүзеге асырады. 

 

Осындай және өзге де банктік операцияларды топтастыру коммерциялық банктер орындайтын:

1)    ел экономикасын мемлекеттік және меншік секторларын, сондай-ақ тұрғылықты халықты кредиттеу;

2)    қазақстандық немесе шетелдік инвесторлардың тапсырмалары бойынша күрделі салымдарды қаржыландыру;

3)    қазақстандық не шетелдік заңды және жеке тұлғалардың уақытша басы бос ақша қаражаттарын, жинақталған ақшаларын немесе пайдаланбай жиған қаражаттарын өз қарамағына жұмылдыру;

4)    қолма-қол ақшасыз есеп айырысуды ұйымдастыру және жүргізу;

5)    өздеріне тән бағалы қағаздарды шығару;

6)    инвестициялық қызметті жүзеге асыру;

7)    түрлі қаржылық қызмет көрсетулерді ұйымдастыру және жүргізу сияқты қалыптастыруға мүмкіндік береді, сондай-ақ олрады орныдау аясы осы банктердің қолындағы барлық лицензияларымен қамтылады.

Банк операциялардың заң жүзіндетолығымен көрініс табуы  және коммерциялық банктерге осы  орайда берілетін лицензилардың  міндетті түрде болуы коммерциялық банктердің арнаулы құқықтарының көлемін айқындай түседі. 

 

Негізігі әдебиеттер тізімі:         

Нормативтік-құқықтық актілер 

 

1.     Қазақстан Республикасында «Қаржы рыногы мен қаржы ±йымдардың қызметін реттеу жєне қадағалау туралы» 4 шілде 2003 ж. № 562-11 заңы

2.     Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының «Қазақстан Республикасының аумағында төлем құжаттарын пайдалану және ақшаның қолма-қол жасалмайтын төлемдері мен аударымдарын жүзеге асыру ережесін бекіту туралы» 2000 жылғы 25 сәуірдегі N 179 қаулысы. Қазақстан республикасының Әділет Министрлігінде 14 ақпан 2004 ж. № 2704 бекітілген.

3.     Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының 2003 жылғы 26 желтоқсандағы «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің филиалдарында заңды және жеке тұлғалармен кассалық операциялар жүргізу ережесін бекіту туралы» қаулысы.  Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2001 жылғы 29 қаңтарда № 2685 тіркелді.

4.     Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының 2000 жылғы 2 шілдедегі «Қазақстан Республикасының банктерінде клиенттердің банктік есеп шоттарын  ашу, жүргізу және жабу тәртібі жөнінде нұсқаманы бекіту туралы» қаулысы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2000 жылғы 18 шілде № 1199 тіркелді.

5.     Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының 2003 жылғы 27 қазан «Өтініш берушіге қойылатын талаптар және банктердің, сақтандыру (қайта сақтандыру) ұйымдарының және жинақтаушы зейнетақы қорларының аудитін жүргізуге лицензия беру туралы өтінішке қоса берілетін құжаттардың тізбесі туралы нұсқаулықты бекіту туралы» қаулысы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2004 жылғы 28 қыркүйек № 3114 тіркелді.

6.     Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының 2000 жылғы 24 тамыз «Қазақстан Республикасында төлем карточкаларын шығару және пайдалану ережесін бекіту туралы» қаулысы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2005 жылғы 26 қыркүйек № 3852 тіркелді.

7.     Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Басқармасының 2003 жылғы 6 желтоқсан «Ақшалы-несиелік және қаржылық мәліметті қалыптастыру мақсатында екінші деңгейдегі банктермен, несиелік серіктестіктермен және ипотекалық компаниялармен Қазақстан Республикасының Ұлттық банкіне есепті берудің тізімі, нысаны және мерзімдері жөнінде нұсқауды бекіту туралы» қаулысы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2005 жылғы 23 маусымда № 3688 тіркелді. 

 

Негізгі єдебиеттер :

1.     Банковское дело. Под ред. Лаврушина О.И. – Москва, «Банковский и биржевой научно-консультативный центр», 1992г.

2.     Давыдова Л., Райманов Д. Банковское право Республики Казахстан. Учебное пособие. – Алматы, «Жеті жарғы», 2004г.

3.     Ерпылева Н.Ю.. Международное банковское право. Учебное пособие. – Москва, 1998г.

4.     Ефимова Л.Г. Банковское право. Учебное и практическое пособие. – Москва, изд-во «Бек», 1994г.

5.     Олейник О.М. Основы банковского права. Курс лекций. – Москва, Юристъ,1997г.

6.     Тосунян Г.А.  Банковское право Российской Федераций. Общая часть. – Москва, Юристъ, 1999г.

7.     Найманбаев С.М. Банктік қ±қық. Алматы, 2005

8.     Эриашвили Н.Д.  Банковское право. Учебник для студентов вузов. – Москва, Закон и право, 1999г.

9.     История банковского дела //Банки Казахстана. - 2001. - N7. - С.46-49.

10.            Алимжанов К.    О некоторых противоречиях банковского законодательства Республики Казахстан. //Правовая реформа в Казахстане. - 1999. - N4. - С.23-26.

11.            Братко А.Г.         Банковское право и система нормативных актов. //Бизнес и банки. - 2003. - N19.

12.            Братко А.Г.         Банковское законодательство и акты банка России. //Бизнес и банки. - 2003.

13.            Братко А.Г.         Проблемы толкования банковской нормы. //Бизнес и банки. - 2001. - N46

14.            Алексеева Д.Г., Пыхтин С.В., Хоменко Е.Г.  Банковское право. М.: Юристь, 2003. (Раздел 2. Функциональная составляющая банковской деятельности. С. 245-478).

15.            Банковское право. (Отв. ред. А.А. Травкин). М.: Юристь, 2005. (81-459-б).

16.            Банковское дело. (Под ред. Г.Н. Белоглазовой, Л.П. Кроливецой). М., Финансы и статистика, 2004.

17.            Банковское дело. (Под ред. В.И. Колесникова, Л.П. Кроливецой). М., Финансы и статистика, 2000.

18.            Белых В.С., Виниченко С.И. Биржевое право. М., Издательство Норма (изд. Группа НОРМА-ИНФРА-М), 2001

19.            Бердникова Т.Б. Рынок ценных бумаг и биржевое дело. М., ИНФРА-М, 200.

20.            БраткоА.Г. Банковское право (теория и практика). М., Издательство ПРИОР, 2000.

21.            Ерпылева Н.Ю. Международное банковское право. М.: Дело, 2004. 

 

Тақырып 3. Қазақстан Республикасының банк жүйесі:экономикалық мәні, сипаты, құқықтық негіздері. 

 

1.     Қазақстан Республикасының банк жүйесі.

2.     Банк қызметінің экономикалық мәні.

3.     Банк қызметінің экономикалық сипаты.

4.     Банк қызметінің құқықтық негіздері. 

 

Қазақстан Республикасының  егемен мемлекет ретінде дамуы, оның экономикалық қауіпсіздігі, мемлекеттік  билік органдары мен жергілікті мемлекеттік басқару органдарының, мемлекеттік кәсіпорындар мен мекемелердің үзбей және тиімді жұмыс істеуі елдің стратегиялық маңызы бар банк жүйесінің жай-күйі мен тұрақтылығына әрі орнықтылығына қамтамасыз ету мәселелеріне тікелей байланысты болады.

Қазақстан Республикасының  банк жүйесі екі деңгейде жоғарғы  мен төменгі деңгейден тұрады.