Жұмыс уақыты және демалыс уақыты

     Жыл сайынғы еңбек  демалысының жалпы  ұзақтығын есептеген  кезде қосымша  жыл сайынғы еңбек  демалысы негізгі  жыл сайынғы еңбек  демалысымен есептеледі. Осыған орай, жыл  сайынғы еңбек  демалысының жалпы  ұзақтығының максималды шегі анықталмаған.

     Жыл сайынғы төленетін  еңбек демалысына құқық беретін  еңбек өтіліне  мыналар кіреді:

     деректі өтелген уақыт;

     жұмысшы фактілі түрде жұмыс істемей, оның орны және жалақысы толығымен  немесе бөлшегі сақталған уақыт;

     уақытша еңбекке жарамсыздыққа байланысты жұмысшының жұмыс істемеген уақыты;

     жұмысқа орналасар алдындағы жұмысшының жұмыс істемеген уақыты.  

     Бірінші және келесі жұмыс  істеген жылдары  үшін төленетін жыл  сайынғы еңбек  демалысы екі жақтың келісімімен жылдың кез келген уақытында  беріледі.

     Жыл сайынғы еңбек  демалысы басталған  уақытына дейін үш күнтізбелік күннен кем емес уақытта  төленеді.

     Назар аударыңыз!

     Жұмыс жылы жұмысшының бірінші  жұмыс күнінен  бастап он екі айды құрайды.  

     Жыл сайынғы төленетін  еңбек демалысын  берудің кезектігі:

     жұмысшылардың көзқарастарын есепке ала отырып жұмыс берушінің бекіткен еңбек, ұжымдық, демалыс кестесімен анықталады;

     өндірістік  қажеттілікке байланысты еңбек демалысынң кестесі өзгеретін болса, жұмыс  беруші еңбек демалысына екі апта қалғанда алдын ала хабарлауы  тиіс. 

     Жыл сайынғы төленетін  еңбек демалысы мына жағдайда ауыстырылады немесе толығымен  немесе жартысы ұзартылады:

     жұмысшы уақытша еңбекке жарамсыз болса, жүктілік демалысы дәне бала туу жағдайында;

     жыл сайынғы еңбек демалысы кезеңінде  жұмысшы мемлекеттік міндеттерді  атқарса;

     жыл сайынғы төленетін еңбек демалысы тек жұмысшының жазбаша келісімі немесе өтініші негізінде ұзартылады немесе ауыстырылады;

     екі жақтың келісімімен ауыстырылған еңбек  демалысы жұмысшының өтініші бойынша  келер жылдағы басқа еңбек  демалысына қосылуы немесе басқа  уақытқа келісім бойынша ауыстырылады;

     екі жыл қатарынан еңбек демалысын  бермеуге рұқсат етілмейді.    

     Жыл сайынғы төленетін  еңбек демалысынан  кері шақыру

     Жыл сайынғы төленетін  еңбек демалысы жұмыс  беруші арқылы жұмышының  жазбаша келісімімен  үзілуі мүмкін. Жұмыс  берушінің ұсынысынан жұмысшының бас тартуы еңбек тәртібін бұзу болып саналмайды.

     Пайдаланылмаған жыл сайынғы төленетін  еңбек демалысының  бөлігі екі жақпен келісілген еңбек  келісім-шарты бойынша  ағымдағы жылдың немесе келесі жылдың кез  келген уақытында  беріледі немесе келесі еңбек демалысына қосылады.

     Жыл сайынғы төленетін  еңбек демалысынан  кері қайтару кезінде, жұмысшы мен жұмыс  берушінің арасында келісім жасалып, еңбек демалысының  пайдаланылмаған  күндеріне өтемақы  төленуі мүмкін.

     Он  сегіз жасқа толмаған, жүкті әйелдер  мен зиянды және қауіпті (аса  қауіпті) жұмыстарды атқаратын жұмысшыларды жыл сайынғы төленетін  еңбек демалысынан  шақыруға жол берілмейді.

     Жыл сайынғы төленетін  еңбек демалысын  пайдаланбаған немесе толық пайдаланбаған  жұмысшымен еңбек  келісім-шарты бұзылса, жыл сайынғы төленетін  еңбек демалысының  пайдаланылмаған  күндеріне өтемақы  төленеді.

     Жалақысы  сақталмайтын демалыс  негізі мыналар:

     некелесу;

     баланың тууы;

     жақын ағайынның өлуі;

     еңбек, ұжымдық келісім-шартта қарастырылған  басқа да жағдайлар.  

     Оқу демалысының төлем  ақысы еңбек, ұжымдық, оқу келісім-шарттарымен  анықталады. 

     Жүкті әйелдерге, балалы болған әйелдерге, жаңа туылған  баланы асырап алған  әйелдерге (ерлерге) келесі демалыстар беріледі:

     жүктілік  пен бала тууға берілетін төленетін  демалыс;

     жаңа  туған баланы асырап алушы қызметкерлерге төленетін демалыс;

     баланың жасы үш жасқа жеткенше қарауға берілетін  жалақысы сақталмайтын демалыс; 

     Жүктілік  пен бала тууға  байланысты демалыс  алдында немесе одан кейін бала бағу уақыты біткен соң, әйелдің  қалауынша жыл  сайынғы төленетін  демалыс беріледі.

     Егер  Қазақстан Республикасының  заңымен басқа  тәртіп бекітілмеген болса, жүкітілік  пен тууға байланысты әйелдерге төленетін  демалыс, жетпіс күнтізбелік  күнге және туғаннан кейін елу алты (егер ауыр жағдайда туылған немесе екі не одан көп бала туылса – жетпіс) күнтізбелік күнге беріледі.

     Жаңа  туылған баланы асырап алушы жұмысшыға (ата-ананың біреуіне) асырап алған  күннен бастап және бала туылған күннен бастап елу алты күн  өткенге дейін  төленетін демалыс  беріледі.

     Жұмыс беруші үш жасқа дейінгі  бала бағу үшін жұмысшыға  жалақысы сақталмайтын демалыс беруі  тиіс:

     ата-ананың таңдауы бойынша — анасы немесе әкесіне;

     ата-анасына  – баланы тәрбиелеушіге;

     баланы  нақты тәрбиелеп жатқан әжесіне, атасына, басқа туысына немесе асыраушысына;

     жаңа  туған баланы асырап алушы қызметкерге. 

     Үш  жасқа дейінгі  бала бағу үшін жұмысшыға  берілген жалақысы сақталмайтын демалыс толығымен  немесе жұмысшының жазбаша  өтініші негізінде  бөлініп пайдаланылуы мүмкін.

     Үш  жасқа дейінгі  бала бағу үшін жұмысшыға  берілген жалақысы сақталмайтын демалыс кезінде  жұмысшының орны (қызметі) сақталады.

     Үш  жасқа дейінгі  бала бағу үшін жұмысшыға  берілген жалақысы сақталмайтын демалыс уақыты, егер басқа жағдай Қазақстан  Республикасының  заңында қарастырылмаса, еңбек өтіліне, мамандық бойынша еңбек  өтіліне есептеледі. 
 
 
 
 
 
 
 

     Демалыс уақытының ұғымы және түрлері

     Демалыс уақыты қызметкердің еңбек міндеттерін  орындаудан бос және оны өз қалауы бойынша пайдаланылатын уақыты. Оның еңбек заңдарына сәйкес мынадай  түрлері бар:

     1)    Демалуға және тамақтануға арналған  үзіліс;

     2)    Күн сайынғы демелыс;

     3)    Демалыс күндері;

     4)    Мереке күндері;

     5)    Демалыстар;

     Демалуға  және тамақтануға арналған үзіліс. Күнделікті жұмыс (ауысым) ішінде қызметкерге  демалу және тамақтану үшін жинақтап алғанда ұзақтығы бір сағаттан кем  болмайтын үзіліс беріледі. (Ет3-ның 53-бабы). Заңда үзілістің тек төменгі  ұзақтығы ғана белгіленген. Үзілістің  мейілінше ұзақтығы өндіріс сипаты мен ауысым кестесіне сәйкес белгіленеді. Бұл үзіліс жұмыс ұақытына енгізілмейді және оны қызметкер өз қалауы бойынша  пайдаланады. Үзіліс беру уақыты мен  оның ұзақтығы жұмыс берушінің актілерінде, жеке еңбек, ұжымдық шарттарда белгіленеді. Түскі үзіліс төрт  сағат жұмыс  істегеннен кейін беріледі. Өндіріс  жағдайлары бойынша үзіліс беру мүмкін емес жұмыстарда жұмыс беруші қызметкерге  жұмыс уақытында демалу мен тамақтану  мүмкіндігін қамтамасыз етуге міндетті. Мұндай жұмыстардың тізбесі, демалу және тамақтану тәртібі мен орны жұмыс берушінің актілеріне белгіленеді.

     Арнаулы үзіліс. Еңбек заңының 54-бабында  жылдың суық мезгілінде ашық далада, жылу берілмейтін жабықүйжайларда жұмыс  істейтін, жүк тиеу-түсіру жұмыстарымен айналысатын қызметкерлерге жылыну және демалу үшін арнаулы үзілістердің берілетіні көзделген. Бұл үзілістер  жұмыс уақытына қосылады және жұмыс  берушінің актілерімен айқындалып, ұжымдық, жеке еңбек шарттарында  белгіленеді.

     Күн саынғы демалыс. Жұмыстың бітуі мен оның келесі күнде (ауысымда) басталуы арасындағы демалыс күн сайынғы демалыс болып есептеледі. Оның ұзақтығы жұмыс уақытының режіміне байланысты, бірақ 12 сағаттан кем болмауы тиіс (Ет3-ның 55-бабы).

     Демалыс күндері. Қызметкерлерге апта сайынғы  үзіліссіз демалыс уақыты, яғни демалыс  күндері беріледі. Бес күндік жұмыс  аптасы жағдайында қызметкерлерге аптасына – екі, ал алты күндік жұмыс аптасында бір демалыс күні беріледі.

     Жалпы демалыс күні жексенбі болып есептеледі. Бес күндік жұмыс аптасы кезінде  екінші демалыс күні жұмыс берушінің  актісімен немесе жұмыс кестесімен белгіленеді. Екі демалыс күні де, әдетте қатарынан беріледі.

     Мерекелік күндер жұмыс күндеріне сәйкес келген жағдайда және жұмыс уақытын ұтымды пайдалану мақсатында Қазақстан  Республикасының Үкіметі демалыс  күндерін басқа жұмыс күндеріне  ауыстыруға құқылы.

     Өндірістік  – техникалық жағдайлары бойынша  немесе халыққа үнемі үзіліссіз  тұрақты қызмет көрсету қажет  болуы себепті демалыс күндері  жұмысты тоқтату мүмкін болмайтын  ұйымдарда, сондай-ақ үзіліссіз өндіріс  жүргізілетін ұйымдарда жұмыс берушінің  актісімен бекітілген ауысым кестесіне  сәйкес, қызметкерлердің әрбір тобына демалыс күндері аптаның әртүрлі  күндерінде кезекпен беріліп отырады.

     Жалпы ереже бойынша демалыс күндері  жұмыс істеуге жол берілмейді. Қызметкерді демалыс күндерінде жұмысқа тартуға оның келісімі болған ретте ғана рұқсат етіледі.

     Демалыс күндерінде жұмысқа тартудың ерекше реттері Еңбек заңының 59-бабында  белгіленген. Қызметкерлерді демалыс  күндерінде жұмысқа тартуға мынадай  жағдайларда жол беріледі:

     1)  төтенше жағдайларды немесе дүлей  апатты, өндірістік аварияны болғызбау  не олардың зардаптарын дереу  жою үшін;

     2)   жазатайым оқиғаларды, мүліктің  жойылуын немесе бүлінуін болғызбау  және оны тергеу үшін;

     3) тұтас алғанда ұйымның немесе  оның жеке бөлімшелерінің одан  әрі қалыпты жұмыс істеуі тез  орындалуына байланысты болатын  шұғыл, алдын –ала күтпеген  жұмыстарды орындау үшін.

     Белгіленген жағдайлар тізбесі толығымен  берілген деп түсіну керек.

     Мереке  күндері. Заң бойынша күнтізбелі жыл ішінде қызметкерлер жұмыс істейтінмереке күндері мыналар: 1-2-қаңтар – Жаңа жыл; 8 наурыз – халықаралық әйелдер  күні, 22 наурыз – Наурыз мейрамы, 1 мамыр  – Қазақстан халықтарының бірлігі  мерекесі; 9 мамыр – Жеңіс күні, 30 тамыз – Қазақстан Республикасы Конституциясының күні, 25 қазан –  Республика күні (бұл күн Ұлттық мереке болып жарияланған), 16 желтоқсан  – Тәуелсіздік күні. (Заң күші бар «Қазақстан Республикасындағы мереке күндері туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 1995 жылғы 18 қазандағы № 2534 Жарлығы).

     Заңда белгіленгендей өндірістік-техникалық жағдайлары бойынша немесе халыққа  үзіліссіз тұрақты қызмет көрсету  қажет болуы себепті демалыс  күндері жұмысты тоқтату мүмкін болмайтын ұйымдарды қоспағанда республикада белгіленген мереке күндері  жұмыс жүргізілмейді.

     Жыл сайынғы еңбек демалысы – қызметкерлерге жұмыс орны (қызмет) мен орташа жалақысы сақтала отырып, жыл сайын күнтізбелік  күн есебінен берілетін заңда  көзделген үзіліссіз демалыс. Еңбек  демалысы жеке еңбек шарты бойынша  жұмыс істейтін барлық қызметкерлерге беріледі. Ақы төленетін жыл сайынғы  еңбек демалысын берудің талаптары  мен тәртібі жеке еңбек, ұжымдық  шарттармен белгіленеді. Еңбек демалысына ақы төлеу ол басталғанға дейін  күнтізбелік үш күннен кешіктірілмей  жүргізіледі.

     Егер  басқа нормативтік құқықтық актілерде, жеке еңбек, ұжымдық шарттарда және жұмыс берушінің актілерінде  қызметкерлердің жекеленген санаттары  үшін өзгеше көзделмесе, қызметкерлерге ұзақтығы кемінде күнтізбелік он сегіз күн болатын жыл сайынғы  еңбек демалысы беріледі. (Ет3-ның 60-бабы)

     Республика  Президентінің жыл сайынғы демалысының  ұзақтығы – 45 күнтізбелік күн (Конституциялық заң күші бар Қазақстан Республикасының  Президентінің 1995 жылғы 26 желтоқсандағы  жарлығы, 29- бап)

     Мемлекеттік қызметшілерге, прокуратура органдарынан қызметкерлеріне, судьяларға ұзақтығы отыз күнтізбелік күн мөлшерінде жыл сайынғы демалыс беріледі.

     Орта, жалпы, бастауыш және орта кәсіптік, жоғары кәсіптік білім мектептері қызметкерлерінің 56 күнтізбелік күн, әдістеме қызметі, мектепке дейінгі және мектептен  тыс мекемелер қызметкерлерінің 42 күнтізбелік күн демалыс алуларына  құқылары бар. Бұл педагогика қызметкерлеріне  толық еңбек демалысы егер олар 1 қыркүйектен бастап толық оқу  жылы жұмыс істесе беріледі.