Зейін теориялары

Әдістеме 1. Зейіннің көлемін зерттеу.

Зерттеуді   орындау   үшін   топ   парларға   бөлінеді.   Әрбір   зерттеу  қатысушылар мен экспериментатордан тұрады.

Соңғысының  функциясы хронометриялық пен сыналушылардың мінез-құлқын бақылаумен қортындыланады.

Тапсырманы  орындап болғаннан кейін зерттеуге  қатысушылардың рөлдері ауысады. Тапсырманы орындау уақыты екі минут.

Нұсқау:

Сіздердің алдарыңызда  тестік кесте, онда 25 ерікті орналасқан сандар. Сіз ол сандарды өсу ретіне қарай аналогиялық жұмыс кестесіне жазуыңыз керек. Уақыт шектелгендіктен жылдам жұмыс жасауға тырысыңыз.

Әдістеме 2. Зейін тұрақтылығының деңгейін анықтау.

Тәжірибе 1.

Мақсаты:  Бурдонньщ   корректуралық   кестесінің   көмегімен   зейіннің

тұрақтылығын анықтау.

Материал: Бурдон кестелері.

Тәжірибе жүрісі: тәжірибенің мақсатымен таныстыра отырып, сыналушыларға  алдын ала жасалған екі Бурдон кестесі таратылады (пробалық және негізгі тәжірибе үшін).

 

Бурдон  кестесі (пробалық тәжірибе үшін).

Г Х Б П  К Ш З П Ю В Р Б Х  П А Е Т Д Д Ж С Г Р В Х С Г И К В Р Г М А И Т К О Б Е М Ф О И Ю Ш ЛЗЖ В В П Е П А Ч Н В С Ю Р Х Б Я З Ш И О С В Ч Е Х Т Е С П М Н Н ОЖ Х Ш Н А Е Ч Ж Б Л Ю Ф О В П А К Ч М К Ч З Ш А Ж К Я Д Х И С В П Б Ю П В У Ю Ш А Т X С Г М К Р А Т Ю Д Д Р Г Р Л В Р Г Г А М К Е З О У Б Х Ф П Л Ж Ш Я И С Ю Д Ю Х В Т У Ч П Я И Х Н Л У Т В Б К О Г З М Х Я Я Р Д А Ч Ю Ж С Ф Н П Д С Р К Г А О Ю Д Я

Одан кейін  алда тұрған жұмысты хабарлайды: кестені мұқият қарай отырып, тік сызықпен А, М, К, З әріптерін сызыңыз.

«Бастадық»  деген бұйрықта барлық сыналушылар  жұмысқа кіріседі. «Болды»! деген сөзде оны аяқтайды. Пробалық тәжірибе бір минут жүргізіледі. Бұнда сондай-ақ тік сызықпен А, М, К, 3 әріптерін сызып шығу керек. Сондай-ақ сыналушыларға әрбір минуттан кейін «птичка қой»! деген бұйрық болатыны жайлы да ескеру керек. Бұл белгі бүйрық қай әріптің жанында айтылса, сол жерге қойылады. Пробалықтан негізгі тәжірибенің айырмашылығы төрт минут беріледі. 2 және 4 минуттан кейін қосымша тітіркендіргіш енгізіледі. Мысалы метронмен 1 минутта 60-80 қоңырау соғылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Бурдон кестесі (негізгі тәжірибе үшін)

АМКЗ

Ю Т Л Е Ф Г Ж И У П Щ С Ғ Д Е А Т Л Б 3 К И Н С Я В П М О 3 А Г Н Б П С

В И О М Ш С Я С Н Л Ч О Ж В М Ф Е Ю З У Х Д Р Т Г К Б И А Н Д К Х У Т Ц Г З Ш Я Н Б Х Ю А В Ч Ю Ф Д П С З И Х П Ч Ж Г О Б Ш Ж С В У АР Л М Т П Б Д К О М В З С Ю Х Н Г Я Ж В С Ю И М П Е Т Р Ш У Х К П Л Ж И У Ч Ф Р Т Е З Н Г А Р Х М Ф П У Ю Н К Я З Г Ш В Л П Т Е Б Р Ж Н Ч О К Б Р Ч М С Д Л О У Ж А Г З Д В Ю Я И Ф М С X У К Ш Л П Т Е Б Р Ж Н Ч О К Б Р Ч М С З С Х И Г Х Л Я Ч З Д Е Ж О Ф О Н Б Г У Ш Т К Ж М А П И Б Р В Е Н П А К В К Р А М О Ч Р П Д Х И Ю П Ж Ш Г В Ф С З Б ОЯ Ж ХЛ Ю  В Е Б Д К Т Ф С У Л П Е З Б У Т Н В С О Ю М Ю П Ж Е Ш Ж Н В Р Т Х С К Л П А Х И Ш Д АГ Ц М Т Р Г Ж М Ж У З Х Д Л П А Е К Б Р Н Ю И Ч Б Ф Я О Г Т Ш С А Д К О Ч Х И Б Ф С Е Н С М Ф Ю О Н Я Я Х Л Р Е А У Д В Ж Т Г Ш В И К Б Л Н П В З Ф А У Р Г О Л К Ю Х У Ш Ю М Н В П С Я С Х Е З Н П Ч О Ж Ф А Ж Н Т Б І С Д В И Р Ч З Е К М Н Х Т Ю Ж Ч Б Р В Г С Б Ж П И Ю У Д П Х А Е Н С Ш М Л З Д Ж М П Д Ж У Ш С Е М П Т О Н Ю А В К Б И Ч Р Л Я У Д Ф З Г К О А Н Г Б Н Л П Б З Я Ю Б ОЖ X М У Ф Д Т П А Ч Г 3 С К Е В Р Н Л И Ш И В Т Ф Х Ж Г А Ж М П Г Т К П У Р О И Д Н В Ч У Л С Я Е Х Ф Б З А Ш Ж М Д К О С Ш К Ч Н Л Х Б Н Я О Ч Ш Л Ф Х М С З А Е В П Г Т К И Д Ю Р Б У Ю Р Б У Ю Р И З У Я М Д Т Ф Е К И Г Ю С Х В Я Г С Ж Д Ж Т Е А П Х Б Р В Ю П З Ш А К О Ш Я И Д В А К Н Х Ю Р Х Л У Ж С В Н Ч П Е П В Ж ЗЛ Ш Ю И С Ф М Е Г И Б М Р Б Д К ОМ В З С Ю X Н Г Я Ж В С Ю И М П Е Т Р Ш У Х К П Л Ж И Ч Ф Р К И Р Ч З Е К М Н Х Т Ю Ж Ч Б Р В Г С Б Ж П ИЮ У Д П Х А Е Н С Ш Т М Л Ч Г З Ш Я Н БХ Ю А В Ч Ю Ф Д П С З И Х П Ч Ж Г О Б Ш З С В У А Р Л М Т Ш  Л П Е З Б УТ Н В С О Ю М Ю П Ж Е Ш Ж И В Р Т ХС  К Л П А Х И Ш Д А Г

 

 

 

Әдістеме 3. Мюнстерберг әдістемесі.

Экспериментатор нұсқауды оқып, тапсырманы орындау уақытын белгілейді.

Нұсқау.

Сіздердің алдарыңызда  ретімен басылған әріптердің арасында сөздер бар

сынақ материалы. Осы ұсынылған сынақ материалының ішінен сөздерді

тауып, астын сызыңыз (әріптер тізбегі орыс алфавиті бойынша берілген).

Мысалы: ПЮКЛБЮСРАДОСТЬУФРНКП

Тапсырманы  мүмкіндігінше жылдам орындауға  әрекеттеніңіздер.

Сынақ бланкісі

Б С О Л Т Щ Е Т Р О Ц Р А Й О Н З Г О Ц Ю В О С П Х Э Ы Г Ч А Ф А К Т У Е К Э К З А  М Е П Т Р О Ч Я Г Ш Г Ц П Р О Ю Т О Р Щ Р Е Т А Б Е С Т Е О Р И Я Е Н Т Е Д Ж Ж Ь М Х О К К Е Й Ы Х Т Р О Н Ц ЬІ Ф Щ У ЙГ З Х Т Е Л Е В Ю О Р Б О Л Д Ж Ш З Х Ю Э Ж Ш Ь Б П А Л К Т Ы О Г Х Е Ю Ж И Н  Д Р Ш Х Э Ш В О С П Р И Я Т Ж Ж Ц У К Е Н Д Ш И З Х Ь В А Ф Ь І А П Р О Л Д Б Л Ю Е О В Ь А Б Ф Ы Р П Л О Е С Л  Ж С Ш К Т А І С Л   Ь Я Ч С І Ш Т Ь Б А Ю Ж Ю Е Р А Д О С Т Ь В У Ф Ц Н Э Ж Д Л Ж Р И Н А Р О Д Ш Л Д Ж Ь Х Э Г О К У Ы Ф Й Ш Р Е  П О Р Т А Ж З Ж Д ОР Л А Ф Ы В Ю Е Ф Ы Д Д К О Ш У Т С З Ж Й Ф Я Ч Ы Ц У Б С К А П Ф Л И Ч Н О С Т Ъ Э Х Ж Э Ь С Ю Д  Ш Н Г Л Ь Э П Р П Л А В А Ш Е Д Т Л Э З Б Ь Т Р Л Ш Р Ж Т Ш Р К Ы В К О Д П Я Ъ Ш Л Д К Ц У Й Ф О Т Ч А Я Ш І Е З Ф Р Я Ч А Т Л Д Ж Э Х Т Ь Ф Т А С Е Н Л А Б О Р А Т О Р И Я Г Ш Д Ш Н Р У Ц Г Р Г Ш Щ Т Л О С Н О В А Ш І Е З Ш Р Э М Ъ Т Д И Т А О Н Р И К Г В М С Т Р П С И Х И А Т Р И Я Б П Л Л Е Т Ч Ъ Й Ф Я О Н Т З А Ц Э  Ь А Н Т З А Х Т Л И О

1.2 .Жасөспірім жасындағылардың зейін  қасиеттерінің

ерекшеліктсрі

Зейін жасөспірімдердің оқу үрдісіндегі, қоғамдық жұмыстардағы міндеттердің       орындалуына байланысты барлық іс-әрекеттің эффективтілігін жоғарлатады. Зейіннің пәні болып табылатын барлық нәрсе анық қабылданып, меңгеріліп, жақсы есте сақталады. Ол сыртқа бағытталған көрініс сияқты, адамның ішкі жан дүниесіне де бағытталуы мүмкін. Зейін - бұл сананың сол немесе басқа заттарға, көріністерге бағытталуы, шоғырлануы. Атақты педагог К.Д Ушинский зейінді біздің басымыздағы білім қорымызды ашатын есік деп айтқан. Зейін субъективтік және объективтік себептердің бірлігіне негізделген. Осы себептердің әрекетіне байланысты ол еріксіз болуы мүмкін, яғни, адамның саналы, ерікті, бағыттылы ниетінен басқа. Сондай-ақ қызығушылықтың ықпалымен іс-әрекет үрдісінде пайда болатын ырықтыдан кейінгі зейін бар. Сабақтың басында студент әр түрлі кедергілерге қарамастан оқытушыны тыңдауға өзін мәжбүрлеуі мүмкін. Егер сабақ оны қызықтырса, оған ерікті күштеу қажет болмайды. Ерікті зейін еріктіден кейінгі зейінге айналады. Сабақ жүргізудің барысында зейіннің бардық түрінің пайда болғанын қадағалаған жөн. Зейін мүмкіндіктерін сандық түрде сипаттауға болады: адам қаблетті бір уақытта 4-6 әр түрлі объектілерді қабылдайды; толық тұрақтылық 15-20 минут сақталады, 1 секундтың ішінде 3-4 рет зейінді аударуға болады.

Жасөспірімдерде зейін бағыттылығы олардың болашақ  мамандықтарының талаптарына сәйкес дамуы керек.

Сондықтанда зейін мәселесі тұлға мәселесінің  аймағына да қатысты -бұл фигураның  фоннан жай ғана бөлінуі, адамдар  арасындағы қарым-қатынас тәсілінің  сипаты емес.

Кейінгі мәліметтер бойынша 18-жастан кейін зейіннің дамуында тұрақтылық    байқалмай,    үздіксіз    өзгерістер    болып    жатады. Зейін функциясының бұл өзгерісі оның әр түрлі қасиеттерінде, көбінесе эволюциондық сипатты иемденеді  Зейіннің интелектуалдық және басқада психикалық процестермен байланысы күшейе түседі.

 

Зейін материалдық  әлемнің қандай да бір спецификалық формасы болып табылмайды, керісінше  адамның маңызды психикалық іс-әрекетінің шарты, оның мақсатқа бағыттылығы мен  артықтығы ретінде алға басып, адам іс-әрекетінің өнімділігі мен жемісті  ағымына себепші болады.

Студенттерде  зейін дамуының бағыттылығы олардың  болашақ мамандығына деген талаптарына  сәйкес көрінуі керек. Зейін белсенді, әрі тұлғалық-маңызды іс-әрекеттің  нәтижесінде дамиды, А.И. Богословский зерттеген бірінші курс студенттерінің кейбір психикалық сапаларын бірнеше жылдың ішінде әр түрлі әдістемелермен арнайы зерттелген көрсеткіштері бойынша мектептеи студенттер ұжымына көшкен жеткіншектердің зейін ерекшелігіне қарағанда, қызығушылықтары мен дағдылары тез өзгереді. Осы жағдай жоғарғы оқу орнының оқытушыларьга бірінші курс студенттерінің жақсы оқуы үшін қажетті сапаларын қалыптастыруға міндеттейді. Зерттеуде студенттердің зейін диапазонының күштілігі 0,7-10-нан 700-900 шартты бірлікке тең болды (Добрынин әдістемесі бойынша). Сондықтанда студенттер лекцияны тек тыңдап, жазбайды немесе берілген материалдың мәнін түсінбей, барлығын қатарынан жазып алады. Зейінді қалыптастыруда зейінге сияқты оның қасиеттерінің де кәсіби талаптары ескеріледі, Мысалы, оқытушының зейіні жеткілікті түрдегі тұрақтылық, көлем, шоғырланумен сипатталыл, жеңіл ауысып, орналасуы мүмкін. Студенттердің іс-әрекетінде әр түрлі зейін қасиеттері көрінеді: тұрақтылық, көлем, шоғырлану, орналасу, ауыспалық. Олардың әрқайсысы өзінше маңызды. Мысалы, тұрақтылық пен шоғырлану студентке сыртқы ортадан кедергі болса да үзақ уақыт өз жүмысына шоғырлануға мүмкіндік береді, Ал зейіннің тұрақсыздығы мен алаң болушылығы қабылдаудың анықтығын, нақты есте сақтауды, реакция жылдамдығыи төмендетеді.

Оку іс-әрекетінде студенттердің  үлгерімінің нәтижелі болуы үшін олардың лекцияға көңіл қойып, назар аударып отыру керек екендігін оқыту үрдісінде әрбір оқытушы біледі.

 

 

 

Сондықтан оқытушы  оқу іс-әрекетін түрлендіріп, бір  түрден екінші түрге ауыстырьш отыру  керек. Іс-әрекеттің жаңа түрі студенттердің  зейінін оятып, тұрақтандырып отырады. Алғашқы оқу жұмысына үйретуде студенттің зейінін ерекше пәнге шоғырландыру керек. Көптеген жағдайда, оқу іс-әрекеті барысында оқьпушы студенттердің зейінін ұйымдастырып отыруы керек. Оқу материалын меңгеру тиісті объектіге зейін аудару, туйсіну, қабылдау және ол қабылданғандарды еске сақтау үрдісі арқылы жүзеге асады.

Зейін дербес үрдіс ретінде емес, ол танымдық әрекеттің іске асуына басты жағдай ретінде орьшдалады. Н.Мальбранш  былай деп жазады:

Интеллект зейіні - бұл шынайы шарт соның нәтижесінде біздің ақылымыз жанданады. Бірақ кінәланудың салдарынан интеллект жиі арбауда болады; ол шарт қоя алмайды, сондықтанда зейін салуға қиналады; басында зейіннің жұмысы жоғары, ал нәтижесі қызықсыз, қиял мен құмарлықты үздіксіз ауыстырып, бізді қоздырып  және күштеп отырады, ал ақыл болса осы өзара әрекеттер мен соқтығыстарға қай кезде болса да бағынуға дайын. Дегенмен іс қажеттілік пен қортындыланады. Біз ақыл мен басқа да зейіннің жұмыстарын жандандыруға міндеттіміз, ал ақыл мен түсінудің жолдары жоқ. Сенім - біздің адамгершілігімізбен салыстырмай-ақ алынатын құдайдың сыйы. Сенім әрқайсына қатынасы бойынша таза рақым ету болса, түсінудің негізін рақымшылықтың көмегімен табу керек. Сондықтанда мен осы іскерлікке интеллекттің күші деген күдікті ат берсем кешірімді болады. Зейін жұмысын қолдап тұрған интеллекттің арқасында оңалған күшті иемдену үшін осы жұмысқа міндетті түрде кірісу керек. Шынайы жүріс кезінде іскерлікті тек әрекеттің көмегімен иемденіп, оларды тек жаттығу жолымен күшейтуге болады. Бірақ бірден-бір қиыншылық соны бастауда болуы мүмкін. Біз бұл істі бұрын қалай бастаи, қалай аяқтауға мәжбүр болғанымызды еске аламыз да, өзімізді медитацияга қаблетсізбіз деп ақылдан беземіз. Бұндай жағдайда біз уақытша болсада, неге сүйенсекте, өзіміздің жалқаулығымызды ақтай отырып, осы рақымымыздан бас тартамыз. Бірақ зейіннің мұндай жұмысынсыз біз ешқашанда адамгершілік міндеттердің құндылығын, діннің құдіретін және іштегі барлық қиыншылықтарды түсінбейміз. Бұл жұмыстарсыз жан ретсіз болып тұрады, өйткені бізді апара алатын жарықты шынайы түсінудің тәсілі жоқ, біз үнемі қорқыныш және абыржу жағдайында болып, бәрінен қорқатын боламыз, Шын мәнісінде сенім бізді басқарып, қолдап түрады, жоне зейін арқылы жарық береді, сол жарық біздің жанымызды әр түрлі көптеген қорқынышты жаулардан қорғайды. Зейін барлық таным процестерін қолдаушы. Зейін арқылы адам сол сотте оның зейіні бағытталған нәрселерді емес, саналы түйсіну түрінде тек белгілі бір тітіркендіргіштерді ғана қабылдайды. Сондықтан да адам зейінінің шоғырлануын белгілі бір уақыт аралығында бір объектіге және сол объектінің бейнесін толық әрі, нақты қалыптастыру үшін қажеттілікке шоғырландырады.

Ес процесінде де зейіннің маңызы өте зор. Әсіресе  есте сақтауда, еске түсіруде, тану мен  ұмытуда. Материалды есте сақтауда адамның зейіні сол уақытта есіне сақтаған материалға бағытталады. Егер адамның зейіні қаңдайда бір нәрсеге шоғырланбаса, онда еске түсіру мен есте сақтау қиын болады. Егер адамға бірдеңені еске түсіру керек болса, онда ол соған бірінші зейінін шоғырландырып, оны сол объектіге ес қажетті деңгейде нақты қалыптаспайынша ұстап тұру керек. Сол кезде адам керек нәрсені зейінінде ұстап тұрса, тану болып жатқаны. Ал, ұмыту қай кезде болады, ол есінде сақталған белгілі бір ақпаратты есіне түсіріп отырмаса, оны практикада қолданбағандықтан болады.

Ойлауда да зейіннің маңызы өте зор. Мысалы, қандайда бір  тапсырманы шешу үшін адам өз зейінінде  тапсырманың шартын және аралық нәтижелерінің шешімдерін сақтау керек. Осы шарттарды орындамаған жағдайда тапсырманы нәтижелі орындай алмайды.

Сонымен зейіннің бағыттылығы, тұрақтылығы, шоғырлануы, көлемі оқу іс-әрекетінде тек студентке  ғана қатысты емес, ол оқытушыға  да қатысты. Егер оқытушы оку іс-әрекетін жақсы ұйымдастырса, ол студенттердің зейін қоюына, ойлануына, қабылдауьша, есте сақтауына мүмкіндік туады.

Лекцияда  көңілін басқа нәрсеге бөлмеген, оқытушының сөзін зейін қойып тыңдаған, айтқандарын ойлау арқылы санасына тоқыған студент жақсы үлгереді. Лекцияга белсенді қатысуына қарай, оқытушы өзінің жұмысында студенттердің оқу материалына зейіндерін шоғырландыруы, оқытушы жұмысының нәтижелі болуына жәрдемші болғандығын, материалды жақсы түсіндіруге көмек көрсеткендігін байқайды. Оқуға зейін аудармайтын, дәріске белсенді қатыспайтык студенттер туралы оқытушы жақсы пікірде болмайды.

 

Студенттерде  зейін және оның қасиеттерінің қалыптасуы олардың тұлғалыққа, ерікке, еңбек  қатынасына бағыттылығының өзара әрекетін болжайды, Ол үшін оларға алдыларында тұрған кәсіби міндетін анықтап алғызу керек. Студенттерде зейін мен зейінділік барлық сабақтарда ұйымшылдық пен дисциплинаны сақтауына байланысты белсенді оқу іс-әрекет процесінде қалыптасады.

Сонымен, зейін  студенттердің қоғамдық жұмыстарды, оқу міндеттерін орындауына байланысты барлық іс-әрекеттерінің эффективтілігін жоғарлатады.

Зейін өздігінен  жеке-дара психикалық үрдіс те, жеке адамның қасиеті де болып саналмайды.

Адамның жалпы психикалық жағдайының белгілі бір объектіге бағыгталуы, оны ерекше анық бейнелермен қамтамасыз етуі зейін болып табылады.

Зейін өзара психологиялық феномен болып табылады, осыған байланысты психологтардың арасында біріңгай пікір жоқ. Бір жағынан психологиялық әдебиеттерде зейіннің маңызы жайлы сұрақтар өзіндік психикалық көрініс сияқты қарастырылады. Сонымен кейбір авторлардың айтуынша зейіннің жеке көрініс ретінде қаралуы мүмкін емес, өйткені зейін сол немесе басқа жағдайда да, кез келген басқа психикалық процесте бола алады, Ал, басқалары керісінше зейінді өз бетінше психикалық процесс ретінде жақтайды. Басқа жағынан, зейінді психикалық көріністің қандай класына жатқызуға болатындығы жайлы келіспеушіліктер бар. Біреулері зейінді -танымдық психикалық процесс деп санаса, басқалары кез келген іс-әрекет танымдық та, зейінсіз де бола алмайды дегенге сүйене отырьш, зейінді ерікпен, адамның іс-әрекетімен салыстырады, ал зейіннің өзі белгілі бір еріктік күштің керінуін талап етеді.