Теоретические основы методики развития речи

1. Теоретические основы методики развития речи.
2. Система работы по развитию речи детей в детском саду.
3. Методика формирования речевой деятельности дошкольников в единстве всех ее аспектов.
4. Планирование работы по развитию речи в детском саду
5. Исторические этапы становления систем речевого развития детей.
6. Подготовка детей к обучению грамоте.
7. Литературное образование дошкольников

Теоретические основы методики развития речи.

1. Разработать структурную схему связей методики развития речи детей с другими науками.

Методика развития речи связана с другими науками, прежде всего с наукой о языке – языкознанием. Она опирается на данные таких разделов языкознания, как фонетика и орфоэпия, занимающихся звуковой  произносительной стороной языка, лексикология и грамматика, которые изучают словарный состав языка, строение слова и предложения (морфология и синтаксис). В настоящее время на стыке языкознания и психологии развивается новая научная отрасль – психолингвистика. И языкознание и психолингвистика помогают решить такой сложный вопрос, как различие и взаимосвязь понятий язык и речь.

Язык – система словесных знаков, средство или орудие общения, а речь или речевая деятельность, - сам процесс общения. Функции языка:

- коммуникативная

- быть средством, орудием  познания

- быть орудием интеллектуальной  деятельности, решение мыслительных  задач

- экспрессивная, эстетическая  – в речевом процессе могут  проявляться эмоции, личный вкус в отборе языковых средств, поэтический слух.

- номинативная – наименование конкретных вещей и явлений действительности.

Методика развития речи опирается на функциологические основы речи. Речевая деятельность обеспечивается разными, очень сложными физиологическими механизмами в зависимости от содержания различных речевых явлений. В физиологии слово рассматривается как особый сигнал, заменяющий непосредственные сигналы – ощущения, восприятия и представления, а язык в целом – как вторая сигнальная система. Физиологические данные подтверждают огромную роль в формировании речи, взаимосвязи слуховых и кинестетических (мышечно-суставных, двигательных) импульсов идущих в речевых органах. Методика развития речи использует данные анатомии о строении речевых органов детей. методика развития речи тесно связана с различными о разделами психологии, прежде всего с  детской и педагогической психологией. Методика опирается на основной тезис психологии о развитии ребенка кА явлении социальном, о ведущей роли обучения и воспитания в умственном развитии ребенка. Методика развития речи связана с дошкольной педагогикой, особенно с дошкольной дидактикой. Общие положения дидактики (принципы обучения, условия для эффективной учебной деятельности детей средства и методы воспитания и обучения) в методике развития речи используется применительно к ее содержанию, к особенностям развития речи детей. Язык выступает как средство воспитания. Язык художественных произведений речь воспитателя и всех окружающих оказывает всестороннее воздействие на ребенка. Связь методики развития речи с историей дошкольной педагогики помогает видеть динамику науки, глубже понимать ее состояние на современном этапе. Методика развития течи в детском саду контактирует с методикой обучения русскому языку (белорусскому) в начальной школе. Важные разделы – подготовка детей к обучению грамоте, формирование речевой деятельности на базе ознакомления с детской художественной литературой. Методика развития речи в детском саду имеет богатые теоретические основы. Ее связи с другими науками, в первую очередь лингвистическими, должны углубляться, крепнуть.

2. Составить тезисы по источнику № 7 с акцентом на проблему лингвистического образования детей в РБ.

Валоданне разам з роднай другой мовай на аднолькавым або прыблізна аднолькавым узроуні , уменне ў розных сітуацыях, зносін свабодна пераключацца з роднай мовы на другую называюцца – білінгвізмам (двухмоуем).

У псіхалагічным аспекте вылучаецца рэцэптыўны, рэпрадуктыўны і прадуктыўныя тыпы білінгвізму. Рэцыптыўным білінгвізмам называецца такій ўзровень валодання другой мовай, які дае магчымасць чалавеку толькі ўспрымаць і разумець маўленне на гэтай мове. Размаўляць на другой мове чалавек не можа. Рэпрадуктыўны – гэта ўменне узнаўляць у голас або сам сабе пачутае ці прачытаннае па другой мове. Пры гэтым узнаўленне тэксту неабавязкова адпавядае акустычным нормам гэтай мовы. Ні водзін з гэтых тыпаў двухмоўя не выкарыстоўваецца у актыўных маўленчых зносінах. Толькі прадуктыўны білінгвізм дае магчымасць не толькі разумець тэкст на народнай мове, але і размаўляць на ей самастойна будаваць выказванні, якія дазваляюць дасягнуць узаемаразуменняў. Мова з яўляецца сродкам не проста выказвання “гатовай” думкі, а стварэння яе. У білінгваў сувязі паміж мовай і мысленням больш складаныя. Па спосабе гэтых сувязей білінгвізм надзяляецца на непасрэдны (незамежны) і апасродкавы (замежны). Блізкасць сістэм рускай і беларускай моу вызваляе ад неабходнасці асобна вывучаць многія з явы беларускай мовы, дазваляе пераносіць некаторы сінтаксічныя мадэлі, якія дзіця засвоіла на русскай мове ў беларусскую. На гэтым пераносе грунтуецца магчымасць больш шырокага авалодання беларускай мовы ў сітуацыі блізкароднага білінгвізму. Транспазіцыя дазваляе выкарыстаць пры навучанні беларуская мовы як другой многія метады і прыемы эфектыўныя пры навучанні ей як роднай мове.

Разгледжанныя псіхалінгвістычныя паняцці  дазваляюць глыбей разабрацца ў пытаннях ранняга засваення дзецьмі разам з роднай і іншых моў. Пытанні засваення дзецьмі дзвюх і болей моў з’яуляецца аб’ектам пільнай увагі педагогаў, псіхолагаў, лінгвістаў. У асноўных тэарэтычных праблем дагледчыкі укладняюць: узрост, з якога трэба пачынаць навучанне другой мове, узрастовы-псіхалагічны фактар, які выступае заходным пунктам такога навучання; суадносіны роднай і другой мовы ў навучанні працэсса; уплыў двухмоўя на разумавае развіцце дзяцей; праблема засваення другой мавы як роднай. Дзіця ад нараджэння, сцвярджае М.А. Амонашвілі, можа авалодаць любой мовай і не адной, а дзвюмя, трымя і болей калі ў моўным асяродзі ўзнікае жыццевая неабходнасць у зносінах. Аднак для паспяховаго авалодання дзецьмі двумя мовамі неабходна захойваць пэўныя умовы. Разніца паміж сямейным і грамадскім маўленнем развіццем дзяцей, якія з маленства выхойваліся у сітуацыі адна асоба – адна мова, заключаецца у некалькі больш працяглым затрыманні малых на сродкі змешанага маулення.

Паколькі дзеці частей за ўсе пачынаюць наведваць дашкольную установу не раней 2-3 годоў вельмі важнымі з яуляюцца даследванні па праблеме паслядоўнага авалодвання дзвюмя мовамі  у дашкольным узросце. Другой праблемай двухмоўнага развіцця з’яуляецца вырашэнне ролі роднай мовы у навучанні другой мовы. Гэтыя ролі звычайна даследуюцца ў дзвух пунктаў гледжання, як крыніца інтерферэнцыі і як умова так званнага “карыснага пераносу”.

Інтэрференцыі садзейнічаюць два фактары: аб’ектыўны, лінгвістычны, які вызначае ступень падабенства роднай і другой мовамі, і суб’ектыўны – ступень аўтамізацыі дзвух моўных сістэм у свядомасці дзіцяці.  Праблема ўзаемадзеяння дзвух моў пры паслядоўным  двухмоўі заключается ў тым што дзіця знаемяць с другой мовай пасля таго, як авалодана гутарковым маўленням, яго артыкуляцыйнымі асаблівасцямі і зрабіла важнве адкрыцце, што усе наваколле мае назву.

Да гэтага часу спрэчкі па пытанні разумовага развіцця двухмоўных дзяцей працягваюцца.  А.М. Шахнаровіч і А.І. Неглявіцкая сцвярджаюць, што уплыў другой мовы спрыяльны сутыкнуўшыся з другой мовай пасля таго як сарміравалась  моўная здольнасть на першай мове, дзіцяці ўжо непрыходзіцца ўстанаўліваць свайго роду “ункцыянальны статус” мовы ва ўласным жыцці перад ім неўзнікае неабходнасці праходжання дасінтаксічнай стадыі выказвання, яму не трэба прынцыпова перабудоўваць артыкуляцыйны апарат  для вытворчасці значныз гукаў.

Атрыманыя Е.Г. Андрэевай (эксперымент) матэрыялы сведчаць пра тое, што ўвядзенне беларускай мовы ў зносіны з рускамоўнай гаворкай на нейкі момант як бы затармажвае працэс дзіцячага мыслення і актывізацыю іх слойніка. Аднак ў дальнейшым ў дзяцей арміруюцца розныя моўныя сістэмы сувязі. Вельмі рана на другім месяцы навучання міжмоўнае чуцце і самакантроль.

Паспяховае авалоданне другой мовай патрабуе натуральнай сітуацыі зносін, у якой дзіця магло б стыхійна суадносіць адносіны паміж мовай і рэчаіснасцю.

Для забеспячэння натуральнай сітуацыі зносін выкарыстоўваецца так званая методыка паглыблення ў іншамоўнае асяродзе.

Трываласць моўных навыкаў залежыць ад моў камунікацыйнай на мове. Дзеці, якія свабодна размаўлялі на якой-небудзь мове, губляюць многія навыкі маўлення або зусім забываюць гэтую мову як толькі звужваецца ці знікаюць адпаведныя сферы зносін.

Развіцце асобы кожнага члена грамадства немагчыма без такой надзейнай апоры, як родная мова. Разам з веданнем  усіх нюансаў роднай мовы асоба адчувае патрэбу і ва ўстойлівай нацыянальнай самасвядомасці, ў веданні культуры і гісторыі свайго народа. Гэтыя якасці выхоўваюцца з ранняга дзяцінства.

Палітыка беларусізацыі якая праводзілася ў Беларусі на працягу дзесяцігодзяў прывяла да страты ў рознай часці насельніцтва пачуцця нацыянальнай культуры, спадчыны, кампанентамі якой з’яўляюцца і родная мова, да фарміравання нацыянальнай свядомасці. Бескантрольнае ўкараненне двухмоўя, рэзкае звужэнне сераў функцыянавання беларускай мовы прывяло да катастрафічнага становішча роднай мовы карэннага насельніцтва. Гэта не магло неадбіцца на сферы адукацыі, у тым ліку ашкольнага выхавання. Згодна з канцэпцыяй развіцця дашкольнага выхавання ў рэспубліцы, распрацованай пасля прыняцця закона аб мрвах (1990), выхаванне і навучанне дзяцей ў дашкольных установах павінна весціся на беларускай мове. Азначалася што авалоданне дзецьмі багаццямі роднай беларускай мовы складае адзін з асноўных элементаў, фарміравання асобы дзіцяці, засваення ім нацыянальнай культуры, станаўлення нацыянальная свядомасці. Прадугдеджвалася і авалоданне дзецьмі рускай мовай як мовай міжнацыянальных зносін. Засваенне разам з беларускай мовай рускай – гэта авалоданне багацейшай  крыніцай ведаў, сродак больш глыбокага развіцця дзіцяці. У адпаведнасці з канцэпцыяй была створана “Праграма выхавання і навучання ў дзіцячым садзе” для дашкольных устаноў з рускай і  беларускай мовамі выхавання. Распрацаванна нацыянальная альтэрнатыўная праграмма “Пралеска” адным з прынцыпаў якой з’яўляецца прынцып народнасці.

Працэсс беларусізацыі дашкольных устаноў быў фактычна спынены і нават павернуты назад аднак праблема забеспячэння іх навукова выверанай стратэгіяй і методыкай навучання дашкольнікаў беларускай мовы незгубіла сваей актуальнасці. Па-першае, шмат груп і дзіцячых садоў у цэлым засталіся беларускамоўнымі. Па-другое, у дзіцячых дашкольных установах з іншамоўным рэжымам беларуская мова ўсе роўна вывучаецца, толькі ў меншым аб’еме.

Важнейшай асаблівасцю беларускай і рускай мовы лічыцца тое што гэтыя мовы блізкародныя.

Блізкароднасць беларускіх і рускіх моў прыводзіць да інтэрферэнцыі двух моўных сістэм ў маўленні білінгваў. У вынніку ў нашай рэспубліцы шырока распаўсюджана такая адмоўная з’ява як паўмоўе і паўкультура, калі чалавек фактычна не валодае ніводнай мовай. Як паказваюць даследванні замежных вучоных і данныя назіранняў, ў нашай краіне ад двухмоўя выйграюць пераважна пераважна дзеці з высокаінтэлігентных сем’яў, дзе яны засвойваюць чыстую, правільную рускую або беларускую мовы (ці абедзве мовы).

Відавочна што ў сучасны перыяд як ніколі ўзрастае роля дзіцячых устаноў у выпрацоўкі у дашкольнікаў навыкаў правільнага беларускага маўлення.

Да цяжкасцей на шляху беларусізацыі ў дзіцячых садах можна аднесці слабае валоданне беларускай мовай значнай часткі саміх выхавальнікаў.

Сустракаюцца нешматлікія выпадкі адмоўнага стаўлення бацькоў да вывучэння іх дзецьмі беларускай мовы. Такім чынам, смешанная сацыялістычная сітуацыя на Беларусі патрабуе грунтоўнага навуковага забяспечанне працэсу навучання рускамоўных дашкольнікаў беларускай мове, развіцця іх беларускага маўлення як сродку зносін, пазнання, моўнага мыслення, планавання і арганізацыі дзейнасці. Генетычная і псіхілігічная блізкасць рускіх і беларускіх моў стварае спецыфічныя ўмовы для авалодання дзецьмі руска-беларускага двухмоўя. Авалодваючы з маленства маўленнем на рускай мове, дашкольнікі ў той жа час далучаюцца да беларускай мовы. Яны чуюць беларускую мову па радые, ў перадачах беларускага тэлебачання, ад дарослых, многія дома чытаюць творы на беларускай мове. Беларуская мова ўжываецца ў дзіцячым саду: на асобых занятках.

Такім чынам, стыхійнае маўленчае развіцце дашкольнікаў характэрызуецца рэцэптыўным і ў пэўнай ступені рэпрадуктыўным двухмоўем, ўспрыманнем і разуменнем беларускага маўлення, ўзнаўленнем некаторых яго элементаў. Ў дашкольнікаў ўтвараюцца “жыццевыя” аб рускай і беларускай мове і іх элементах “жыццевыя” ўяўленні дзяцей грунтуюцца на іхрэальным вопыце, але не з’яўляюцца адэкватнымі, дастаткова абагульненымі. Дзеці не ўсведамляюць іх. Гэта прыводзіць да таго што многія з малодшых дашкольнікаў неўспрымаюць новую беларускую назву знаемага прадмета.

Значэнне незнаемых беларускіх слоў дзеці таксама спрабуюць растлумачыць, знаходзячы іх гукавае падабенства са словамі рускай мовы.

У дзяцей якія наведваюць беларускія группы, паступова фарміруецца ўстаноўка на беларускую мову зносін. Для школьнікаў, якія ўжо выхоўваліся ў беларускіх группах, зварот выхавальніка на беларускай мове служыць псіхалагічнай устаноўкай на выкарыстанне ў размове менавіта яе. Прыведзенныя факты сведчаць пра тое што многія дашкольнікі усведамляюць двухмоўную маўленчую рэчаіснасць, маюць вялікую цікавасць да яе. Аднак сапраўднай жыццевай неабходнасці карыстацца беларускай мовай у штодзенным жыцці у рускамоўных дзяцей няма. Планаваць, арганізаваць сваю дзейнасць, ажыцяўляць зносіны ім прасцей на русскай мове. З другога боку, засваенне беларускай мовы у сітуацыі блізкароднаснага  двухмоўя прыводзіць да інтэрферэнцыі (ўжываюць беларускія словы). Пры стыхійным засваенні дзвюх блізкароднасных моў, ў дзяцей развіваецца сумешчаны механізм стварэнне тэкстаў на гэтых мовах.

Сказаннае сведчыць пра тое, што ў сучаснай сацыялістычнай сітуацыі авалодаць правільным беларускім маўленнем рускія дашкольнікі могуць толькі ў працэссе спецыяльна арганізованнага мэтанакіраваннага навучання нацыянальнай мовы ў дзіцячым садку. Вырашэнне праблемы беларускамоўнага развіцця дашкольнікаў ў сітуацыі блізкароднаснага руска-беларускага двухмоўя патрабуе перш за ўсе пастаноўкі выразнай мэты навучання дзяцей беларускай мове. Менавіта на рускай мове большасць дзяцей з маленства вучыцца размаўляць і мысліць, мець зносіны з дарослымі і іншымі дзецьмі. Беларуская мова выступае для дзяцей як другая, хоць і родная.

Родная мова – гэта мова, якую чалавек спасцігае адначасова са  спасціжэннем і развіцем здольнасцей мысліць. Ў працэссе функцыянавання мовы назапашванне культурнай інфармацыі адбываецца ў дзвюх вырашэннях: моўныя (парадыгматычныя) і камунікатыўныя (сінтаматычныя). У структыры мовы фіксуюцца нацыянальна значныя культурныя паняцці каштоўнасці, ў маўленні – сацыяльна абумоўленныя. Такім чынам на аснове роднай мовы адбываецца нацыянальна – культурная сацыялізацыя чалавека. Ушынскі сцвярджаў што для духоўнага развіцця дзіцяці зусім не ўсе роўна на якой мове яно размаўляе з дзяцінства.

1. слова павінна знайсці ў арганізме дзіцяці ўжо падрыхтаваную для сябе родную глебу.
2. На думку педагога дзіця павінна знаходзіцца ў асяродзі таго народу праз мову якога адкрыўся яму свет божый.
3. Дапусціць каб мова іншага народа, замяніла дзецям мову радзімы можна толькі тады, калі яму наканована жыць сярод гэтага народа.