Ақпараттың негізгі ұғымы, құрылымы, формасы, өлшемі

Бұл екі жоба процесі  бір-бірімен тығыз байланыста, бизнес-логиканың  жартысы берілген базада жасалынады ( шектеулер, триггерлер, сақталынатын процедуралар). Бастапқы мақсат болып, процесс жобасында  функцияның суреттелуі,  мәліметтік жүйеде модулдің этап талдауында алынған.  

Жобалау модулінде интерфейс  бағдарламасы анықталады: меню айналымы, терезе түрі, ыстық клавиша және оны шақырумен байланысы.

Жобана соңғы кезеңнің өнімі болып:

• берілген базаның сызбасы (ER-модель негізінде. Талдау негізінде анылған)
• жүйе моделінің спецификалық жиналуы, (ол функция моделінің базасында тұрғызылады);
• Сонымен, қатар, жоба жасау кезеңінде  АЖ сәулеті жасалынады, ол өзіне платформа таңдау және операциляық жүйе кіреді, Біркелкі емес АЖ бірнеше компьютер әртүрлі аппараттық платформада және әртүрлі операциялық жүйенің басқаруымен жұмыс істей алады. Платформа таңдаудан басқада, жоба кезеңінде сәулет мінездемесі қарастырылады:
• Бұл сәулет «файл-сервер» немесе «клиент-сервер» болатынын;
• 3 уровендік сәулет келесі қабатпен: сервер, қабатаралық бағдарлама қамтамасыздығы, клиенттік бағдарлама қамтамасыздығы.
• Берілген база орталықтық немесе таралған болса; Егер берілген база таралған болса, онда келісілген қолдау және актуальды механизмі қолданылады.
• Берілген база біркелкі болса, серверлердің берілген база өнімдері бір шығарушының өнімі болады (мысалы, бар сервер тек Oracle немесе бар сервер тек DB2 UDB).

Жобаның кезеңі техникалық жобаның ақпараттық жүйенің өңдеуімен  бітеді. Тестілік кезең уақытқа таралған болып келеді.

Жеке модуль жүйесін  өңдеуін бітіргеннен кейін, автономный тесті орындайды, ол екі негізгі  мақсатты көздейді:

• модульді қайтаруын табады (қатты сбой)
• модульдің спецификациясына сәйкестігі (барлық функцияның болуы, артық функциялардың болмауы);

Автономдық тесттен  өткеннен кейін, модуль өндіріліп жатқан жүйе бөліміне  кіреді және модульдің  генерировалдық тобы байланысқа тест өтеді. Олар бір-біріне деген байланысты қарайды.

Содан кейін, модуль тобы жұмысқа деген сенімділігіне тест өтеді, бірінші жүйе тестін қайтару, екінші қайтаруға тест өту. Бірінші топта көрсетілетіні, бағдарламаның қамтамасыздығының сбойдан кейінгі қайта құрылуын, аппараттық қамтамасыздықтың қайтарылуы. Екінші топ тесті жүйенің штаттық жұмыста және жүйенің жұмысының уақытылы жұмыс істеуіне қарайды. Тұрақты тест комплектіне, жүйеге түсетін пиктік ауырлықты имитация жасайтын тестілер кіру керек. Осыдан кейін, тест комплекті жүйе тестін өтеді- тестің ішкі өнімді қабылдауы, оның сапасын кө-рсетеді. Бұған функциональды тест пен жүйенің сенімділік тесті кіреді.

Ең соңғы ақпараттық жүйенің  тесті- қабылдау-тапсыру сынау болады. Бұндай тест ақпараттық жүйені тапсырыс берушіге көрсетеді және тест тобын  ұстайды, нағыз бизнес-процессті  моделдейді.        

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2. «БИЛАЙН» ҰЯЛЫ БАЙЛАНЫС ОРТАЛЫҒЫНЫҢ АВТОМАТТАНДЫРЫЛҒАН АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕСІ

 

 2.1 Мәліметтер қоры жүйесінің өмірлік циклы

Мәліметтер  қоры түрінде жүзеге асатын компьютерлік жүйелердің жобалануының өмірлік циклы 2 фазаға бөлінеді:  талдау және жобалау фазасы, жүзеге асыру және әрекет ету фазасы. Бірінші фаза кезінде ақпаратты жиналу  және мәліметтер қорының жобалануы жүзеге асады. Ал екіншісі  кезінде – машиналық жүзеге асу және мәліметтер қорының орындалуы. Жобалаушы мен пайдаланушы  көзқарасы бойынша  бұл екі фаза орындалуы барысындағы  жұмысты құрылымы бойынша бөлшектеуге  болады. Фазалар келесі этаптарды қамтиды:

Талдау және жобалау фазасы.

1. Пәндік облыстың жүйелік  талдауы.
2. Инфологиялық жобалау.
3. Концептуалды жобалау.
4. Физикалық жобалау.

Жүзеге алу және  әрекет  ету  фазасы.

1. Мәліметтер қорының  жүзеге асуы.
2. Әрекет ету талдауы және қолдау.
3. Модификация және  бейімделу.

Заттық аумақтын  жүйелік  талдауы  – этаптардың ішіндегі  ең маңыздысы. Ол жобалаудың  аз қарастырылған  және қиын, сонымен қатар ұзақ түрі болып табылады.  Дегенмен, ол өте маңызды болып табылады, өйткені оған келесі  жобалау шешімдері негізделген. Бұл этаптағы негізгі тапсырма  мәліметтерді  көрсететін, оның  құрылымы мен өңделу процесіне деген талаптарды жинау болып табылады.

Концептуалды жобалау екі  ішкі этаптардан тұрады:  мәліметтер қорын  жобалау және  қолданбалы  программаларды жобалау. Концептуалды жобалау нәтижесінде  мәліметтер қорының концептуалды сызбасын немесе  МҚБЖ бағытталған сызбасын аламыз. Егер мәліметтерді сипаттау өзімен физикалық  параметрлерді қамтыса, онда бұл мәндерді  таңдау физикалық  жобалау  этапына  дейін ысырылады.  Программалық  қамсыздандыруды  жобалау  мақсаты  базалық тіл ретінде  қолданылатын құрылымдық программаларды құру болып  табылады. Нәтижесі болып программалық  модульдердің арналуларын жүзеге асыру және мәліметтер қорына деген мүмкін болатын сұраныстар жиыны табылады. Физикалық жобалау этапы келесі ішкі этаптардан тұрады. Алдыңғы  кезеңде  анықталған  мәліметтер қорының  физикалық құрылымы және модульдердің  қорытынды түрі. Нәтижесі  болып  мәліметтер қорының  толық ендіруге дайын құрылымы табылады.

Компьютерлік  жүйе жобалануының  әрбір кезеңін қарастырайық.

 

 

2.2 Пәндік облыстық жүйелік талдауы

 

Жүйелік  талдау шеңберінде мәліметтер қорын жобалау  көзқарасында  бірінші кезеңді жүзеге асыру қажет,  яғни заттық облыстың  объектілеріне  сөздік бейнелеуді толық жүргізу және нақты  бейнелеуші  объектілер арасында  байланыстарды  сипаттау. Берілген сипаттамалардың  пәндік облыс  объектілері  арасындағы барлық арақатынастарды нақты  анықтауға мүмкіндік беретін болғаны  жөн.

Жалпы жағдайда  заттық облыстың құрамын  таңдаудың  екі түрі бар:

• Функционалды көзқарас –“тапсырмалардан” қозғалыс принципін  жүзеге асырады және ақпараттық  қажеттіліктерге қызмет  көрсету үшін қарастырылушы жүйеде құрылатын  кейбір  топтар немесе  тапсырмалар тобы  (жиыны) алдын-ала  белгілі болған жағдайда қолданылады.  Бұл жағдайда  бейнеленуі қажет заттық облыс  объектілерінің  ең аз тобын бөліп алуға болады.
• Пәндік жуықтау – мәліметтер қорының  болашақ  қолданушыларының ақпараттық қажеттіліктері  қатаң есепке алынбаған жағдайда олар көп аспектілі және динамикалы бола алады.  Бейнелеу  қажет пәндік облыстың  ең аз жиынын дәл  ажырату  мүмкін емес. Пәндік облыс  бейнеленуінде бұл жағдайда  өзі үшін ыңғайлы объектілер мен арақатынастар қосылады. Бұл жағдайда құрылған  мәліметтер қоры  пәндік деп аталады.  Яғни,  ол көптеген түрлі, алдын-ала анықталмаған  тапсырмаларды шешуде  қолданылуы мүмкін.

Практикада көбіне бір жағынан нақты тапсырмаларға  немесе қолданушылардың  функционалды  қажеттіліктеріне  бағытталған  нұсқаны  қолдану  ұсынылады, ал екінші жағынан  жаңа ұсыныстардың өсу  мүмкіндігін  есепке алады.

Жүйелік талдау  нақты  есептерді  шешу үшін қажет және мәліметтер қорында сақталынуы керек. Заттық облыстың объектілері жайлы толық сипатталған ақпаратпен  аяқталуы қажет;  берілген мәліметтер көмегімен шешілетін, олардың қысқаша шешілу  алгоритмдерімен қоса нақты тапсырмалар сызбасымен;  шығыс құжаттары сипаттамаларымен, МҚ-ын  мәліметтермен толтыру  үшін қызмет ететін кіріс құжаттарын сипаттаумен  аяқталуы керек.

 

2.3 Инфологиялық жобалау

 

Инфологиялық үлгі  мәліметтер қорын жобалаудың  екінші кезеңінде  қолданылады, яғни пәндік  облыстың сөздік  сипаттамасынан кейін. Инфологиялық үлгі  өзімен тек МҚ-ы  мамандарымен  ғана оңай  “оқылатын” пәндік облыстың  формаланған  бейнеленуін  қамтуы қажет.  Және бұл сипаттама  МҚ-ы  жобасы  жұмысының  түпкі  және  түзетілуін  бағалауға  мүмкін болатындай көлемді  болуы қажет, және ол нақты  МҚБЖ байланыстырылған болуы қажет емес.

Инфологиялық  жобалау ең  алдымен  МҚ-ы үлгісінде пәндік облыстық  семантикалық көрсету жолына байланысты. Қазіргі кезде  “мағына - байланыс”  немесе “Entity Relationship”  үлгісі  мәліметтер қорын инфологиялық  жобалануының  стандартына айналды. ER – үлгісі негізіне  келесі базалы түсініктер жатады:

• Бір типті объектілер класы көмегімен үлгіленетін  мағына. Мағына өзіне тән  атауға ие, ол үлгіленуші  жүйе шеңберінде  ерекшеленеді. Мағына бір  типті кластардың  кейбіріне сәйкес келетін болғандықтан жүйеде  берілген мағынаның көптеген даналары бар деген болжам болады. Мағына түсініктері  сәйкес  келетін объект берілген класс құрамын анықтайтын өзінің атрибуттары  мен сипаттамалары жиынына ие.  Сонымен қатар атрибуттар  жиыны мағынаның нақты даналарынан  ажыратыла  алатындай  болуы қажет.
• Мағыналар арасында олар өзара қалай әсерлесуді немесе қатынасатынын  көрсететін  байланыстар  орнатылуы  мүмкін – бинарлы  ассоциациялар. Байланыс екі түрлі  мағыналар  арасында  немесе мағына мен сол мағына арасында (рекурсивті  байланыс)  болуы мүмкін.  Ол мағына  даналары өзара қалай байланысатынын көрсетеді. Егер байланыс екі мағыналар арасында  орнатылатын болса,  онда ол  мағынаның бір данасымен  екіншісі  арасындағы  өзара байланысты анықтайды. Байланыстар  көптігіне  байланысты үш типке бөлінеді:
• “бір-біреуге”, “бір-көпке” және “көп-көпке”. “Бір-біреуге” байланысы  бір мағынаның  бір данасы  басқа мағынаның  бір данасымен  ғана байланысатынын  білдіреді. “Біреу-көпке” байланысы бір мағынаның бір данасы басқа мағынаның  бірнеше данасымен байланыса  алатынын білдіреді. “Көп-көпке” байланысы бір  мағынаның бір данасы  екінші мағынаның  бірінші даналығымен және керісінше, екінші  мағынаның бірнеше даналарымен  байланыса алатынын білдіреді.
• Бұл типтердің  ішінен байланыс міндетті болуы мүмкін, егер берілген байланыста мағынаның  әрбір данасы қатысуы қажет болса. Мұнда байланыс бір  жағынан міндетті емес болуы  мүмкін. Инфологиялық  үлгінің  өңделуін  тапсырмаларды анықтау мен топтаудан бастайды, бұл тек бір базамен шектелу мүмкіндігін анықтайды.

Инфологиялық жобалаудың  нәтижесі болып МҚБЖ-і табылады. Ол мәліметтер қорының  тәуелсіз сызбасы болып  табылады.

 

 

 

 

 

2.4 Концептуалды жобалау

 

Мәліметтер қорын жобалаудың  принциптері төмендегі төрт  ережеге негізделген:

• Өріс ерекшелігі. Әрбір кестенің әрбір өрісі ерекше болуы қажет. Бұл ереже  қайталанушы  мәліметтер үшін жеке кестелер құрумен  және бұрыннан бар кестелерді жаңа кестелермен байланыстырушы өрісті қосу арқылы  қол жеткізіледі.
• Бірінші кілттер. Әрбір кестенің  ерекше идентификаторы  немесе алғашқы кітті болуы тиіс, олар бір немесе бірнеше өрістерден тұруы мүмкін.
• Функционалды  тәуелділік. Әрбір  бірінші  кілт мәніне сәйкес өрістегі  мәндер кесте  объектісіне  тиісті болуы қажет және оны толығымен бейнелеуі керек. Егер  әрбір кесте үшін алғашқы кілт анықталса, онда кестеге объектіге қатысты мәліметті қосу қажет.  Сонымен қатар әрбір өріс  алғашқы кілтіке функционалды  тәуелділігі екендігіне көз жеткізу қажет.  Кестеде алғашқы  кілтпен анықталған, бірақ объектіге  тиісті емес мәліметтер болмауы қажет. Екіншіден  кестедегі  мәліметтер объектіні толығымен суреттеуі қажет.
• Өрістер тәуелсіздігі. Бірінші кілтке  кірмейтін  әрбір алаң мәнінің   өзгеру  мүмкіндігі болуы  қажет және оның басқа  алаңдарға  әсері болмауы  қажет. Бұл кестедегі мәліметтер өзгерісінде  мәселелердің пайда болмауын қадағалайды.

Жобалау принциптерін жүзеге асыру  қалыптандыру  процесі көмегімен  

жүзеге асырылады.

Қалыптандырудың  мақсаты әрбір жағдай тек бір жерде ғана орындалатын мәліметтер қоры жобасын алуға әкеледі. Осылайша  қалыптандыруды  реляционды мәліметтер қорындағы мәліметтердің шығысын азайтуға бағытталған процесс ретінде анықтауға болады.

Ақпарат шығыны тек жадыны үнемдеу  мақсаты  үшін емес, сақтаулы

мәліметтер қарсылықтарын  азайту  және олармен  жұмыс істеуді  жеңілдету  үшін қолданылады.

Реттелген кестелерді қолдану  мәліметтердің  тұтастығының  бұзылуына әкеліп соғуы мүмкін (мәліметтер қорындағы  ақпараттар қарсылығы). Әдетте қалыпқа  келтірілмеген кестелерді  қолдануда  пайда болатын келесі мәселелерді ажырауға болады:

• мәліметтер шығыны;
• жаңару анамалиясы;
• жою анамалиясы;
• енгізу анамалиясы;

Мәліметтер шығыны мәліметтер қорының  бірнеше кестелерінде бір ақпаратты  қайталануы кездескенде көрінеді. Мысалы,  бір адам (бірнеше) екі қызметте жұмыс ете алады. Егер қызметкер бірнеше қызметте жұмыс  атқаратын болса, онда оның жеке мәліметтері бірнеше рет қайталанатын  болады, бұл сыртқы  жады көлемінің  қажет емес ұлғаюына әкеліп соқтырады.

Жаңару анамалиясы мәліметтер шығынымен  тығыз  байланысты. Бірнеше қызмет атқаратын  қызметкердің  мекен-жайы өзгеріп  кетті делік. Кестедегі  ақпарат жөнделген болуы үшін  бірнеше  жазбаларға өзгерістер енгізілуі  қажет болады. Егер түзетулер барлық  жазбаларға енгізілмесе, онда сәйкес емес жаңару анамиясы  деп аталатын  ақпараттар пайда болады.

Өшіру анамалиясы реттелмеген кестеден жазбаларды  жою кезінде  пайда  болады. Мысалы бірлестікте штат  азайтылу  жүргізіліп, кейбір  қызметкер  жойылады делік. Онда  қарастырылып  отырған  кестеден сәйкес  жазбаларды өшіру  қажет болады. Дегенмен өшірулер  бұл қызметтегі  қызметкер жайлы  ақпараттан айырылуға алып келеді.

Енгізу анамалиясы  кестедегі  жаңа жазбаларды  ендіруде  және, әдетте, кестенің кейбір жолдарына NOTNULL  шектелуі берілген жағдайда  пайда болады. Кестеде ”Рейтинг”  жолы бар,  онда қызметкердің  жұмыс нәтижелері  бойынша орнатылған қызметкердің  сатылық деңгейі жайында жаңа  қызметкерді  қабылдау  кезінде  оның сатылық деңгейін  орнату  мүмкін емес, өйткені ол әлі  мекемеде ешқандай  жұмыс атқарған жоқ. Егер бұл жолға  NOTNULL  шектеуін беретін  болсақ, онда кестеге жаңа  қызметкер жайлы  ақпарат ендіру  мүмкін  байлай қалады. Міне  осы  ендіру  аналогиясы  деп аталады.  Көріп  отырғанымыздай  жаңару, жою және енгізу анамалиясының болмағаны дұрыс. Мұндай  анамалиялардың  пайда болу  мүмкіндігін ең аз шамаға  әкелу үшін қалыптандыру қолданылады.