Ақпараттың негізгі ұғымы, құрылымы, формасы, өлшемі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.1 Кесте –Енуге болатын рұқсаттардың типі

 

Рұқсат	Жасалатын қадамдар	Нысандар
Ашу/Жабу	МБ-ны ашу форма не есептер, макросты қосу	МБ-нын формалары, есеп берулері және макростары
Жеке ену	Жеке енушіге МБ-ны ашу	МБ
Макетты оқу	Конструктор режимінде нысандарды қарап өту.	Кестелер, сұраныстар, формалар, есеп берулер, макростар мен модульдар
Макеттің өзгеруі	Макет өнімдерінің өзгеруі және нысандарды алып тастау және оларды көріп  өту	Кестелер, сұраныстар, есеп берулер, макростар  және модульдар
Әкімшілік	МБ-на пароль орнату қосудың өзгеруіне өлшемдер енгізу. МБ нысандары үшін оларға рұқсаттар, соның ішінде рұқсат беруді ұсыну	Бд, кестелер, сұраныстар, формалар, есеп берулер, макростар және модульдар
Мәндерді оқу	Мәндерді қарап өту	Кестелер, сұраныстар
Мәндерді жаңарту	Мәндерді өзгерту және қарап  өту, ештеңе қоспай, алып тастамай	Кестелер, сұраныстар
Мәндерді қыстыру	Мәндерді қыстыру және қарап  өту, бірақ өзгеріссіз және алып тастаусыз.	Кестелер, сұраныстар
Мәндерді алып тастау	Мәндерді алып тастау және қарап  өту, бірақ қыстырусыз және өзгеріссіз	Кестелер сұраныстар

 

3.14 МБ-ның әкімшілік ережелері

 

МБӘ басқару ұйымы есебінде жұмыс істейді, ол мәндерді өңдеу және заттық аймақта жұмыс істеу теориясымен таныс болу керек. МБӘ функциясы ұзаққа есептелген және барлық жобалау этаптарын бағыттауға мақсатталған, МБ-ны өмірге ендіруге және сонымен жұмыс істеуге арналған функция.

Мекемелерде әсіресе, жүйелік ортада файлды тұрақты қысу жұмыстарын пайдалану  МБӘ-нің міндетіне кіреді. Файлды қысу тікелей қордағы көшірмеге  байланысты. Ол үшін әрбір қысу алдынды файлдың көшірмесін жасау міндетті. Себебі қате кеткен жағдайда мәнді жоғалтып алмас үшін. Жаңа МБ жасау кезінде де файлды жиерек қысып отырған дұрыс.

Қазіргі таңда бар МББЖ мәліметтерді басқарудың үш тәсілін қамтаммасыз етеді: иерархиялық, желілі және реляциондық. Иерархиялық ықпал объектердің иерархиясын көрсетуінде негізделген. Иерархиялық өзара байланыстары желілі байланыстардың жеке түрі болып табылады. Реляциондық жүйелер объектер мен өзара байланыстардың арасында айырмашылықтарды енгізбейді. Иерархиялық пен желілі өзара байланыстар қатынас деп айтылатын және келесі қасиеттермен сипатталатын екі деңгейлі кестелердің түрінде көрсетілуі мүмкін: кестенің әрбір элементі мәліметтердің әрбір элементі болып табылады (қайталынатын топтар жоқ); бағананың элементтері бір табиғатты болады, бағаналарға бір мағыналы аттар беріледі; бағаналардың ішінде екі бірдей жолдар жоқ бағаналар мен жолдардың ішіндегісін олардың ақпараттық мағынасына тәуелді емес тәртіп бойынша қарап шығуға мүмкіндік бар. Қатынастар арқылы құрылған МБ реляциондық деп аталады және келесі   артықшылықтарға ие болады: дайындалмаған пайдаланушылар қолданып алады, қорғау жүйесінің қарапайымдылығы, мәліметтердің тәуелсіздігі.

Мәліметтер базасын басқару  жүйелері (МББЖ) – ақпараттың компьютерлік қоймасың жасау мен қолдауын автоматтандыратын кең тараған бағдарламалық жүйелер. МББЖ көпшілігі «достық интерфейс» және интеративтік көмектің кірістірілген жүйесімен жабдықталған реляциондық пен желілі МБ бағытталған. Соңғы жағдай МББЖ зерттеуін жеңілдетеді. Қазіргі МББЖ қатары МБ жасау қарымды механизмдерімен жабдықталады.

МБ-нын үлкен көлемімен жұмыс  істеген кезде оларды да қысып  отыру керек, себебі қымбат тұратын  қатты дискідегі орынды үнемдеуі үшін әрі енуді тездету үшін. МБ-ға да ауық-ауық қысуды қосымша өзгерістер енгізген кезде және керек емес жазуларды алып тастаған кезде пайдаланған дұрыс. Бұл қорды реттеуге және жиекте орынды аз алуға көмектеседі.

МБ-ны қысу үшін оған МБ қысу орнына МБ-ны сөндіру менюін ауыстырып пайдалануға болады. Бұл бұйрық Access бағдарламалық терезесінде мүмкін болады. Егер барлық қор жабық болса.

Жасырын ақпаратты МБ-да тұрған қорғау үшін оны көруден процессорларда жазылған тектерді пайдаланып және қызмет ету бағдарламаларын пайдаланып, онда оны шифрлап жабу керек. Қормен жұмыс бастамас бұрын онда тұрған мәндерді әр кез сайын шифрдан ашып отыру қажет. Шифрланған МБ-мен жұмыс істеу бұйрықпен орындалады:

Шифр/Шифрды ашу қызмет көрсету қорғанысының астында болады. Кей кезде МБ бұзылуы мүмкін. Бұл жағдай бірнеше себептен тұрады:

• Жазу кезіндегі аппараттың істен шығуы (кернеу көзінен не жалпы);
• МБ файлының ашық кезіндегі компьютерді кездей соқ қосу, өзгерістер енгізілген, бірақ сақталмаған;
• Электр жүйесіндегі кернеудің секіруі.

Егер жұмыс өз деңгейінде орындалса, МБ-ның бұзылуы болмайды. Дегенмен жоғары деңгейдегі құралдарды пайдаланғанмен апаттық жағдайдан құтылу мүмкін емес.

Көп жағдайларда бұзылуды Access құралдарымен орнына келтіруге болады. Бұл жағдай файлды қысу қалай орындалса, бұл да солай қайталанады.

Кейде Access файлдың бұзылғанын байқамауы мүмкін. Бұл көбіне индекс ақауынан болады. Егер қосымша беттер ыңғайсыз жұмыс жасап тұрса, онда оны қалпына келтіруге жұмыс жасаңыз. Бұл үшін менюден қызмет көрсету бұйрығын таңдаймыз, қызметтік бағдарламалар МБ-дағы мәндерді қалпына келтіруге қажеттілік туады.

МБӘ mde файлын жасау мүмкіндігі бар, бұл МБ файлына ұқсас, айырмашылығы бар: VBA коды жинақталған форматта сақталады, ал шығу коды және функциясы пайдаланушыға кіруге мүмкіндік бермейді. Mde файлында формамен, есеп берумен, сұраныспен және кестемен өрнектеуге жұмыс жоқ, ал осы нысандарды басқа МБ-ға көшіруге болады. Mde форматында кез-келген МБ файлын өзгерте отырып, жұмыс істеуге мүмкіндік бар. Ол үшін бұйрықты пайдаланамыз: mde – файл жаса қызметтік бағдарламаның ішінен қызмет менюін аламыз.

 

3.15 Техникалық жабдықтардың кешені

 

Бұл дипломдық жоба келесі техникалық жабдықтар кешені арқылы жасалынған:

1. AMD Athlon (th) XP1700 МГц процессоры.

2. Samsung Sync Master 755DFX типті мониторы.
3. Қатқыл дисктегі жады көлемі  40 Гбайт.
4. Оперативтік есте сақтау құралы 128 Мбайт.
5. Samsung Z25 сорғалайтын принтері.

Осы дипломның әрі қарай бірқалыпты жұмыс жасау барысында келесі  минималды техникалық  жиынтық  құралдары рұқсат етіледі:

1. 1000 МГц және жоғары ырғақ жиілікті процессоры
2. Монитордың кез-келген типі.
3. Қатқыл дисктегі жады көлемі 2,0  МБ және одан да жоғары.
4. Оперативтік есте сақтау құралы 32 Мбайт
5. Сорғалатын принтердің кез-келген форматы.

 

3.16 Программалық өніммен жұмыс жасаудың күнтізбелік жоспары

 

Программаның өмірлік топтамасы өндірулерді жүргізу туралы шешім қабылдаудан бастап, пайдаланушының берілген программалық өнімді қолданудан толық қабылдамауына дейін барлық топтама саналады.  

Өмірлік топтама 4 кезеңнен тұрады:

1. Программалық өніммен жұмыс жасау кезеңі
2. Программалық өнімді енгізу кезеңі
3. Кемелдену кезеңі, программалық өнімге көшу
4. Кему кезеңі

Жетілдіріліп жатқан жүйеге сол  технологиялы-конструкциялық топтан жасалған бұйым ғана емес, сонымен қатар  ұқсас функциялар орындайтын кез-келген тауар бәсеке құрайды. Конкурентттік қабілеттілігі көптеген факторлармен анықталады:

• өнімнің мінездемесімен
• бұйым жататын тауарлық топтың техникалық қалыптасуының қарқынынан тәуелділікпен
• базарлық коньюктурамен

 Жетілдірілген компьютерлік  жүйенің артықшылығы нақты заттық  аумақ үшін мінезді және пайдалы ақпарат құрайтынынан тұрады. Жүйе дербестің талаптарын санаумен жетілдірілген, соның әсерінен ол оны қанайды.

3.2 кестеде дипломдық жоба жүргізуде орындалатын жұмыстардың негізгі түлері келтірілген.

 

Кесте 3.2 – Күнтізбелік жоспар

№	Жұмыстардың негізгі түрлері	Атқарушылар	Уақыттың шығыны (күндерде)
1	Жоба алдындағы зерттеу	Инженер	8
2	Техникалық тапсырманы жетілдіру	Инженер Басқарушы	1 1
3	Программалық өнімді жетілдіру  және күйге келтіру	Инженер	32
4	Басқарушымен консультация	Басқарушы	8
5	Құжаттарды дайындау	Инженер	14
6	Дипломдық жобаны тапсыру	Инженер	2
Қорытынды			66

 

3.17 Программалық өнімнің өз бағасын есептеу

 

Берілгендер базасының өмірлік  топтамасын жобалау кезеңінің бөлшектері ретінде тақырыппен жұмыс жасау  барысындағы шығындардың негізгі тектері өндіріс алдындағы іргелі шығындар болып табылады, олар есептелуі мүмкін және минимизациялануы мүмкін.

Калькуляциялау шығындар бабының  калькуляциясы бойынша жүреді:

• шығындық материалдар;
• жетілдірушілердің жалақысы;
• тіркеме шығындар;
• басқа да шығындар.

3.3 кестеде шығындық материалдарға шығындар келтірілген.

 

Кесте 3.3 – шығындық материалдарға шығындар

№ п/п	Атауы	Шығын	Баға, тен.	Сомма, тен.
1	CD-R дискісі	1 шт	100	100
2	Қағаз	250 парақ	1,5	375
3	Картридж (бояу шығындары)	12,5	140	1750
ҚОРЫТЫНДЫ				2225

 

3.4 программалық өнімді шығаратын жетілдірушілердің жалақылары келтірілген

 

Кесте 3.4 – ПӨ жетілдірушілерінің негізгі жалақылары

Кезең №	Атқарушылар	Көп еңбек сіңіру, ад.кн.1	Көп еңбек сіңіру, ад.кн.2	Еңбек ақы, тен.	Жалақы-лар б/ша шығын-дар, тен.
1	Инженер	8	0,36	10000	3600
2	Инженер Басқарушы	1 1	0,045 0,045	10000 22000	450 990
3	Инженер	32	1,45	10000	14545
4	Басқарушы	8	0,36	22000	8000
5	Инженер	14	0,64	10000	6400
6	Инженер	2	0,091	10000	910
ҚОРЫТЫНДЫ					34895

 

Тіркеме шығындар жалақы қорынан 35% құрайды:

0,35*34895 = 12214 тен.

Басқа да шығындар машинлық уақытқа (жетілдіруге, күйге келтіруге және ПӨ тестілеуге 3 ай ретімен: 180 тен/сағ бағасымен 360 сағат) шығындар кіргізеді: 360 *180*0,8 = 51840 тен., бұл жерде 0,8 – ПЭЕМ жүктеу коэффициенті

Программалық өнімнің өз бағасын  анықтаймыз. Есептеу нәтижелері 3.5 кестесінде әйгіленген.

 

Кесте 3.5

№ п/п	Баптар шығындарының атаулары	Шығындар, тен.
1	Шығындық материалдар	2225
2	Жетілдірушілердің жалақылары	34895
3	Тіркеме шығындар	12214
4	Басқа да шығыдар	51840
Қорытынды		101174

 

Автоматтандырылған ақпараттық жүйесін құруға кететін шығындар 101174 тен құрайды.

 

3.18 Жылдық экономикалық тиімділігін және өтімділіктің мерзімін есептеу

 

Жылдық экономикалық тиімділік келесі формула бойынша анықталады:

Э = Э_г – Е_н ∙ К_вл,

Бұл жерде Е_н – іргелі салулар тиімділігінің қалыпты коэффициенті (Е_н=0,15);

К_вл – жаңа технологияны қолданумен және жетілдірумен байланысты іргелі салулар, тен.;

Э_г – жылдық экономика, тен.

Программалық өнімді енгізу барысында  жылдық экономияны анықтай отырып, орындалатын жұмыстар көлемінен  шығатын боламыз:

Э_г = (С₁ – С₂) ∙ n,

бұл жерде С₁ – әрекетті технологияның шартты белгісінің өз бағасы;

С₂ – жобаланатын технологияның шартты бірлігінің өз бағасы;

 n – жыл бойындағы (орташа) программаға қарау саны.

С₁ = С_чт ∙ Т_р ∙ (1+К_нр),

бұл жерде С_чт – ортшасағаттық бағамдық ставка

С_чт =

тен.;

Т_р – әрекеттегі технология барысындағы (Т_р =2 сағат) қажет документтерді берудің және есептеудің орташа уақыты;

К_нр – қалыпты шығындар коэффициенті (К_нр =0,8)

Осылайша, әрекеттегі технологияның  шартты бірлігінің өз бағасы:

С₁ = 57 ∙ 2 ∙ (1+0,8) =205.

С₂ = С_пг ∙ Т_пг + С_мч ∙ t_эвм,

бұл жердегі С_пг – берілгендерді дайындау бағасы;

Т_пг – берілгендерді дайындау уақыты;

С_мч – машиналық уақыттың бір сағаттағы бағасы;

t_эвм – ЭЕМ-да есеп шығару уақыты (орташа 5-10 минутта)

С₂ = 57 ∙ 0,16 + 170 ∙ 0,08 = 23

Егер күніне 4 рет қолданылатын болса (жылына 1056 рет), онда жылдық экономия:

Э_г = (205 – 23) ∙ 1056 = 192192 тен. құрайды.

К_вл - программаны жасауға кететін шығындарға тең: