ҚР-ның Ұлттық қоры

     Ұлттық  қордың негізгі мiндеттерi экономикадан басы артық мұнай долларын шығару және теңге бағамына және инфляцияға қысымды тежеу, сондай-ақ табиғи ресурстарды  пайдалануды оңтайлы жоспарлау  арқылы макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз ету болып табылады. 

Қазақстан Республикасының  бюджет жүйесі 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     Ұлттық  қордың кіріс көздерінің есебінен жүзеге асырылады:

     бір жолғы (республикалық меншiктегi және тау-кен өндiру мен ұқсату салаларындағы  мемлекеттiк мүлiктi жекешелендiру, ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелерiн  сату);

     түсiмдер көлемi бойынша тұрақты емес (мұнай  секторының түсiмдерi) кiрiстер көзi есебiнен  жүзеге асырылуы тиiс, оның мөлшерi едәуiр  шекте ауытқуы мүмкiн, ол осымен Қазақстанның бюджет саясатына елеулi ықпал жасайды.

     Қаражаттарды  пайдаланудың мынадай бағыттары  айқындалуда:

     республикалық бюджетке тұрақтанған трансферт;

     сыртқы  қарыздарды өтеу;

     экологиялық бағдарламаларды қаржыландыру;

     инвестициялық кірістердің бір бөлігін халық  арасында бөлу.

     Ұлттық  қордың активтерiн сенiмдi басқаруды  Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкi жүзеге асырады 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

2.бөлім  Қазақстан Республикасының  Ұлттық қоры.

2.1. Қазақстан Республикасының  Ұлттық қорын мемлекеттік  басқару. 

     Қазақстан Республикасының қаржылық активі түріндегі, сондай-ақ, материалдық емес активтерді қоспағанда, өзге де мүлік түріндегі  активтері Қазақстан Республикасының  Ұлттық қоры ретінде көрініс табады.

     Ұлттық  қорды мемлекеттік басқару Қазақстан  Республикасы Президентінің жанынан  құрылған Кеңес тарапынан жүзеге асырылады.

     Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын басқару  жөніндегі Кеңес Қазақстан Республикасының  Ұлттық қорын тиімді пайдалану  және оны қаржылық активтерге, сондай-ақ материалдық емес активтерді қоспағнда, өзге де мүліктерге орналастыру жөніндегі  ұсыныстарды талдайтын әрі жасайтын Қазақстан Республикасының Президенті жанындағыконсультациялық-кеңесші  орган болып табылады.

     Қазақстан Республикасы Ұлттық қорын басқару  жөніндегі Кеңестің функцияларына:

     1. Қазақстан Республикасы Ұлттық  қорын қалыптастыру және пайдалану  тиімділігін арттыру жөнінде  ұсыныстар жасау;

     2. Қазақстан Республикасы Ұлттық  қорын пайдалану көлемдері мен  бағыттары жөніндегі ұсыныстарды  қарау және жасау;

     3. Қазақстан Республикасы Ұлттық  қорын орналастыру  үшін рұқсат  етілген қаржылық активтердің  және материалдық емес активтерді  қоспағанда, өзге де мүліктердің  тізбесі жөнінде ұсыныстар жасау  жатады.

     Қазақстан Республикасы Ұлттық қорын бсқару жөніндегі  Кеңесті құру туралы шешімді, оның құрамын  және т.б. мән-жйларын Қазақстан Республикасы Президенті бекітеді.

     Осы Кеңестің құрамындағы: 1. Қазақстан  Республикасының Президенті; 2. Қазақстан  Республикасының Премьер-Министрі; 3.Қазақстан Республикасының Парламенті Сенатының төрағасы; 4. Қазақстан  Республи-касының Парламенті Мәжілісінің  төрағасы; 5. Қазақстан Республикасының  Президенті әкімшілігінің төрағасы; 6. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі  төрағасы; 7. Қазақстан Республикасы премьер Министрінің орынбасары; 8. Қазақстан Республикасы Қаржы  министрі; 9. Қазақстан Республикасының  Экономика және бюджетті жоспарлау  министрі; 10. Республикалық бюджеттің  орындалына бақылау жүргізу жөніндегі  Есеп комитетінің төрағасы өздеріне тиесілі қызметін атқарады.

     Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын басқару  барысында Қазақстан Республикасының  Президенті:

1. Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын жөніндегі Кеңесті  құрады және ол туралы ережені бекітеді;
2. Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын қалыптастыру және пайдалану тиімділігін арттыру жөнінде, сондай-ақ оны пайдаланудың көлемі мен бағыттары жөнінде шешімдер қабылдайды;
3. Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын қалыптастыру және пайдалану туралы есептемені бекітеді.

      Қазақстан Республикасының Үкіметі:

1. Қазақстан Республикасының Ұлттық қорына активтерді есептеу және осы Қорды пайдалану тәртібін айқындайды;
2. Қазақстан Ұлттық Банкімен бірлесіп Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын орналастыру үшін рұқсат етілген қаржылық активтердің және материалдық емес активтерді қоспағанда, өзге де мүліктің тізбесін айқындайды;
3. Қазақстан Республикасының Ұлттық қорының жыл сайынғы аудитін өткізуді қамтамасыз етеді;
4. Қазақстан Ұлттық Банкімен бірлесіп Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын қалыптастыру және пайдалану туралы жылдық есептемені жасайды.

      Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын сенімгерлік  басқаруы барысында:

1. аталмыш қорды инвестициялауға ат салысады;
2. инвестициялық операцияларды жүзеге асыру ережелерін әзірлейді және бекітеді;
3. Қазақстан Республикасының Үкіметіне Ұлттық қорды сенімгерлік басқару нәтижелері туралы есептемені табыс етеді.

      Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын басқаруға  байланысты Қазақстан Ұлттық Банкі  қызметінің транспаренттілігін қамтамасыз ету мақсатында жыл сайын аудит  жүргізіледі.

      Сонымен, республикалық және жергілікті бюджеттер  саласын, сондай-ақ Қазақстан Республикасының  Ұлттық қорын мемлекеттік басқару  органдары өз қаржылық құзіретіне сай  әрі иерархиялық тәртіпті сақтай отырып бюджеттік жүйе ауқымындағы  басқарушы-реттеуші ықпал ету жүйесін  құрады.

          Қордың қалыптастырылуы  және пайдаланылуы туралы жылдық есепнамаларды  кіріктіруі тиіс:

1. Ұлттық қордың түсімдері және пайдаланылуы туралы есеп;
2. Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің Ұлттық қорды сенімгерлікпен басқару жөніндегші қызметі туралы есеп;
3. Ұлттық қорды басқару жөніндегі өзгеде мәліметтер.

    Ұлттық  қорды басқаруға байланысты қызметін транспаренттілігін қамтамасыз ету  мақсатында жыл сайын аудит жүргізіледі. Аудиторды немесе аудиторлық ұйымды таңдау конкурстық негізде және Үкімет белгілеген тәртіппен жүзеге асырылады.

    Ұлттық  қорды қалыптастыру және пайдалану  туралы жылдық есеп және аудит жүргізудің нәтижелері туралы ақпарат бұқаралық  ақпарат құралдарына жарияланады.

    Ұлттық  қор қызметі туралы 2003 жылғы есеп бойынша қордың таза активтерінің өсімі 2002 жылғы 57,5 % -ның орнына өткен жылы 76,6% құрды. Ұлттық қордың жалпы рыноктық құны жыл ішінде 1919 миллионнан 3662.7 миллионға өсті. Активтер өсімінің негізгі үлесі экономиканың шикізат секторы кәсіпорындарының нормативтен тыс пайдасынан алынған кірістерге тиеді. Мұндай конъюнктура мұнайға жоғары әлемдік бағаның арқасында қалыптасып отыр.

    Қор активтерінің орташа пайдалылығы оның қызметін барлық жылдар ішінде 4,23%-ға бағаланады.

    2003 жылғы Ұлттық қор активтерінің  пайдалылығы 8,69% құрды, өткен жылы 222,8 млн доллар мөлшерінде инвестициялық  кіріс алынды. Сонымен бірге тұрақтандырушы  портфельдің пайдалылығы 1,87% тең  болды, ал қордың негізі бөлігін  құрайтын жинақтаушы портфель 11,98% пайдалылық берді. 

    Ұлттық  қор қаражаттарының жылдам өсуіне қарамастан оның қалыптасуының тұрақтылығы  шындап күман тудырмай қоймайды. Қор  табысын толымдылығы көбінесе қолайлы  сыртқы экономикалық конъюнгтурамен, ұзақ уақыт бағаның мұнайға жоғары болуымен байланысты болып отыр.

    Бюджет  кодексіне сәйкес Ұлттық қорды толтырудың көздері республикалық бюджеттен  түстетін трансферттер (шикізат салаларынан  бюджетке түсетін жоспарланған түсімдердің 10%), сондай-ақ шикізат секторынан түсетін  нақты түсімдердің олардың жоспарланғанынан асып түсу көлемі болып табылады. Сөйтіп қорды қалыптасытру көздері жеткілікті сияқты болғанымен бірақ бұл оның тұрақты толымдылығына кепілдік бермейді.

    Инвестициялық кірістердің бірде болуы, бірде  болмай қалуы мүмкін, сондықтан қордың инвестициялық кірістері оған түсетін  түсімдердің тұрақты көзі ретінде  қарастырылмайды.

    Мемлекеттік бюджеттен берілетін трансферттер сияқты көзіне келетін болсақ мұнай  мен металдарға бағаның ұзақ уақыт  төмендеуі кезінде олар едәуір қысқарады. Бұл жағдайда, керісінше, Ұлттық қордың қаражатынан бюджеттің ысыраптарын  өтеуге тура келеді. Мемлекеттік меншікті жекешелендіруден түсетін кірістер мен бонустар біржолғы болып табылады, оларды да қорды қалыптастырудың  тұрақты көзі деп атуға болмайды.

    Сараптаушылардың  көзқарастары бойынша тап табиғи рента ғана қор кірістерінің негізгі  көзі болуға тиіс және де оны алу  кен өндіруші сектор кәсіпорындарының салық ауырпалығын арттырмайды: табиғи рентаны алу кен-геологиялық  жағдайлары әр түрлі кәсіпорындар қызметінің жағдайларын теңестіреді.                                   
 
 
 
 
 

2.2.Қазақстан  Республикасының  Ұлттық қорының  кірісін құқықтық  реттеу. 

     Қазақстан Республикасы Бюджет кодексінің 23-бабына сәйкес Қазақстан Республикасының  Ұлттық қорын қалыптастыру көздеріне:

     1) шикізат секторы ұйымдарынан  республикалық бюджетке түсетін  нақты түсімдердің тиісті қаржы  жылына арналған республикалық  бюджет туралы заңда бекітілген  олардың жылдық көлемінен асып  түсуі ретінде айқындалатын республикалық  бюджеттен берілетін ресми трасферттер;

      2) республикалық меншіктегі, кен өндіру  және өңдеу салаларына жататын  мемлекеттік мүлікті жекешелендіруден  түсетін түсімдердің есебінен  айқындалатын республикалық бюджеттен  берілетін ресми трансферттер;

      3) шикізат секторы ұйымдарынан  республикалық бюджетке түсетін  республикалық бюджетте жоспарланған  түсімдер сомасының он проценті  мөлшерінде есептелген республикалық  бюджеттен берілетін трансферттер;

      4) ауыл шаруашылығы мақсатындағы  жр учаскелерін сатудан түскен  түсімдер есебінен айқындалатын  жергілікті бюджеттің ресми трансферттері;

      5) Қазақстан Республикасының Ұлттық  қорын басқарудан түсетін инвестициялық  кірістер;

      6) Қазақстан Республикасының заңнамасымен  тыйым салынбаған өзге де түсімдер  мен кірістер жатады.

      Қазақстан Республикасы Бюджет кодексінің 23-бабының 1-тармағының 1) тармақшасында көрсетілген  осындай ресми трансферттерді, сондай-ақ кен өндіруші және өңдеуші салаларға  жататын мемлекеттік мүлікті  жекешелендіруден түсетін жоспардан  тыс түсімдер есебінен айқындалатын республикалық бюджеттен берілетін  ресми трансферттерді республикалық  бюджетті тиісінше түзету негізінде  бюджетті атқару жөніндегі орталық  уәкілетті орган айқындап, республикалық  бюджеттен Қазақстан Республикасының  Ұлттық қорына аударады.

      Қазақстан Республикасы Бюджет кодексінің 23-бабының 1-тармағының 3)тармақшасында көрсетілген  ресми трансферттер, сондай-ақ республикалық  меншіктегі , кен өндіруші және өңдеуші  салаларға жататын мемлекеттік  мүлікті жекешелендіруден түсетін  жоспарлы түсімдер есебінен айқын-далатын  республикалық  бюджеттен берілетін  ресми трансферттер тиісті қаржы  жылына арналған республикалық бюджет туралы заңмен бекітіледі.