ҚР-ның Ұлттық қоры

      Ауылшрашылығы мақсатындағы жер учаскелерін сатудан  түскен түсімдер есебінен айқындалатын, Қазақстан Республикасы Бюджет кодексінің 23-бабының 1-тармағы 4) тармақшасында  көрсетілген ресми трансферттер мәслихаттың тиісті қаржы жылына арналған жергілікті бюджет туралы шешімімен  бекітіледі, ал жоспардан тыс  түсімдер есебінен айқындалғн ресми трансферттерді жергілікті бюджеттен бюджетті атқару жөніндегі жергілікті уәкілетті  орган жергілікті бюджетті тиісінше түзету негізінде Қазақстан Республикасының  Ұлттық қорына енгізеді.

      Қазақстан Республикасының аумағындағы негізгі  қызметі табиғи ресурстарды өндіру және өңдеу болып табылатын заңды  тұлғаларға шикізат секторының ұйымдары жатады. Шикізат секторы ұйымдарының  тізбесін Қазақстан Республикасының  Үкіметі белгілейді.

      Шикізат секторы ұйымдарының бюджетке түсетін  түсімдері ретінде:

      -корпорациялық  табыс салығы;

      -қосылғн  құнға салынатын салық;

      -үстеме  пайдаға салынатын салық;

      -бонустар;

      -роялти;

      -жасасқан  келісім-шарттар бойынша Қазақстан  Республикасының өнімді бөлу  жөніндегі үлесі бойынша түсетін  түсімдердің жиынтығы көрініс  табады.

      Шикізат секторы ұйымдарынан түсетін  осындай түсімдердің болжамы  шикізат секторының тауарларына  республианың әлеуметтік-экономикалық дамуының орта мерзімді жоспарында айқындалған  дүниежүзілік тұрақты есеп айырысу  бағалары ескеріле отырып жасалды.

      Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын басқарудан түсетін инвестициялық кірістер Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын қаржылық активтерге және материалдық  емес активтерді қоспағнда, өзге де мүліктерге орналастырудан құралады.

      Бюджеттік жүйедегі Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының кірісін қалыптастыру барысында  туындайтын қаржылық қатынастарды реттейтін  құқықтық нормалар жиынтығы бюджеттік  құқықтық институтты білдіреді.

      Сонымен, «Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының  кірісін құқықтық реттеу» институты  бюджеттік жүйедегі Ұлттық қордың кірісін  тиісті қаржы жылына арналған республикалық  бюджет туралы нормативтік шешімде  айқындалған трансферттердің түсімдері, сондай-ақ шикізат секторы ұйымдарының  нақтылы салықтары мен міндетті төлемдерінің көлемі белгіленген түсімдері  есебінен құру барысында туындайтын қоғамдық қатынастарды реттейтін Қазақстан  Республикасы Бюджет кодексінің 11 (4,5), 23-баптары негізінде қалыптасады. 

2.3.Қазақстан  Республикасының  Ұлттық қорының  шығысын  құқықтық  реттеу. 

      Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын пайдалануды  ұйымдастырудың негізгі бағыттары  республиканың (оның әкәмшәләк-аумақтық құрылыстарының) әлеуметтік-экономикалық басымдықтары, макроэкономикалық және фиксалдық тұрақтылықтың мән-жйлары , дүниежүзілік және қазақстандық ішкі тауар және қаржы рыноктрының  конъюктурасы , Қазақстан Республикасындағы  және шет елдердегі экономикалық әл-ахуалдар мұқият ескеріле отырып, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Ұлттық қорының жұмыс істеуінің негізгі міндеттері мен мақсаттары қатаң сақтала отырып айқындалады.

      Қазақстан Республикасының Ұлттық қорының  шығыстары (жұмсалуы) ұлттық және шетелдік валюталар негізінде, заңнамамен қатаң  белгіленген бағыттарда жүзеге асырылады.

      Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры (оның белгілі бір көлемдегі ақша қаражаттары):

1. біртұтас алғанда ағымдағы қаржы жылы бойынша шикізат секторы ұйымдарынан республикалық бюджетке түсетін түсімдердің бекітілген және нақты көлемдері арасындағы айырма ретінде айқындалатын республикалық бюджет шығынын өтеуге;
2. Қазақстан Республикасының Президенті белгілейтін мақсаттарға арналып Қазақстан Республикасының Ұлттық қорынан республикалық бюджетке берілетін мақсатты трансферттер түрінде;
3. Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын басқаруға жыл сайын аудит өткізуге байланысты шығыстарды жабуға жұмсалады.

           Бұл ретте Қазақстан Республикасының  Ұлттық қорынан жүргізілетін  өтем мөлшері республикалық бюджеттің  түсімдер бойынша толық атқарылмаған  жалпы сомасынан аспауға тиіс. Себебі түсімдердің жалпы нақты  көлемі олардың бекітілген көлемінен  асып түскен жағдайда өтем  жүргізілмейді.

      Қазақстан Республикасының Ұлттық қорының  есебінен республикалық бюджеттің  шығыстарын өтеу оның атқарылуы барысында  Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын басқару жөніндегі Кеңестің келісімімен қаржы жылының қортындылары бойынша  Қазақстан Республикасының  парламентінде  республикалық бюджетті нақтыламай-ақ жүзеге асырылады.

      Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының  Ұлттық қорының қаражаттары:

      1. Қазақстан Республикасының Ұлттық  қорын сақтау;

      2. Қазақстан Республикасының Ұлттық  қоры өтімділігінің жеткілікті  деңгейін ұстап тұру;

      3. тәуекел деңгейінің бірқалыптылығы  жағдайында ұзақ мерзімді перспективада  Қазақстан Республикасының Ұлттық  қоры табыстылығының жоғары деңгейін  ұстап тұру;

      4. инвестициялық кірістер алуды  қамтамасыз ету мақсатында рұқсат  етілген қаржылық активтерге  және материалдық емес активтерді  қоспағанда, өзге де мүліктерге  орналастырылады.

      Рұқсат  етілген қаржылық активтердің және материалдық емес активтерді қоспағанда, өзге де мүліктердің тізбесін Қазақстан  Республикасының Ұлттық қорын басқару  жөніндегі Кеңестің ұсынысы бойынша  Қазақстан Ұлттық Банкімен бірлесіп Қазақстан Республикасының Үкіметі  айқындайды.

      Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын (оның қаражаттарын) жеке және заңды тұлғаларға кредит беруге және міндеттемелерді  орындауды қамтамасыз ету ретінде  пайдалануға болмайды.

      Қазақстан Республикасының Ұлттық қорын республиалық бюджетке берілетін мақсатты трансферттердің  көлемі тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңмен бекітіледі.

      Активтерді  Қазақстан Республикасының Ұлттық қорына есептеу Қазақстан Республикасының  Ұлттық қорын пайдалану тәртібін Қазақстан Республиасының Үкіметі  айқындайды.

      Демек, Қазақстан Республикасының Ұлттық қорының шығысын құқықтық реттеу институты бюджеттік жүйедегі Қазақстан  Республика-сының Ұлттық қорында  жұмылдырылған ақша қаражаттарын қоғамдық-мемлекеттік  маңызы басымды әрі көкейтесті мүдделерге, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Президенті белгілеген әлеуметтік-экономикалық және саяси-әкімшілік дамудың нақтылы  мақсаттарына бөлу, беру және пайдалану  барысында туындайтын қоғамдық қатынастарды реттейтін құқықтық нормалардың  жиынтығын білдіреді.

Жинақтаушы  функциямен қатар Қор қаражатының  қалыптасуы мен пайдаланылуының  қолданылып жүрген механизмі ағымдағы экономиканың жағдайына тұрақтандыру ықпалын көрсетеді. Қордың тұрақтандыру функцияларын іске асыру мемлекеттік  бюджетті орта мерзімді жоспарлауға  көшуге мүмкіндік береді.                         .  
          Қордың активтері Қазақстан Республикасы Үкіметінің Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкіндегі шотына шоғырландырылады, ол Қорды сенімді басқару туралы шартқа сәйкес инвестициялық операцияларды жүзеге асыру ережелері шеңберінде сенімді басқаруды жүзеге асырады.  
Қорды қалыптастырудың көздері 2001 жылы бюджетке шикізат секторы ұйымдарынан түсетін жоспардан тыс салық және басқа да міндетті төлемдер, Қорды басқарудан түсетін инвестициялық кірістер және Қазақстан Республикасының заңнамасымен тыйым салынбаған өзге түсімдер мен кірістер болып табылады.                     .  
             Қордың жұмыс істеу кезеңінде оған түсетін түсімдердің негізгі бөлігі “Теңізшевройл” бірлескен кәсіпорны” жауапкершілігі шектеулі серіктестігіндегі мемлекеттің үлесін сатудан түсетін қаражаттың есебінен қалыптастырылды.

      Шикізат секторы ұйымдарынан Қорға түсетін  түсімдердің негізгі бөлігін  – 54,99%-ын заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы, одан кейін үлесі  түсімдердің жалпы сомасының 23,34%-ын құрайтын роялтилер және түсімдердің  жалпы сомасының 16,35% резидент емес заңды тұлғалардан алынатын, төлем  көзінен ұсталатын табыс салығы алады. Резидент заңды тұлғалардан  алынатын, төлем көзінен ұсталатын  табыс салығы түсімдердің жалпы  сомасының 5,22%-ын, бонустар – 0,08 %-ын және қосылған құн салығы – 0,02%-ын құрады.                                              .  
               Қордың шотынан есепті кезеңде мынадай шығыстар жүргізілді:  
Республикалық және жергілікті бюджеттерге шығындарды өтеу түрінде (шикізат секторы ұйымдарынан түсетін салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің бекітілген және іс жүзіндегі сомасының арасындағы айырма) 7509107631,83 теңге аударылды; Қорды басқарғаны үшін сыйақы түрінде Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкіне 37216032,45 теңге аударылды.                                .  
       Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі Қорды сенімді басқару туралы шарттың негізінде оның бір бөлігін сыртқы басқарушыларға беруді қоса алғанда, Қорды дербес инвестициялауды жүзеге асырады.  
Инвестициялық кірісті жинақтау және алу мақсатында Қор сенімді және өтімді шетелдік қаржы активтеріне орналастырылады. Қазақстан Республи-касының Ұлттық Банкі есепті кезеңде Қордың актив-терін, негізінен ақша рыногының құралдарына, атап айтқанда, АҚШ-тың мемлекеттік бағалы қағаздарына орналастырылды. АҚШ агенттігінің бағалы қағаздары портфельдің неғұрлым ірі бөлігін құрады .                                         .  
          Қордың сыртқы аудитін жүргізу үшін тәуелсіз аудиторды таңдау жөніндегі жұмыстар жүргізіледі және тиісті конкурс құжаттамасы дайындалады. Тәуелсіз аудиторды сайлау жөнінде жүргізілген конкурс нәтижесінде жеңімпаз болып анықталды                       .  
           Аудиторлық тексеру Халықаралық Бухгалтерлер Федерациясы тұжырымдаған Аудиттің халықаралық стандарттарына сәйкес жүргізіледі.  
Қорды қалыптастыру және пайдалану процестерін жетілдіру мақсатында Қаржы министрлігі Ұлттық Банкпен бірлесіп:                                    .  
                 Қордан қаражатты республикалық және жергілікті бюджеттерге қайтару механизмдерін жетілдіру және қажет болған кезде Қазақстан Республикасының қолданылып жүрген нормативтік құқықтық кесімдеріне өзгерістер енгізу;                              .  
                  “жинақ портфелін” тиімді басқару,

                    Қордың тұрақтандыру міндетін  нығайту,

                    Қорға ақша есептеу механизмін  жетілдіру жөніндегі жұмыстарды  жалғастырады.

      Елбасының ойынша, ұлттық қор заңды тұлға болып табылмайды, шын айтқанда ол Үкіметтің ұлттық банк есепшоттарында шоғырланған қаржы активтерінің жиынтығы болып табылады. Қор екі бірдейқызмет атқарады: бірі - жинақтау (болашақ ұрпақтар үшін жинақтарды қалыптастыру), ал екіншісі - тұрақтандыру (бюджет түсімдерінің дүниежүзілік бағаның жағдаятына тәуелділігін азайту).

     Тұрақтандыру  міндетін атқаруды қамтамасыз ету үшін шикізат секторындағы ұйымдардан бюджетке түсетін салық және басқадай міндетті төлемдердің, республикалық және жергілікті бюджеттерде бекітілген сомадан  артығы қаржы қорына аударылады. Бұл  түсімдерге жататындар: корпоративтік  табыс салығы, қосымша құнға салынатын  салық, жоғары пайдаға салынатын  салық, бонустар, роялти, ауыл шаруашылық мақсатындағы жер бөліктерін мемлекеттің  жеке меншікке сатуынан түсетін, өнімдер  мен қаржыны бөлу туралы келісімдер бойынша Қазақстанға тиетін үлесі  жинақтау қызметін іске асыру мақсатында қор республикалық және жергілікті бюджеттердің трансферттері есебінен, жоғарыда көрсетілген түсімдер бойынша  жоспарланған соманың 10 пайызынан құралады.

Қорды басқару мәселесін құрамына Қазақстан  Республикасының Президенті, Сенат  пен Мәжілістің төрағалары, Президент  Әкімшілігінің басшысы, Премьер-министр  және оның бірінші орынбасары, Ұлттық банктің төрағасы, Қаржы министрі, Экономика және бюджеттік жоспарлау  министрі, сол сияқты республикалық  бюджеттің орындалуын қадағалау  жөніндегі санақ комитетінің  төрағасы кіретін кеңес шешетін  болып келісілді. Кеңеске мемлекеттік  биліктің атқарушы және заң шығарушы органдарының басшылары енген. Ал мұның  өзі мүдде қақтығыстарын мүлде  болдырмайды. Кеңестің барлық шешімдері  алқалы түрде қабылданады. Кеңес  мүшелерінің ешқайсысы қордың активтерін жеке дара пайдалана алмайды. Қорға  Парламент бақылау жасайды, демек, ол шын мәнінде халық пен елдің  резерві болып табылды.

     Міне, бірнеше жылдан бері Қазақстанның Ұлттық қоры ел халқының мүддесіне қалтқысыз  қызмет жасап келеді. Қор әсіресе  бүкіләлемдік қаржы дағдарысы кезінде  қазақстандықтардың көптеген әлеуметтік мәселелерін оңтайлы шешуге мүмкіндік  берді. Елбасының тікелей басшылығымен құрылған Ұлттық қордың ел мүддесі  үшін алдағы уақытта да қызмет жасай  беретініне сенім мол.