Лизингті дамыту-кәсіпорынның негізгі құралдары жаңарту формасы ретінде

Лизинг берушілер үшін де, лизинг алушылар үшін де тең қолайлы  шарттар жасалу керек.

Лизинг сұрақтары бойынша  Қазақстан Республикасының құқықтық және нормативтік актілерінің талдауы  лизингтік қатынастарға түскенде бірінші  ретте лизинг берушілер емес, лизинг алушылардың қорғалмағандығын көрсетеді, себебі ақырында олар лизинг мүлкін қолданғанда  ешқандай салық жеңілдіктеріне ие бола алмайды.

Бірінші қарағанда, салық  төлемдерін азайтудан мемлекет залал  шегеді, алайда мемлекет үшін тиімді жағы - капитал салымдарының лизингтік  формасы өндірістің қажеттілігіне  кететін несиелік қызметтің қайта  құрылуына және ҒТП-тің жоғарғы  қарқындары, ссудалық пайыздардың жоғары қойылымдары шарттарында өндірістік инвестицияларды жүзеге асыруға  мүмкіндік береді. Лизингтік мәмілелердің механизміне мәнді салық жеңілдіктерін  енгізу және мемлекеттік реттеу, несиемен салыстырғанда лизингті қолдануда  үлкен экономикалық, қаржылық пайданы шығаруға алып келер еді. Шетел, бастысы отандық тәжірибе Қазақстанда лизингің дамуы үшін жақсы қызмет атқаратын өндіріс керектігін дәлелдейді. Сонда лизинг те тікелей инвестициялардың құрамында мемлекеттің қолдауынсыз-ақ үлкен үлес алады.

Қазақстандағы шағын кәсіпкерлікті  масштабты қолдау үшін, мемлекет қаражаттарының жетіспеушілігінен лизингтің арқасында  шағын кәсіпорындарды қолдайтын  шетел тәжірибесін енгізу мақсаты  қойылып отыр; лизинг-несиелік ресурстарды  тартусыз, кәсіпорынның өзіндік қаражаттарын бөлусіз, инвестициялаудың сыртқы көздерінсіз  өндірістік қуаттарды үздіксіз және тездетіп жаңартудың, өндірісті материалдық-техникалық қамтамасыз етудің прогрессивті әдістерінің  бірі болып табылады.

Лизингтік мәмілелердің механизміне  мәнді салық жеңілдіктерін енгізу және мемлекеттік реттеуді құру, несиемен салыстырғанда лизингті қолдануда  үлкен экономикалық, қаржылық пайдаға  алып келер еді.

Қазақстан Республикасындағы  лизинг бизнесін мемлекеттік қолдаудың  шаралары, біздің ойымызша, келесілер  болып табылады:

• Экономиканың приоритетті салаларына лизингтік жобаларды өткізген кезде мемлекеттік кепілдіктерді ұсыну
• Лизингтік қаржыландыруды өткізу үшін инвестициялық несиелер бойынша, жеңілдіктерді ұсыну
• Республикадағы лизингтік қатынастарды дамыту үшін, сублизинг механизмі арқылы шетел инвестицияларын тарту
• Лизинг механизмдерінің нормативтік-құқықтық негізін жетілдіру бойынша шараларды іске асыру, жекелей келгенде, қазіргі кезде қолданылып жүрген лизинг формасын сипаттауды, лизинг беруші және лизинг алушы Қазақстан Республикасының резиденттері болған, ал сатушы ондай болмаса, яғни лизинг объектісін шетелде сатып алатын жағдайда жүргізу
• Лизинг құрал-жабдығын қолданғанда амортизациялық жеңілдіктерді қолдану
• Банктер мен басқа несиелік ұйымдардың берген несиелері үшін пайыздар бойынша төлемдерді қоса есептегенде лизингтік төлемдердің сомасын, лизинг беруші-шаруашылық субъектісінің өндірген өнімнің өзіндік құнына жатқызу
• Меншік құқығы лизинг алушыға өткенге дейін мүлікке салынатын салықтың төлемін тоқтата тұру
• Лизинг институтын іске қосу үшін барлық қажет документтер пакетін дайындау және бекіту. Бұл лизингтік компанияның жарғысы, мүліктің қаржылық лизингісінің келісімі, лизингтік төлемдерді есептеу бойынша әдістемелік нұсқаулар, Қазақстан Республикасындағы қызметінің лицензияланғандығы туралы қаулылар, бухгалтерлік есептегі бейнеленуі.

Лизингті дамытуды ынталандыру  бойынша шараларды енгізудің  әлеуметтік артықшылықтары мынадай: жаңа жұмыс орындарының құрылуы, халықтың жұмысбастылық мәселелерін шешу, өндірістік кешеннің дамуы, отандық нарықты Қазақстанның бәсекеге қабілетті тауарлармен қамтамасыз ету.

Қазақстандағы лизингтік  компаниялардың қызметтеріне жасаған  талдау шетел инвестицияларын тартудың ұлттық мәселелеріне жауап беретін  шарттарды қамтамасыз етудің қажеттілігін көрсетеді. Жүргізілген талдауда ерекше орынды лизингті ынталандырудың әдістері алады. Түрлі жеңілдіктерді қолдану  ең приоритетті инвестициялық жобаларды  ынталандыруға бағытталу қажет. Лизингтік операцияларды жүргізуде  инвестициялық қаражаттарды тартудың мемлекеттік шараларының үш негізгі  тобын бөлуге болады:

• Қаржылық (субсидиялар, қарыздар, тездетілген амортизация)
• Фискалдық (салықтарды, баждарды, тарифтерді азайту немесе алып тастау)
• Административтік (банктерді лизингтік қызметін лицензиялаудан босату, квоталау, жалпы инвестициялық ынтымақтастық)

Капитал салымдарын мемлекеттік  реттеу шараларының кешені, реформалардың  ақырғы мақсатына жетуді қарастыру  керек, яғни экономиканың барлық салаларын  материалды-техникалық жаңарту арқылы инвестициялық қызметтің жоғарғы  тиімді және қазіргі талаптарға сай  механизмін құру.

Салықтық, кедендік және амортизациялық жеңілдіктерді енгізу барлық елдерде  лизинг бизнесінің қарқынды дамуына  алып келетін. Әрине, осы себептен, көрсетілген  салық жеңілдіктерінің қысқаруы бірден лизинг операцияларының азаюына  алып келді. Лизингтің негізгі мәні, лизинг берушіні пайдаға салынатын  салықтан, лизинг қызметтерін орындағандағы  қосылған құн салығынан босату. Ал бұл сәйкесінше, лизинг алушы үшін лизингтік төлемдердің жалпы  көлемін азайтуға алып келеді, бұл  ақырында Қазақстан нарығындағы  лизингтің дамуына ықпалын тигізеді.

ТМД елдерін сипаттайтын  қарқынды нарықтық процесс шарттарында, лизингтік қызметтегі экономикалық ынтымақтастықты бүкіл әлемдік  тереңдетуге көмектесу мақсаттарында, 1988 ж 28 мамырындағы халықаралық қаржылық лизинг туралы ЮНИДРУА Конвенциясының қаулыларынан, Ұлттық заңдылықтардың негіздерінен, жалпы қабылданған  нормаларынан шыға отырып, 1998 ж 25 қазанда  Мәскеуде мемлекетаралық лизинг туралы Конвенция қабылданды. Конвенция  халықаралық лизингтің жан-жақты  дамуы және қолайлы жағдайларды  қамтамасыз ету үшін ынтымақтас мемлекеттер  арасында өзара тиімді негізде құрылды.

Конвенцияға қатысушылар: Әзірбайжан, Армения, Белорусь, Грузия, Қазақстан, Қырғызстан, Молдова, Ресей, Тәжікстан, Түркменстан, Өзбекстан, Украина мемлекеттері. Конвенция қаржылық, оперативтік, қайтарымды, компенсациялық, бартерлік және лизингтің  басқа түрлерінің мәмілелеріне таралады. Оттавалық Конвенцияның негізгі  қаулылары Қазақстанның «Қаржылық  лизинг туралы» Заңын құрудың  негізі болып табылды.

Қазақстанның Оттавалық  Конвенцияға қатысуының болашағында  халықаралық нарыққа жас отандық  лизингтік компаниялардың және құралдарды жеткізуші-кәсіпорындардың шығуын жеңілдетеді. Оған қоса, бұл Конвенцияға  қатысудағы Қазақстан үшін тағы бір  артықшылығы, мұндай документ ішкі лизингтік  заңдылықты жасаушыларға жол көрсетуге  ықпал етеді, себебі халықаралық  келісімге қосылу отандық лизингтік  бизнестің дамуына жәрдемдеседі.

Яғни, бүгінгі күнгі экономикалық жағдайда лизингті қолдана отырып, инвестициялық процесті қаржыландыру қаржылық ресурстарды пайдалану  мен мобилизациялауда белгілі-бір  икемділік береді.

Бүгінгі күні қаржылық лизингтің  анықтамасы қаржылық есептің халықаралық  стандарттарына (ҚЕХС) және АҚШ-та қолданатын қаржылық есептің қағидалары мен  стандарттар жүйесіне (АҚШ ҚЕҚС) жақын.

Біздің болжауларымызша, Қазақстандық лизингтік компаниялардың лизингтік операцияларының үлесі  негізгі капиталдағы инвестициялардың жалпы көлемінде жақын үш жылда  Ресейдің деңгейіне жетеді, яғни 4-5% немесе 500-550 млн. АҚШ долл.

Қазақстанның шикізаттық бағытын ескере отырып, Үкімет Республиканың  индустриалды-инновациялық дамуының стратегиясында негізгі қорларды жаңарту арқылы мемлекеттегі өндірістік секторды дамыту жағдайын қарастырған (бүгінгі күні республикадағы негізгі қорлардың  тозуы 60-80% құрайды). Берілген мәселеден  кіші және орта бизнес саласында дұрыс  шығудың негізгі жолы - лизинг, сәйкесінше оған деген сұраныс жақын жылдарда өсу керек. Лизингтік қызметтер  нарығы қазіргі уақытта инвесторлар  үшін де, өндірушілер үшін де өте  тартымды болып отыр.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.2 «АЛЬЯНС ЛИЗИНГ» АҚ-НЫҢ  МЫСАЛЫНДА  ЛИЗИНГТІК ТӨЛЕМДЕРДІ  ЕСЕПТЕУ

 

Альянс Лизинг компаниясы 2002 ж 25 қазанда құрылды және Альянс Банктің, Қазақстандық қаржылық нарығындағы  ірі қатысушылардың бірінің, компаниялары тобына кіреді. Альянс Банк Альянс Лизинг компаниясының құрылуын  қазақстандық кәсіпорындарды ұзақ мерзімді қаржыландырудың  нарығында банктің үлесін арттыру  бойынша стратегияның ажырамас бөлігі ретінде қарастырды. Сол уақыттағы  компанияның басты мақсаты-Банктің  корпоративті клиенттерінің лизингтік  жобаларын қаржыландыру болып табылды. Альянс Лизинг негізгі активтерге инвестиция тарту арқылы өзінің қызметін кеңейтуге  ұмтылатын Қазақстандық кіші және орта кәсіпорындарға лизингтік қаржыландыруды ұсынады. Оған қоса, компания фокторингтік қаржыландырудың қызметтерін ұсынады. Берілген қызмет Қазақстан нарығында  үш жыл бұрын пайда болды, бірақ  әлі кең түрде дамымаған. Альянс Лизинг дебиторлық қарызға қайта  жол беру арқылы кәсіпорындардың  айналым қаражаттарын қаржыландыруды ұсынатын ең алғашқы және жалғыз компания болып табылады.

Компанияның мақсаты - акционерлердің қажеттіліктерін қанағаттандыру,  қазақстандық кәсіпорындарды лизингтік  және факторингтік қаржыландырудағы қажеттілігін қанағаттандыру.

Компанияның ұзақ мерзімді мақсаттары:

• Қазақстан Республикасының лизингтік қызметтер нарығындағы лидерлік позицияларға ие болу
• Халықаралық қаржылық қызметтер нарығына шығу
• Барлығына танымал бренд болу
• Компанияның міндеттері:
• Бәсекелік шарттарда өз қызметтерін ұсыну
• Қаржылық қызметтер саласында жаңа өнімдерді құру
• KASE-ке шығу
• Халықаралық жабдықтаушылар мен инвесторлармен ұйымдасу

Альянс Лизинг тауарлар мен  қызметтер өндірісімен айналысатын  кіші және орта бизнесті қазақстандық кәсіпорындарға бағытталған.Компания қызметінің қағидалары- клиенттерге  адал және ашық қатынас, әр жобаға жеке келушілік. Компания абсолютті сапа үшін және жалпы тәуелсіздік пен  мөлдірлік қағидаларына сай жұмыс  жасайды.

«Альянс Лизинг» компаниясының  жарғылық капиталы 15 200 миллион теңгені құрайды (117 миллион АҚШ долларындай).

Мүлікті пайдалану құқын  бергендігі үшін лизинг алушының лизинг берушіге төлеген жалпы соманы лизингтік  төлемдер деп атаймыз. Лизингтік  төлемдерге: лизинг келісімінің іске асуының бүкіл мерзіміндегі лизингтік  мүліктің амортизациясы, қарыз қаражаттарын пайдаланғандығы үшін лизинг берушінің төлемінің компенсациясы, лизинг берушінің қосымша қызметтері үшін төлем т.б. Лизингтік төлемдер бөлек салымдар түрінде төленеді.

Келісім-шартқа отырар алдында  жақтар лизингтік төлемдердің жалпы  сомасын, формасын, есептеу әдісін, салымдарды төлеудің периодтылығын  және оларды төлеудің әдістерін келісіп  қояды.

Төлемдер ақшалай формада, компенсациялық (лизинг алушының өнімі  немесе қызметтері) формада және аралас формада жүзеге аса алады. Лизинг келісімінде төлемдердің периодтылығын (жыл сайын, квартал сайын, ай сайын, апта сайын) және төлемдерді жасау мерзімдерін  жақтар қарастырады.

Лизингтік төлемдердің есебін жүргізуді келесі тізбектілікте  жасаған дұрыс:

1.Лизинг келісімінде қамтылатын, лизингтік төлемдердің мөлшерін  жылдар бойынша есептейміз.

2.Келісімнің барлық уақытындағы  лизингтік төлемдердің жалпы  мөлшерін жылдар бойынша төлемдердің  сомасы сияқты есептейміз.

3.Лизингтік салымдардың  мөлшерлері жақтар таңдаған салымдардың  периодтылығына сәйкес есептеледі  және солар таңдаған есептеу  және төлеу әдістеріне сәйкес  есептеледі.

Қосымша. Оперативті лизинг кезінде, келісім уақыты бір жылдан аз болғанда, лизингтік төлемдердің  мөлшері ай бойынша есептеледі.

Лизингтік төлемдердің жалпы  сомасы мына формула арқылы табылады:

ЛТ=АА+НТ+КС+ҚҚ+ҚҚС                                    (1)

мұндағы,

ЛТ-лизингтік төлемдердің  жалпы сомасы

АА-амортизациялық аударымдар

НТ-лизинг объектісін сатып алу  үшін лизинг берушінің қолданған  несиелік  ресурстарына төлем

КС-лизинг берушіге комиссиондық сыйақы

ҚҚ-қосымша қызмет үшін лизинг берушіге төлем

ҚҚС-лизинг берушінің қызметі  үшін лизинг алушының төлейтін қосылған құнға салынатын салығы.

Амортизациялық аударымдар АА мына формула арқылы табылады:

АА=(БҚ*АН)/100                                               (2)

мұндағы,

БҚ-лизинг объектісінің баланстық  құны

АН-амортизация нормасы (пайызда)

Лизинг объектісін сатып  алу үшін лизинг берушінің қолданған  несиелік  ресурстарына төлем НТ мына формула арқылы табылады:

НТ=(НР*СТ_Н)/100                                             (3)

мұндағы,

НР-несиелік ресурстар

СТ_Н-несиені қолданғаны үшін пайыз ставкасы

Лизинг берушіге комиссиондық сыйақы КС былай есептеледі:

КС=р*БҚ                                                                (4)

 

мұндағы,

р-комиссиондық сыйақы қойылымы,

БҚ-келісім объектісінің баланстық құны

Немесе 

КС=((ҚҚ_Б+ҚҚ_С)/2)*(СТ_С/100)                                        (5)

мұндағы,

ҚҚ_Б және ҚҚ_С - жылдың басындағы және соңындағы мүліктің қалдық құны

СТ_С-комиссиондық сыйақы ставкасы

Қосымша қызмет үшін лизинг берушіге төлем ҚҚ былай есептеледі:

ҚҚ=(Р+Р+...Р_n)/T                                                       (6)

мұндағы,

Р, Р...Р_n–лизинг берушінің әр қызметі үшін шығын

T- келісім мерзімі, жыл

Қосылған құнға салынатын  салық ҚҚС мына формула арқылы табылады: