Лизингті дамыту-кәсіпорынның негізгі құралдары жаңарту формасы ретінде

Лизинг құны тұрақты арендалық  төлемдерден құралады, ал олардың  сомасы құрал-жабдықтың экономикалық өміріне, оның құнына, жалға беру мерзіміне, тәуекелділіктерге, төлемдердің жиілігіне  байланысты. Жалға беру төлемдерінің сомасына тағы амортизациялық төлемдер сомасы, қалдық құн, несие үшін пайыз, қызмет көрсетуге кеткен шығындар да ықпал етеді/13,б.98/

Тең бөлікті арендалық  қойылым мөлшері аренданың жалпы  құнының төлемдер санына қатынасымен  келесі формула бойынша анықталады:

А_М =Ц+П+Н+С-О/Т                                      (1)

мұндағы,

А_М- айлық жалға беру қойылымының мөлшері

Ц -жал объектісін сатып алу бағасы

П- несие үшін пайыздардың сомасы

Н- мүлікке салынатын салық

С- сақтандыру салымдарының сомасы

О- жалға беру уақытының аяғындағы объектінің қалдық құны

Т- жалға беру уақытындағы айлар саны.

Қазіргі уақытта лизингтік  төлемдерді анықтаудың көптеген әдістемелері бар және олар қарапайым, сондай-ақ күрделі әдістерге де негізделген.

Лизингтік төлемдердің жалпы  сомасы мына формула арқылы табылады:

ЛТ=АА+НТ+КС+ҚҚ+ҚҚС                                  (2)

мұндағы,

ЛТ-лизингтік төлем

АА-амортизациялық аударымдар

НТ-лизинг объектісін сатып  алу үшін лизинг берушінің қолданған  несиелік  ресурстарына төлем

КС-лизинг берушіге комиссиондық сыйақы

ҚҚ-қосымша қызмет үшін лизинг берушіге төлем

ҚҚС-лизинг берушінің қызметі  үшін лизинг алушының төлейтін қосылған құнға салынатын салығы.

Амортизациялық аударымдар АА мына формула арқылы табылады:

АА=(БҚ*АН)/100                                         (3)

мұндағы,

БҚ-лизинг объектісінің баланстық  құны

АН-амортизация нормасы (пайызда)

Лизинг объектісін сатып алу  үшін лизинг берушінің қолданған  несиелік  ресурстарына төлем НТ мына формула арқылы табылады:

                          НТ=(НР*СТ_Н)/100                                        (4)

мұндағы,

НР-несиелік ресурстар

СТ_Н-несиені қолданған үшін пайыз ставкасы.

Мұнда несиелік ресурстардың мөлшері мына формула арқылы есептеледі:

НР=Т/Сома((ҚҚ_Б+ҚҚ_С)/2)                                     (5)

мұндағы,

Т-лизингтік келісім жасалатын  мерзім (жылдарда)

ҚҚ_Б және ҚҚ_С - жылдың басындағы және соңындағы мүліктің қалдық құны

Лизинг берушіге комиссиондық сыйақы КС былай есептеледі:

КС=р*БҚ                                                 (6)

мұндағы,

р-комиссиондық сыйақы қойылымы,

БҚ-келісім объектісінің баланстық құны

Немесе 

КС=((ҚҚ_Б+ҚҚ_С)/2)*(СТ_С/100)                                 (7)

мұндағы,

ҚҚ_Б және ҚҚ_С - жылдың басындағы және соңындағы мүліктің қалдық құны

СТ_С-комиссиондық сыйақы ставкасы

Нәтижесінде лизинг берушіге түсетін  комиссиондық сыйақының формуласын табамыз:

 

                                   КС=Т/Сома(КС)                                                        (8)

мұндағы,

Т-лизингтік келісімнің уақыты

Қосылған құнға салынатын  салық ҚҚС мына формула арқылы табылады:

 

ҚҚС=(Т*СТ_С)/100                                                       (9)

мұндағы,

Т-қосылған құнға салынатын  салық салынатын табыс

СТ_С-қосылған құнға салынатын салықтың ставкасы

Егер ҚҚС-ын лизинг беруші төлесе, онда Т табысқа амортизациялық аударымдар, несиелік ресурстарды пайдаланғаны үшін төлем, лизинг берушіге комиссиондық сыйақы және лизинг берушінің қосымша  қызметі үшін төлем т.б, яғни

                                   Т=АА+НТ+КС+ҚҚ                                              (10)

Әр жылғы лизингтік  төлемді төлегеннен кейін, оның мөлшері  мына формула арқылы табылады:

ЛС_Ж=ЛТ/Т                                                            (11)

мұндағы,

ЛС_Ж-әр жылғы лизингтік салымның мөлшері

ЛТ- лизингтік төлемдер

Т-лизинг келісімінің жұмыс  істеу уақыты

Лизингтік төлемдерді квартал  сайын немесе ай сайын төлесе, әр жылғы лизингтік төлем сомасының  мөлшерін сәйкесінше төртке немесе он екіге бөлеміз.

Лизингтік төлемдерді есептеудің басқа әдістерін қарастырамыз.

Өз кезегінде, лизинг берушінің  ай сайынғы жалпы шығындарына  келесілер жатады:

ЖШ=(С1+С2+С3+С4+С5+С6)                                   (12)

мұндағы,

С1- амортизацияның әр жылғы  сомасы

С2- лизинг объектісін сақтандыру бойынша шығындар

С3- құрал-жабдыққа техникалық қызмет көрсету бойынша шығындар

С4- лизинг құралын  сатып алу үшін алынған несие  бойынша пайыздар

С5- лизинг беруші-фирманың жалпы  административті шығындары

С6- қосымша шығындар

Құрал-жабдық амортизациясының жыл сайынғы сомасы былайша анықталады:

                                   С1=(Б1-Б2)/Т                                                      (13)

мұндағы,

Б1- жаңа құрал-жабдықтың  бағасы, оған лизинг берушіге дейінгі  тасымал шығындары, жөнелту, монтаждау, құру, кеңес беру бойынша шығындар жатады.

Б2- қалдық құн

Т- құрал-жабдықтың қызмет істеуінің  экономикалық тиімді уақыты, жылдарда

Лизингтік төлемдерді есептеудің берілген әдістемесі әмбебап болып  табылмайды. Әрбір мәміле ерекше тәсілдемені  қажет етеді және әр жағдайда лизингтік  төлемнің мөлшері лизинг келісімінің  ерекшеліктеріне, лизинг түріне, таңдалған  лизингтік төлемнің түріне байланысты болады.

Лизинг ішкі және халықаралық  бола алғандықтан, оны реттеу үшін және басқа да мақсаттар үшін лизингтік  ұйымдар құрылады. Мұндай ұйымдардың ішіндегі Евролиз ұйымы белгілі /35,б.246/.

Евролиз-құрал-жабдықтың  лизингі бойынша ұлттық ассоциациялардың Европалық федерациясы, халықаралық  лизингтік ұйымдардың бірі. Евролиздің қызметтеріне келесілер кіреді: бөлек  мемлекеттердегі заңдылық нормаларын салыстыру және талдау; барлық құқықтық, салықтық, экономикалық, қаржылық сұрақтарға жауап беру; экономикалық сипаттағы  зерттеулердің нәтижелерін және статистикалық мәліметтерді жинау; лизингтік мәмілелерге байланысты талаптар мен шарттар туралы мәліметтер жинастыру; лизингтік фирмалардың  құрылуы мен мәмілелерді жасау  техникасымен байланысты сұрақтарды талдау.

1979 жылы ұлттық лизингтік  ассоциациялардың Европалық федерациясы  («LEASEUROPE») құрылды. Бүгінгі күні  ол 17 елдегі 700 компанияны біріктіріп  отыр: Австрия, Бельгия, Болгария, Швейцария, ФРГ, Дания, Испания,  Франция, Ұлыбритания, Ирландия, Италия, Люксембург, Норвегия, Нидерланды, Португалия, Швеция және Финдляндия.

Лизингтік қатынастарды реттеу саласында мемлекеттердің ынтымақтасуынан   бөлек, құқықтық актілерді, статистиканы, талдауды жүргізуден бөлек лизинг саласындағы  экономикалық ынтымақтастық сұрақтары  жөнінде халықаралық лизингтік  компаниялар құрылады. Мұндай компаниялардың бірі- «Эбиклиз» (Брюссель), Голландия, Италия, ФРГ, Австрия, Ұлыбритания, Бельгия, Францияның лизингтік компанияларын  біріктіретін компания. Жиі жағдайда ол халықаралық лизингтік мәмілелерде  делдал рөлін атқарады.

Халықаралық қаржылық корпорацияның (ХҚК), Әлемдік банк тобының мүшесінің  қызметі-дамып келе жатқан және өтпелі экономикасы бар мемлекеттердің жеке секторын нығайтуға ықпал жасау. Бұл жерде, жобаларды жасау банктік  құрылымдармен және басқа да қаржылық институттармен бірігу арқылы ХҚК қаржылық қызмет көрсететін нарықтарды дамыту саласында интенсивті жұмыс жасайды.

 

 

 

2.  ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ  ЛИЗИНГ БИЗНЕСІ

 

2.1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ  ЛИЗИНГТІҢ ҚҰРЫЛУ ЖӘНЕ ДАМУ  ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

 

 

Бүгінгі күні  Қазақстан  экономикасының бәсекеге қабілеттілігінің басты шектеуші факторларының бірі- құрал-жабдықтың тозғандығы болып  табылады. Әртүрлі бағалаулар бойынша, негізгі қаражаттардың тозғандығы 60-80%-ды құрайды және мемлекеттің  экономикасы үшін үлкен проблема болып табылады. Мемлекеттегі бағалы қағаздар нарығының жағдайын ескере отырып, лизинг туралы осы мәселені шешетін жалғыз механизм деп айтуға болады.

Бүгінгі күні кәсіпорындардың  барлық басшылары лизинг, негізгі  қорларды байытудың және жаңартудың ең тиімді әдісі деп түсінеді. Потенциалды  сұраныс күннен-күнге нақтыланып, артып отыр.

Біздің мемлекетте лизингтің  дамуы 90-жылдардан бастау алады. Ресейде  алғашқы лизингтік компаниялар  пайда болғаннан кейін, олар Қазақстанда  да пайда бола бастады және коммерциялық банктер алғашқы лизингтік операцияларды  жүзеге асыра бастады. Бірақ, ол кезде  нормативтік база да, ондай мәмілелерді  жүргізудің тәжірибесі де болмаған.

Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін және халықаралық экономикалық жүйеге кіргеннен бері «лизинг» термині  директивті және мемлекеттік документтердің қатарында жиі кездесе бастады.

1997 жылдың басында Қазақстан  Республикасының Министрлер кабинетінің  қаулысымен лизинг туралы заңды  дайындайтын жұмысшы тобы құрылды.  Министрліктер мен ведомстволардың  қатары, жекелей алғанда Экономика,  өндіріс және сауда Министрлігі,  Юстиция Министрлігі американдық   «Pepper Hamilton and Sheets» заң компаниясымен  бірге ҚР-ның «Лизинг туралы»  жобасын дайындауда интенсивті  жұмыс істей бастады.

1994 жылдың 9 маусымында Жоғарғы  советі үстінде Президент Н.Ә  Назарбаевтың сөзінде және ҚР-ның  Жоғарғы советіне «Нарықтық өзгерістерді  тездету мен кризистан шығу  шаралары туралы» жолдауындағы  «Кризисті жеңу шаралары және  реформаларды тереңдету» ІІІ  бөлімінде былай айтылған: «Егер  кең ауқымда қарасақ, банкроттылық, кепіл және лизинг, олармен байланысты  процедуралар туралы жаңа заңнама,  Ұлттық банк пен коммерциялық  банктер заңдарын нақтылау қажет...» (15,б.2). 1994 жылдың мамырында «Лизингтік қатынастар жүйесі туралы жағдайлар» жобасы талдау үшін жарияланды.

1994-1998 жж Қазақстан Республикасындағы  кәсіпкерлікті дамытудың және  мемлекеттік қолдаудың Программасында  жеке кәсіпкерлікті өндірістік-технологиялық  қолдау үшін «мүліктік жалға  бос өндірістік ғимараттардың,  қолданылмаған құрал-жабдықтың 10%-дан  кем емесі берілу, шағын кәсіпкерлікті  қазіргі технологиямен және құрал-жабдықпен  қамтамасыз ету үшін лизингтік  компаниялар жүйесінің дамуына  және ұйымдастыруына ықпал ету  қажет» деп айтылған.

Берілген программаны  жүзеге асыру үшін 1995 жылдың сәуірінің  соңында Министрлер Кабинеті Мемлекеттік  мүлік комитетінің тұсында лизинг департаментін құру туралы қаулы  қабылдады. Ол өндірістік салаға ірі  масштабты инвестицияларды тартудың және техникалық, технологиялық жаңартуды  қамтамасыз етудің құралы ретінде лизингті қолдануда атқарушы биліктің жалғыз орталық органы болу қажет /10,б.3/. Алайда, мемлекеттің лизингті, инновациялық саясаттың құралдарының бірі ретінде  қолданудың спонтанды әрекеті аяғына дейін жеткізілмеді. Лизинг бойынша  департамент, өзіне жүктелген функцияларды  жүзеге асыруға үлгермей жатып, сол  кезде болып жатқан мемлекеттік  қызметтердің араласуының және қайта  ұйымдасуының нәтижелерінде жойылды.

1994 жылдың 10 қарашасында  мемлекет, өзінің қатысуымен Ұлттық  лизингтік компанияның- «Азия  лизингтің» құрылуы туралы қаулы  қабылдады. Министрлер кабинеті  «Алемсистем» қаржылық-инвестициялық  корпорациясының көпқырлы лизингтік  компанияны құру туралы ұсынысын  қабылдады. «Азия лизинг» мемлекеттің,  «Алемсистемнің», кәсіпкерлік құрылымдардың,  шетел фирмаларының қатысуымен  ЖАҚ-ның формасында құрылады. Құрылтайшылық  туралы ниеттер протоколына «Алексей  Постовалов және К», «Астана-Моторс»,  «Атакент», «Бутя», «Караван» және  т.б шамамен 20 компаниядай қол  қойды. Оған қоса, Алембанк, Казкоммерцбанк, Техакабанк, Центробанк құрылтайшы  болу ниетін білдірді. Тағы үш  шетел: американдық, австриялық, израильдік компаниялары құрылтайшы  болады деп болжанған. Жарғылық  қор 100 млн.теңгені құрайды. 

Компанияға келесі қызметтер  жүктеледі:

• республиканың экономикалық қажеттіліктеріне сәйкес, машина-техникалық импортты қамтамасыз етеді.
• өндіріске капитал салымдары бойынша кәсіпорынның мүмкіндіктерін кеңейту арқылы экономиканың өсуін және тиімділігін қамтамасыз ету
• өндірістік салаға масштабты инвестицияларды тартудың құралы ретінде халықаралық лизингті қолдану