Лизингті дамыту-кәсіпорынның негізгі құралдары жаңарту формасы ретінде

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ  БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ҚАЗАҚ ИНЖЕНЕРЛІК, ҚАРЖЫ-БАНК АКАДЕМИЯСЫ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Курстық жұмыс

 

«Кәсіпорын  экономика» пәні бойынша

Мамандығы «Қаржы» 

Тақырыбы: Лизингті дамыту-кәсіпорынның негізгі құралдары жаңарту формасы ретінде

 

 

 

 

 

 

 

 

Орындаған: 2кСПОф студенті: Қабылбаева Н.О

Жетекшісі: Э.ғ.к., доц.Е.Д.Макашева

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Алматы  2012 .

МАЗМҰНЫ

 

 

КІРІСПЕ..........................................................................................................................3   1. ЛИЗИНГТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ 1.1. ЛИЗИНГТІҢ МӘНІ, ПАЙДА БОЛУЫ ЖӘНЕ ДАМУЫ…………………....…5 1.2. ЛИЗИНГТІҢ ЖІКТЕЛУІ ЖӘНЕ ЛИЗИНГТІК ОПЕРАЦИЯЛАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ,ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ………………………………………………………….8 1.3. ЛИЗИНГТІК ТӨЛЕМДЕРДІҢ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЛИЗИНГТІК ҰЙЫМДАР ……………………………………….……….…….……12   2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЛИЗИНГ БИЗНЕСІ 2.1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЛИЗИНГТІҢ ҚҰРЫЛУ ЖӘНЕ ДАМУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ……………………………………………………..……16 2.2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЛИЗИНГТІК ОПЕРАЦИЯЛАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚАМТАМАСЫЗ ЕТІЛУІ……….....………22 2.3. ОТАНДЫҚ ЛИЗИНГ БИЗНЕСІНІҢ ДАМУЫНЫҢ ҰЙЫМДАСТЫРУШЫЛЫҚ ФАКТОРЛАРЫ………………………………...……24   3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЛИЗИНГТІК ОПЕРАЦИЯЛАРДЫҢ ДАМУ БОЛАШАҒЫ 3.1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ЛИЗИНГТІК ОПЕРАЦИЯЛАРДЫ ТЕЗДЕТУДІ МЕМЛЕКЕТТІК ЫНТАЛАНДЫРУ ……………...…………………26 3.2. «АЛЬЯНС ЛИЗИНГ» АҚ-НЫҢ МЫСАЛЫНДА ЛИЗИНГТІК ТӨЛЕМДЕРДІ ЕСЕПТЕУ………………..……………..……………………………………………..33   ҚОРЫТЫНДЫ ………………..…..…………………………………………………42   ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ …………………………….…………...44

 

 

КІРІСПЕ

 

Курстық жұмысы тақырыбының өзектілігі. Бүгінгі күні Қазақстан экономикасының дамуы экономикалық өсуді қамтамасыз етуге және оның барлық салаларында терең нарықтық қайта құру бойынша шараларды жүргізуге бағытталған. Қазақстан Республикасының 2030 жылға дейінгі стратегиялық даму программасы халық шаруашылығын басқаруда мәнді позитивті өзгерістерді қарастырады. Экономиканы басқару стратегиясында лизинг механизмінің маңызы зор, өйткені лизингте ұлттық кәсіпкерлік нарықтың дамуы үшін үлкен потенциал қорланған.

Өзіндік қаржылық ресурстардың, бюджеттік  қаражаттардың және шетел инвестицияларының  шектеулілігі шарттарында қазақстандық кәсіпорындардың жаңа техника алғандығы  үшін бірден төлеуге мүмкіндігі жоқ, құрал-жабдықтарды өндірушілердің өздері үлкен қаржылық ресурстарды  қажет етеді, ал банктер шаруашылық субъектілерді несиелеу үшін дереу  кепілдік қамтамасыз етуді талап  етеді.

Кәсіпорындардың техникалық жабдықталуын талдау негізгі қорлардың  физикалық және моральды тозуының шекті  дәрежесін көрсетеді, ал бұл өз кезегінде  ұлттық өндірушілер жұмысының төмен  тиімділігінің себептерінің бірі болып  табылады. Аталған факторлардың барлығы  ұлттық экономиканың жағдайына теріс  әсер етеді және несиемен немесе сатып  алумен салыстырғанда негізгі қорларды жаңартудың балама жолдарын іздеуді  талап етеді.

Лизингтік қатынастардың  құрылуы және дамуы қазақстандық кәсіпорындардың техникалық потенциалын  реконструкциялау бойынша мүмкіндіктерді және шарттарды қамтамасыз етуге  мүмкіндік береді. Алайда, қазіргі  кезде республикадағы лизингтің  дамуының деңгейі, оған қойылатын талаптарға толық жауап бере алмайды. Оның негізгі  себептері: лизингтің қолданатын ұйымдастырушылық-экономикалық механизмдерінің әлсіз тиімділігі, лизингті басқарудың сұрақтары бойынша  заңды және құқықтық актілердің жетілмегендігі, лизингтік қызметтер жайлы, олардың  құрамы жайлы мәліметтік базаның  жетімсіздігі, көптеген потенциалды  лизинг алушылардың лизингтік қатынастарға қатысуға психологиялық дайын еместігі, көптеген лизингтік компаниялардың инвестициялық потенциалының әлсіз  болуы. Осы жағдайларға байланысты, бүгінгі күні көп лизингтік компаниялар  ірілендіру саясатын жүргізуде -ол банктік  және сақтандыру секторының қаржылық ресурстарын тарту арқылы жүзеге асады. Бұған қоса, лизингтік компаниялардың өздерінің ассоциациялар мен  союздерге бірігу тенденциясы байқалады, бірақ лизингтік қатынастардың  бұл жағы туылу және даму кезеңінде  және Қазақстан шарттарындағы лизингті пайдалану тиімділігінің ұйымдастырушылық-экономикалық факторларын зерттеуді талап  етеді.

Осы шарттарда негізгі  қорларды модернизациялаудың және құрылымдық дағдарысты жеңудің тиімді құралдарының бірі-лизинг, инвестицияларды, капитал  салымдарын қаржыландырудың ерекше формасы ретінде болады. Лизингтік  бизнестің кең масштабта дамуы  Қазақстан үшін инвестициялық процесті белсендірудің ең перспективті бағыттарының бірі бола алады және болуға міндетті.

Осы себептен, лизингтің  қызмет етуінің сұрақтарын зерттеу  мәселесі және осы негізде оны  жетілдіру бойынша негізделген  ұсыныстарды дамыту өзекті болып  келеді.

Лизингтің құрылуының және дамуының сұрақтары және оны жетілдірудің жолдары түрлі зерттеушілердің  жұмыстарында бейнеленген. Мұнда, маңызды  теоретикалық және әдістемелік мәнге  батыс ғалымдарының еңбектері ие: Бука Х, Шарла У, Бейли Дж, Брейли Р, Майерс С және т.б.

Лизинг мәселелерін зерттеу  келесі ресейлік және қазақстандық ғалымдарының еңбектерінде бейнеленген: Газман В.Д, Қабатова Е.В, Комарова В.В, Прилуцкий  Л.Л, Лещенко М.И, Сағадиев Қ.А, Смагулов А.С, Сейтқазиева А.М, Сейтқасымов  Т.А, Исабеков Б, Қантарбаева Ш, Есиркепов  Т.А, Чекмарева Е.Н және т.б.

Оған қоса, лизингтік қатынастардың  ұйымдық механизмін жетілдірумен байланысты сұрақтардың көбі қазақстандық авторлардың  еңбектерінде бейнеленбеген. Сондықтан  да, лизингтің дамуының қазіргі кездегі  тенденцияларын тереңірек зерттеудің және оның Қазақстан Республикасындағы  қызмет етуінің тиімділігін жоғарылату қажеттілігі туындап отыр.

Курстықжұмысының мақсаты. Бұл жұмыстың мақсаты, Қазақстан экономикасындағы лизингтің теориялық-әдістемелік негіздерін, ұйымдастырушылық-экономикалық механизмін кешенді зерттеу және оның дамуының мәселелерін, перспективаларын, жолдарын зерттеу. Бітіру жұмысының тағы бір мақсаты, Қазақстан Республикасындағы лизингті қолдану тәжірибесінің кешенді талдауының және теориялық зерттеудің негізінде инновациялық процестерді инвестициялаудың жүйесінде лизингтік қатынастардың дамуы және құрылуы бойынша ұйымдастырушылық-экономикалық сипаттағы ұсыныстарды қайта дамыту.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.  ЛИЗИНГТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ  НЕГІЗДЕРІ

 

1.1. ЛИЗИНГТІҢ МӘНІ, ПАЙДА  БОЛУЫ ЖӘНЕ ДАМУЫ

 

 

Ерте кездерден бастап, байлықтың пайда болуы және қоғамның бөлінуінен бері адамдар алдымен  жерлерді және ауыл шаруашылық құралдарды, жан-жануарларды жалға алуды және беруді бастады. Кейінірек мұндай мәмілелердің объектілері қайықтар, кемелер, қару-жарақтар болып келді, ал 20 ғасырға жақын  вагондар, кейбір құралдар жалға берілді. Өткен ғасырдың 50-шы жылдары лизинг пайда болды.

Экономиканың дамуындағы инновациялық факторды күшейту мақсатында, біздің ойымызша, республиканың материалдық-техникалық базасының түбегейлі модернизациясын  болжайтын лизингтің қайта өндірістік механизмін қолдану керек. Тек лизинг беруші мен лизинг алушының ғана емес, жалпы мемелекеттің алатын артықшылықтарына байланысты лизингтің дамуының нақты  перспективалары бар.

Негізгі капиталды жаңартудың және инвестициялаудың инновациялық формасы  ретінде лизингтің артықшылықтары жалпы мемлекеттік деңгейде келесі бағыттар бойынша мәселелерді шешуге мүмкіндік береді:

• экономиканың шикізаттық бағыттылығын жеңу
• сыртқы нарықтар үшін күресте ұлттық экономиканың бәсекелік қабілеттілігін көтеру
• өндірісті техникалық және технологиялық жаңарту үшін мемлекеттің экспорттық-импорттық потенциалын ынталандыру
• өндірістің техникалық жағдайын жаңарту
• жаңа техниканы меңгеру мен құру мерзімін қысқарту
• мемлекеттің сыртқы қарызын тұрақтандыру, өйткені лизинг бойынша міндеттемелер, халықаралық тәжірибеге сәйкес, мемлекеттің сыртқы қарызына кірмейді

Мемлекеттің позициясынан қарағанда, лизингтің тиімділігі-ол қысқа мерзімді несиелеудің механизмі сияқты ағымдағы шығындарды қаржыландырмайды, капитал  құраушы инвестицияларды көбейтуге  мүмкіндік береді.

Кәсіпорынның лизингтік  механизмін жүргізу кезінде-лизинг алушылар өз қаражаттарын бөлмей немесе қарыз алмай бағасы қымбат құрал-жабдықтарды  толық инвестициялаудың мүмкіндігін  алады және мұнда лизинг мүлігі кепіл (залог) ретінде болады, ал бұл өз кезегінде лизинг алушы жағынан  қосымша гарантияларды қажет  етпейді, яғни оның жалпы шығындарын төмендетеді.

Лизинг жүйесіндегі бастысы- лизинг алушының лизингтік төлемдерді іске асыру үшін, өзінің шаруашылық процесінде қаражаттарды табу мүмкіндігі, өйткені лизингтік келісім-шарттың  жұмыс жасау мерзімінде лизинг беруші-финансист  осы мүлікке деген меншік құқығын  сақтайды. Тиімді шарттарда қарыз  алу мүмкіндігі болмай және өзіндік  қаражаттары болмай, шаруашылық субъектілері лизинг болмаса дами алмас еді. Лизинг жаңа құрал-жабдықты меңгеру кезіндегі шығындардың пайда болу тәуекелділіктерін азайтады, табу, ұстау, эксплуатация, ремонт, сату бойынша лизинг алушының жағынан қаржылық ресурстардың экономиясын көбейтеді, өйткені осы тәуекелділіктердің бір бөлігін өзіне лизинг беруші алады. Түрлі авторлар мен экономикалық қайнар көздері беретін «лизинг» терминінің түсінігімен тар және кең мағынада танысып көрейік.

Лизинг сөзі “to lease” ағылшын  етістігінен аударғанда “жалға беру”  дегенді білдіреді. Лизингтің жалға  беруден айырмашылығы-жалға беруде екі тарап қатысса: жалға беруші және алушы болса, ал, лизингте үш қатысушы: лизинг беруші, лизинг алушы және жабдықтаушы  болады. Лизинг-бұл лизинг берушінің  өзіне тиесілі құрал-жабдықтарды, машиналарды, ЭЕМ, ұйымдастыру техникаларды, өндіріске, сауда-саттыққа және қоймаға  арналған құрылғыларды лизинг алушыға  лизингтік төлем төлеу шартымен, белгіленген мерзімге пайдалануға  беруін қарастыратын жалға беру шартын білдіреді.

Неміс тіліндегі «leasingvertrag»  термині «кісі пайдаланатын жалдың түрі, мұндағы кісі тұратын ғимараттың ремонты және бұзылғандығы үшін жауапкершілік  жалға алушыда жатады» деген  мағына береді, ағылшын қаржылық-инвестициялық  сөздігінде келесідей аударма берілген: «Белгілі-бір уақыт аралығында жылжымайтын  мүлікті, құрал-жабдықтарды немесе басқа қаражаттарды пайдалануға  құқық беретін жал немесе жал  келісім-шарты». Тек француз тілі ғана «credit-bail» түсінігінің мазмұнын ашуға мүмкіндік береді: «жалға алушы  кәсіпорын үшін арнайы алынған құрал-жабдықтардың жалы» (4, б.185)

Көптеген авторлар лизингтің  негізін жалға беру құрайды деген  нәтиже шығарады, «лизинг-түрлі машиналарды  жалға берудің түрі, кейін олар лизинг берушінің меншігіне көшеді». Мұндай пайымдауларды шет ел авторлары  Брейли Р, Майерс С жасады және олармен  ресей авторлары Ольхова Р.Г, Лукасевич  И.Я, Волынский В.С, Киселев И.Б, Горфинкель В.Я келісті. (5,б.92; 6,б.26)

Біздің ойымызша, лизингтің  кез-келген анықтамасы шектеулі болады және бұл инновациялық құралдың көрінуінің барлық формаларын аша алмайды. Екінші жағынан, «лизинг» термині көп авторларда «несие-жалға беру» терминімен үйлеседі. Осылай мысалы Ольхова Р.Г қаржылық лизинг үшін бұл үйлесімділікті былай  түсіндіреді: «лизинг, құрал-жабдықты сатып алу үшін берілген несиеге  ұқсас келеді деп айтады. Несиеде  жалға алушы негізгі қорларға белгіленген мерзімде қарызын өтеу үшін төлемдер жасайды, және мұнда банк несиені қайтаруды қамтамасыз ету  үшін несиеленетін объектіге ссуданы  толық өтегенше дейін меншік құқығын  сақтайды»./14,б.243/ Онымен лизингті несие  деп анықтаған Лещенко М.И келіседі.

Біз өткізген анализ көрсеткендей, лизингті өндірісті жаңартудың құралы ретінде пайдалану келесідей  артықшылықтарды береді:

• мүлік түріндегі инвестициялау, ол қаржылық несиеден ерекшелігі- қаражаттарды қайтармаудың тәуекелділігін төмендетеді, өйткені лизинг берушінің берілген мүлікке құқығы сақталады.
• лизинг жүз пайыздық несиелеуді ұйғарады және төлемдерді бірден жасауды талап етпейді, ал бұл өз кезегінде кенет күштенусіз өндірістік қорларды жаңартуға, өндірісте қымбат бағалы құрал-жабдықтарды пайдалануға мүмкіндік береді.
• жиі жағдайларда кәсіпорынға ссуда немесе несиеден гөрі, мүлікті лизинг бойынша алу жеңіл болады, себебі лизингтік мүлік кепіл түрінде болады.
• өндірістік қорларды жаңарту, өндірісте қымбат бағалы құрал-жабдықтарды пайдалану.
• лизингтік келісім ссудаға қарағанда икемді, мұнда екі жақ та төлемдердің икемді схемасын жасай алады. Мұнда төлемдерді тек ақшалай формада ғана емес, дайын өнім түрінде жүргізуге болады.
• лизинг алушы үшін мүліктің моральды және физикалық тозуының тәуекелділігі төмендейді.
• өндіруші тұтынушылар санын және өткізу нарықтарын кеңейту үшін қосымша мүмкіндіктер алады.