Корпоративтік қаржы

Қызметтің жай  түрінінен түсетін табысты корпорация табысы (пайдасы) деп түсінеміз.

Корпорацияның қаржылық және өндірістік шаруашылық қызметі нәтижесінде алынатын табысы мемлекет пен корпорация арасында шаруашылық субъект ретінде бөлінеді.

Мемлекеттік  табыстар сәйкес бюджетттерге салықтар мен алымдар түрінде түседі және де олардың қойылымдары  өз бетінше  өзгертілмейді.

Салықтардың құрамы мен қойылымдары, олардың бюджетке келіп түсуі мен есептелуі  заңмен  бекітіледі.

Салықтар төлегеннен кейін корпорация қарамағынан қалған табыстардың көлемі өндіріс көлемінің  өсуі мен өндірістік –шаруашылық  іскерліктің нәтижесін жақсартуға қызуғышылығын төмендетпеуі керек.

Корпорацияның қармағында қалған табыстар бірінші  кезекте жинақтау үшін, яғни оның ары  қарай дамуына бағыттталған, ол қалған бөлігі тұтынуға жұмсалады.

Корпорацияның табысы таза табыс түрінде бөлінеді, яғни ол корпорация қарамағында салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді төлегеннен кейін қалған табыс. Одан бюджетке және бюджеттік емес қорларға төленетін санкцияларда алынады.

Сұрақтар:

1. Кәсіпкерліктің  даму жағдайындағы табыстардың  орны.

2. Табыстар функциясы.

3. Корпорация  қызыметін бағалаудағы негізгі  көрсеткіш ретіндегі табыс.

4. Корпорацияның  жиынтық табысы, оның құрамы мен  құрылымы.

5. Өнім өндіруден,  жұмыстар мен қызыметтерден түсетін  табыс- корпорацияны қаржыландырудың  негізгі көзі.

Әдебиет: 6, 12, 18

 

Тақырып 7.  Корпорацияның меншікті капиталы

ЖАҚ сатқан акцияларын иеленуге ерекше құқығын  тарату кезінде, қосымша акциялар иеленуге ерекше құқық берілген жағдайда, сонымен  қатар акционерлер біріккен кезде  акционерлердің  толық акциялар санын иеленуге мүмкіндігі болмайды. Соның нәтижесінде акция бөліктері, яғни бөлшек акция құралады. Бөлшек акция акционерге (иесіне) толық акцияның эквивалентті бөлігі көлеміне сәйкес келетін категория акциясымен анықталған құқықты береді. Қоғам жарғысына орналастырылған  акциялар мен бөлшек акциялардың жалпы  көлемі қосындыланады. Егер осындай операциялар нәтижесінде бөлшек сан құралса, онда қоғам жарғысында  көрсетіледі Бөлшек акциялар қор нарығында толық акциялармен тең дәрежеде болады. Егер біл тұлға бір категерияға жататын бір немесе одан да көп акциялар иеленсе, онда бұл акциялардан бөлшек акциялардың сомасына тен келетін бір толық немесе бөлшек акция құралады. Қоғамның барлық акциялары атаулы акциялар болып табылады.

  Шетел инвестициялары бар кәсіпорын  қор капиталына пайдасының үлкен  көлемін аударады. Қоғам жарғысымен  таза пайдадан жұмысшыларды акциялауға  бағытталған арнайы қор қалыптастыру  ісі қаралуы  мүмкін. Оның құралдары  қоғамдағы акцияларды  алып, оларды  жұмысшылар арасында таратуға  жұмсалады.Шаруашылық серіктестіктері  мен шектеулі және қосымша  жауапкершілікті қоғамдастықтар  үшін қор капиталының міндетті  минималды көлемі бекітелмеген. Ол ұйымдастырушылардың құжатарымен  анықталған көлем шектеуінде  қалыптасады. 

Сұрақтар:

1. Корпорацияның  қызыметіндегі меншік капиталының  орны.

2. Корпорация  меншік қаражаттарының негізгі  бастапқы көзі.

3. Негізгі қорларды  қайта бағалау, компанияның эмиссиялық  қызметінің т.с.с. қорытындысы  ретіндегі қосымша капитал.

Әдебиет: 1, 7, 13

 

Тақырып 8.  Корпорацияны қарыз көздерінен қаржыландыру

Кәсіпорынның  қарыз капиталы-оның қаржылық міндетемелерінің көлемінің жиынтығын білдіреді. (жалпы қарыз сомасын). Қазіргі  уақыттағы шаруашылық тәжірбиесінде  бұл қаржылық міндеттемелер келесідей  жолмен дифференциаланады.

Тарту мақсат бойынша: 

Тарту көздері  бойынша:

Қарыз құралдарын тарту саясаты  өз алдына кәсіпорынның даму қажеттіліктерімен  сәйкес әртүрлі қайнар көздерден  қарыз капиталын тартудың ен тиімді формалары мен шарттарын қамтамасыз етумен қорытындыланатын жалпы қаржылық стратегияның бір бөлігін көрсетеді.

Кәсіпорынмен  қарыз құралдарын тарту саясатының қалыптасу процесі төмендегідей негізгі кезеңдерден тұрады.

Талдаудың бірінші кезеңінде қарастырылған  кезеңдегі қарыз құралдарын тартудың жалпы көлемінің динамикасы анықталады.

Талдаудың екінші  кезеңінде  қарыз құралдарын тартудың негізгі  формалары анықталады, сонымен қатар  динамикада  кәсіпорында қолданылатын қаржылық несие, тауарлық несие және кредиторлық қарызы, қарыз құралдарының жалпы сомасы ретінде болжанады.

Талдаудың үшінші  кезеңінде  тарту кезеңіне байланысты кәсіпорында  қолданылатын қарыз құралдары көлемінің  арақатынасы анықталады.

Талдаудың төртінші сатысында кәсіпорынның нақты кредиторларының құрамы және олардың қаржылық және тауарлық (комерциялық) несиелерінің әр түрліформаларын ұсыну шарттары қорытындылады.

Талдаудың бесінші сатысында  кәсіпорында белгілі бір көлемде  және формада  қолданылуының мақсаттылығына негізгі бағалы қызметін атқарады.

Сұрақтар:

1. Компанияның  ұзақ қарыздарды қаржыландыру  көздерін тарту мен пайдалану  мақсаты.

2. Ұзақ мерзімді  қарыздарды қаржыландыру көздерін  тарту түрлері: ұзақ мерзімді  банк ссудалары; лизинг; ипотекалық  несие; мемлекеттік және меншікті  инвестициялары; шет елдік және  пай инвестициялары; акционерлік  капитал.

3. Қамтамасыз  эмиссиялық қызымет.

4. Қарыз міндетемеллерінің  және акциялардық түрі нысандары.

5. Қаржы инструметтерін  бағалау: акциялар, облигациялар.

Әдебиет: 2, 8, 14

 

Тақырып 9.  Корпорация капиталның құрамы мен құрылымы

Капитал құны дегеніміз-бұл компанияның  өз капиталын қалыптастыру мақсатында қолданған ақша қаражаттарынан төлеген  орта өлшемді бағасы. Осы орта өлшемді  көрсеткіш балнстың пассивті бөлігінде  қарыз және меншікті акционерлік  капиталының арақатынасын, яғни капитал  құрылымын анықтайды.

Егер  мақсатты құрылым тұрақсыз болса, қаржыландыру көздерінің ара қатынасы жоспарлануы  мүмкін, сәйкесінше біз капиталдың жоспарланған бағасын аламыз. Капиталдың шекті құны да капиталдың мақсатты пропорцияларына негізделеді, бірақ  ағымдағы қор нарығының бағасы бойынша  есептелінеді.

Капиталды арттырудың негізгі әдісіне –пайданың  жоғарлауы жатады.

Корпорацияның меншікті капиталының қалыптасуы:

1. Меншікті капиталдың құрамы мен құрылымы. 
2. Жарғылық капиталдың қалыптасуы. 

Сұрақтар:

1. Капитал бағасы  мен құрылымы.

2. Капитал құнының  тұжырымдамасы- компания қаржыландыру  теориясының негізі.

3. Капитал құрылымының  белгілейтін факторлар.

4. Капитал құнының  түрлері: ішкі, нарықтық, баланстық,  шекті, жою, инвестициялық. 

Әдебиет: 3, 9, 15

 

Тақырып 10.  Корпорацияларда қаржылық жоспарлау

Жоспарлау сатылары:

- өнім өткізуге кеткен шығындар анықталады;

• өнім өткізуден түскен түсім көлемі есептеледі;
• ақша жинағы есептеледі;

Қаржылық  жоспарлаумен шешілетін негізгі  мәселелер

-    кәсіпорынның негізгі шаруашылық іскерлігін қаржылық ресурстар мен және қаржылық құралдармен қамтамасыз ету;

• пайда және оны өсіруге мүмкін болатын факторларды анықтау;
• бюджет пен банктің өзара қаржылық байланысын анықтау;

Жоспар  тоқсан, айлық бөлу бойынша жасалады. Қаржылық жоспардың 3 түрі ажыратылады: жоспарлы кіріс және шығыс балансы; алдын-ала (күтілетін кезеңге); атқарушы (қорытындылаушы)

   Бұдан басқа шахматты баланс  көрсететін шығыс және кірісті  тексеру балансы бар. 

Қаржылық  жоспардың бөлімдері:

1. Табыс және түсім
2. Шығыс және аударым
3. Бюджетпен, бюджеттік емес қорлармен және банктермен өзара байланыс.

Сұрақтар:

1. Қаржылық жоспардың  принциптері мен мәселелері.

2. Қаржылық жоспарлаудың  негізгі әдістері.

3. Қаржылық жоспарлау  мен өндірістік жоспарлар көрсеткіштерінің  байланыстылығы.

4. Стратегиялық, ағымды және оперативті қаржылық  жоспар.

5. Қаржылық жоспар  жүйесі мен құрылымы.

Әдебиет: 4, 10, 16

 

Тақырып 11. Қаржылық есеп беру- корпорация қаржылық жағдайының негізгі

Қаржылық  жағдай-бұл қаржылық ресурстарды  пайдалану және орналастыру көрсеткіштерінің жиынтығы. Қаржылық жағдайды бағалау  –программалық, (бағдарламалық) талдау процедурасы мен қаржылық жағдайға терендетілген талдау жатады.

Мазмұнына қарай  басқару процесі перспективті (болжамдық, алдын-ала) талдау, оперативті талдау, ағымдық (ретроспективті) талдау болып бөлінеді. Ағымдық (ретроспективті) талдау-бухгалтерлік және статистикалық  есепке байланысты бағаланады және бірлестіктердің, кәсіпорындардың жылға, кварталға, айға бөлінуін бағалауға мүмкіндік  береді. Ағымдық талдаудың негізгі  міндеті-резервтері бар коммерциялық іскерлік нәтижелерін кешенді анықтау, оларды мобилизациялау, еңбек нәтижесі мен жұмыс сапасы бойынша материалды және моральды жағдайдың толықтай сәйкес келуіне қол жеткізу. Ағымдық  талдау шаруашылық іс-әрекеттердің нәтижелерін  шығару кезінде жүзеге асырылады, ал нәтижесі басқару мәселелерін шешу үшін қолданылады.

Кәсіпорынның  қаржылық жағдайын көрсететін көрсеткіштің бірі-оның  төлемқабілеттілігі, сонымен  қатар, өзінің төлем міндеттемелерін  өз уақытында қолда бар қаржы  ресурстармен төлеу мүмкіндігі. Төлем  қабілеттілігін талдау қаржылық әрекеттерді  болжау және бағалау үшін тек кәсіпорындарға ғана қажет емес, сонымен қатар  сыртқы инвесторларға (банк) да өте  қажет. Несие бермес бұрын банк қарыз  алушының несие қабілеттілігіне  сенімді болуы керек. Төлем қабілеттілігін  бағалау ағымдық активтердің  өтімділік мінездемесі негізінде  жүзеге асырылады. Өтімділік пен  төлемқабілеттілік түсініктері  бір-біріне өте жақын. Баланстың  өтімділік сатысына  төлемқабілеттігін  тәуелді. Өтімділік өз алдына есептердің ағымдағы жағдайын ғана емес, сонымен  қатар оның перспективасын да көрсетеді. Өтімділік құралдарының тұтас бөлігіне ақша және қысқа мерзімді  қаржылық салымдар кіреді, бұлар бірінші топқа  жатады. Ал екінші топқа-дайын өнім, тиелген тауарлар және дебиторлық қарыз  жатады. Үшінші топқа өндірістік қорлар мен аяқталмаған өндірісті дайын  өнімге айналдыру жатады.  Осы  үш топқа сәйкес кәсіпорынның төлем  міндеттемелері дамиды.

Сұрақтар:

1. Компания туралы  қаржылық ақпараттар көздері.

2. Бухгалтерлік  баланста негізгі және айналым  капиталы, кәсіпорынды қаржыландыру  көздері көрсетіледі.

3. Компанияның  қаржылық жағдайын сипаттайтын  баланстын актив және пассив  баптарының қатынастары.

4. Ақша қаражаттарының  қозғалысы туралы есеп беру.

Әдебиет: 5, 11, 17

 

Тақырып 12.  Корпорацияның  қаржылық жағдайсыздығы

Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорынның қаржылық шаруашылық іскерлігі  нәтижесінде жауапкершілік принципі тауар (қызмет, жұмыс) төлемін өтеуде және өндірістік процесті қаржыландыруды қамтамасыз етуде кредиторлардың талаптарын орындай алмаған жағдайда, яғни кәсіпорын  банкроттылыққа ұшыраған кезде жүзеге асады. “Дәрменсіздік” түсінігі кәсіпорынның тауарлар (қызмет, жұмыс) төлемін өтеуде кредиторлардың талаптарын орындай  алмағандығын, есеп айырысу шотында  міндетті сақтандыру жарналары мен  салықтарды төлеуге қажетті ақша қаражаттарының жоқтығын білдіреді. Төлемақы , пеня, неустойка төлемегені үшін кәсіпорынды дәрменсіз деп атауға болмайды, яғни санкция сомалары кредиторлық қарыз болмайды.

Банкроттылықтың пайда болу себептері: Басқа да көптеген құбылыстар сияқты банкроттылықтың да өз пайда болу себептері бар. Кәсіпорын іскерлігінің сәтсіз болуы –кәсіпорын мүлдем немесе тек әлсіз ықпалын тигізетін сыртқы (объективті) фактор мен тікелей кәсіпорын жұмысының ұйымдастырылуына тәуелді ішкі (субъективті) фактордың өзара әрекетесуінің нәтижесі болып табылады.

Сұрақтар:

1. Банкроттық  түсінігі, белгілері мен принциптері. 

2. Фирманың дағдарыс  факторлары.

3. Қаржылық жағдайы  жақсы болу факторларының жіктелуі.

4. Жағдайсыздық  банкроттық туралы ҚР заңдылықтарының  нормативі әдістемелік негіздері,  және оларды қамту.

5. Кәсіпорын балансының қанағатсыз  құрылымын табу.

Әдебиет: 6, 12, 18

 

Практикум

1-тақырып. Корпорациялар  қаржысы: 

ұйымдастыру негіздері  және олардың қаржы ортасының  мазмұны

Тапсырмалар:

1. Глоссарийді қолданып эссе  жазыңыздар.

 

2-тақырып. Қаржы- несие шешімдерін қабылдауға қаржы- экономикалық есептеудің математикалық негіздері

Тапсырмалар:

Тәжирібе сабаққа дайындалу үшін лекцияны және ұсынылған әдебиеттерді қолданып тест сұрақтарына жауап беріңіздер: