Депозит және банк депозиті

Жоспар

Кіріспе

 

I-ТАРАУ. Депозитті теориялық тұрғыдан  сипаттау

1.1.Депозит туралы  түсінік

1.2.Депозиттің сыныпталуы

 

II-ТАРАУ. Республикадағы банктердің депозиттік операцияларын  сипаттау

2.1.Коммерциялық банктердің депозиттік операциялар

2.2.Жеке тұлғалардың  депозиттерін  сақтандыру

 

III-ТАРАУ.Депозиттік  операцияларды  дамыту  жолдары

 

Қорытынды

Қолданылған  Әдебиеттер

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

Депозит  ( латын  тіліне  аударған  depositium  сақтауға   берілген   зат  дегенді   білдіреді )   -  клиенттердің   банктерге   өз   қаражаттарын   уақытша

Депозит   дегеніміз   ерекше  ұйымға,   яғни   банкке  клиенттердің  уақытша   бос   ақша   қаражаттарын   белгілі   шартпен   сақтауға   берген   салымдары.   Банктердің   көптеген   қаражаттарын  депозиттер   құрайды.  Өзімізге   белгілі   банктердің  ресурстарының   80-90  %   тартылған   қаражаттар  құрайды.   Оның  60-70  %  депозиттер   болады.   Сондықтан банктердің   депозиттерін   дұрыс   орналастыру,   оларды   тарту   әрбір   банктің   көздеген   мақсаттарының   бірі   болып   табылады.

Еліміздің   банктер  жүйесінің  жақын  арада   дамып   келе   жатқандығына   ешқандай   күмән  жоқ.   Бірақ   банктер   өздерінің   операцияларын   жүргізсе  де,   халықтың   сенімділік   дәрежесінің   төменділігімен   сипатталады.  Коммерциялық  банктер   осы   сенімділік   дәрежесін   арттыру   үшін   барлық   шараларды   қолданы,   арнайы   стартегиялар   жасауда.

Әйгілі  экономист  К.Маркстің   айтуынша  «Банктер  біреуге   несие   беріп   қана  қоятын   ерекше  ұйым   емес,  басқадан   ақша   қаражаттарын   тартатын   және   солардың   сақтануына  жауап   беретін   ұйым».   Осы   әйгілі   экономистің    сөздерін   депозиттің   қаншалықты   банктер  үшін   қажет   екенін    көруге   болады. 

Депозиттік   операциялар   банктердің   негізгі   ресурс  көзі   болып   табылады.   Сондықтан   өз   курстық   жұмысымды   банктердің   ресурстарды   тарту   шараларына   арнадым.   Осы   курстық   жұмыста   алдыма   мынандай   мақсаттар  қойдым.   Олар  :

1.  Депозит   түсінігін   жетік  білу  және   оның   нарықтық   ортада   қалыптасқан   түрлерімен   танысу;

2 .  Республикада   қалыптасқан   коммерциялық   банктердің   депозиттік   операцияларын   талдау ;

3 .  Бірнеше   коммерциялық   банкердің   депозит   түрлерімен ,  пайыз  мөлшерлерімен   танысу;

4 .   Қазақстан   Республикасының   жеке   тұлғалардың   депозитттерін   кепілдендіру ( сақтандыру )  қорына   кіру   шарттарын   анықтау   және   қордың   қазіргі   жағдайын   сипатттау.

Осы   тұрғыдан   өз  алдыма   мынандай  мақсаттар   қойдым:

-   депозит   туралы  теориялық   әдебиеттерді   талдау;

-   нарықтық  жағдайда   болып   жатқан  өзгерістерді   республикадағы   депозит   көлемін   статистикалық   мәліметтер   бойынша   талдау.  Депозиттерді   сақтандыру   туралы  Үкімет   қаулысын   қарастыру.

 

                                       

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

I-ТАРАУ. Депозитті   теориялық  тұрғыдан  сипаттау

1.1.Депозит туралы  түсінік

 

Банк  ресурстарының  құрылымында  тартылған  қаражаттар  үлесі  меншікті  қаражаттармен   салыстырғанда  өте  жоғары,  олардың  есебінен  банктің  активтік  операцияларының  басым  бөлігі  жүзеге  асырылады.

Нарықтық  қатынастардың  дамуына  байланысты,  сондай-ақ  ескі  банктік  жүйе  үшін  уақытша  бос  ақшалай  қаражаттарды  тартудың  дәстүрлі  емес  тәсілдерінің  болуы,  тартылатын  қаражаттар  құрылымын  толығымен  өзгертті  десе  де  болады.

Банктік  тәжірибеде  барлық  тартылатын  қаражаттарды  жинақтау  тәсілдеріне  байланысты  үлкен  екі  топқа  бөледі:

-  депозтттік  қаражаттар;

-  депозиттік  емес  қаражаттар.

Тартылған  қаражаттар  ішінде  ең  көп  тараған  депозиттер  құрайды.  Депозиттер,  банк  үшін  бірден-бір  арзан  ресурс  көзі  болып  табылады.

Депозит  -  бұл  клиенттердің  (жеке  және  заңды  тұлғалардың) банктегі  белгілі  бір  шотқа  салған  және  өздері  пайдалана  алатын  қаражаттары.

Депозиттік  операциялар  активті  және  пассивті  болып  бөлінеді.  Активті  депозиттік  операциялар  -  банктің  уақытша  ақша  қаражаттарын  басқа  корреспонденттік-банктердегі  шоттарда  орналастырумен  байланысты  операциялар.  Олар   банктің   өтімді   активтері   ретінде , яғни   жалпы   активтердің   өте  аз  бәлігін  алады .

 Пассивті   депозиттік  операциялар   -  бұл   клиенттердің   уақытша   бос   ақша   қаражаттарын   белгілі   уақытқа   және   пайыз   төлеу   шартымен   тартумен   байланысты   операциалар .  Бұл   операциялар   көмегімен   тартылған   депозиттер   пассив   жағының   көп   бөлігін   алады  және  банктік   ресурстарын   қалыптастырудың   негізгі   көзі .

1.2. Депозиттің  сыныпталуы

 

Қазіргі  банктік  тәжірибеде  салымдардың  және  депозиттердің  шоттарының  әр  түрі  кездеседі.  Бұл  банктердің  жоғарғы  бәсекелестік  нарықта  банк  қызметтеріне  деген  клиенттер  топтарының  сұранысын  қанағаттандыруға  және  олардың  қаражаттары  мен  уақытша  бос  қаражаттарын  банктік  шоттарға  тартуға  ұмтылуына  жағдай  жасайды.

Экономикалық  мазмұнына  қарай  депозиттерді  мынадай  топтарға  бөледі:

• талап  етуіне  дейінгі  депозиттер;
• мерзімді  депозиттер;
• жинақ  салымдары;
• бағалы  қағаздар.

Сондай-ақ,  олардың  төмендегідей  белгілеріне  байланысты  жіктеуге  болады:

• мерзімдеріне  қарай;
• салым  иелерінің  категориясына  қарай;
• қаражаттарды  салу  және  қайтарып  алу  шартына  қарай;
• пайыз  төлеу  тәсіліне  қарай;
• банктің  активтік  операциялары  бойынша  жеңілдіктер  алуына  қарай;
• басқа.

Салым  иелерінің  катигорияларына  байланысты  депозиттік  шоттар  мынадай  түрлерге  бөлінеді:

• жеке  тұлғалардың  шоттарына;
• кәсіпорындар  және  акционерлік  қоғамдардың  шоттарына;
• жергілікті  билік  ұйымдарының  шоттарына;
• қаржылық  мекемелердің  шоттарына;
• шетелдік  азаматтардың  шоттарына.

Талап  етуіне  дейінгі  депозиттер  -  бұл  салым  иелерінің  бастапқы  талап  етуіне  байланысты  әр  түрлі  төлем  құжаттар  арқылы  қолма-қол  ақшаларын  алатын  әр  түрлі шоттардағы  қаражаттар.

Отандық  банктік  тәжірибеде  талап  етуіне  дейінгі  депозиттерге  мыналар  жатады:

• мемлекеттік,  акционерлік  кәсіпорындардың,  сондай-ақ  әр  түрлі  шағын  коммерциялық  құрылымдардың  ағымдық  шоттарындағы сақталатын  қаражаттары;
• әр  түрлі  мақсатқа  тағайындалған  қорлардың  қаражаттары;
• есеп  айрысудағы  қаражаттар;
• жергілікті  бюджеттер  қаражаттары  және  олардың  шоттарындағы  қаражаттар;

Талап  етуге  дейінгі  депозиттік  шоттардың  артықшылығы  олардың  иелері  үшін  жоғарғы  өтімділігіне  байланысты  сипатталады.

                                                                                                           5    

 Талап   етуге  дейінгі  депозиттік  шоттарға  қаражаттар  ,  шаруашылық  және  басқа  да  операциялардың  жүзеге  асырылуы  барысында  түседі  және  пайдаланылады.

Ал, кемшілігі  -  бұл шот бойынша пайыз мүлдем  төленбейді  немесе  біршама төменгі мөлшерде  төленеді.  Міне  осыдан  келіп талап етуге дейінгі шоттардың төмендегідіей  өзіндік  ерекшеліктері  қалыптасады:

• ақша салу  және  оны  алу  кез  келген  уақытта  ешқандай  да  шектеусіз  жүзеге  асырылады;
• Бұл  депозиттер  есебінен  қолма-қол  ақша  мен  чекпен  аударымдар  жүргізуге  болады;
• Шот  иесі  банктен  осы  шотты пайдаланғаны  үшін пайыз түрінде немесе  коммиссиондық ақы алып  отырады;
• Банктер  талап  етуге  дейінгі  шоттарда  ақшалай  қаражаттарды  үшін  өте  төменгі  деңгейгі  пайыз  төлейді,  кейде төлемеуі  де  мүмкін;
• талап  етуге  дейінгі  депозиттер  бойынша,  коммерциялық  банк  Орталық  банкте  сақталатын  міндетті  резервтерге  жоғарғы  мөлшерде  аударымдар  жасайды.
• Бұл  депозиттің  үлес  салмағының  көбеюі,  банктің  өтімділігіне  деген  талаптарды  күшейте  түсіреді  және  банктің  өтімділігін  басқару  кезіндегі  де  күшейе  түседі;
• Бұл  депозиттердің  тарту  шығындары  аз  болып  келеді,  яғни  пайызы  төмен  болып  келеді.

Мерзімді  депозит  -  бұл банктерде белгілі бір мерзімге  және  пайыз төлеу шартында  орналастырылған клиенттердің  уақытша  бос  ақша  қаражаттары.

Бұл  депозит  түрі  алдын  ала хабарлаудан  кейін  немесе  мерзім  бойынша  алынуы  мүмкін.  Мерзімді  депозиттер  чектің  көмегімен  пайдаланылмайды,  бірақ  қолма-қол  ақша  түрінде  еркін  аударылады.  Егер  мерзімге  дейін  бұл  салымды  алатын  болса,  онда  шот  иесі  айып  пұл  төлеуге  міндетті.

Бұл  салымның  ерекшелігі  -  талап  еткенге  дейінгі  депозитке  қарағанда,  оларға  міндетті  резервтердің  төменгі  мөлшері  белгіленеді

Депозиттің  бұл  түрін  алдын  ала  хабарлау  негізінде  немесе  уақыты  жеткен  кезде  салым  иесі  ала  алады.  Мерзімді  депозиттерді  чектер  арқылы  алуға  болмайды.  Мерзімді  депозиттерді  басқа  шоттарға  аударуға  болады.

Мерзімді  депозиттер  мынадай  түрлерге  бөлінеді:

Меншікті  мерзімді  депозиттер;

Алдын  алуы  ескертілетін  мерзімді  депозиттер.

Меншікті-мерзімді  депозиттер  мынадай  түрлерге  бөлінеді:

       30  күнге  дейінгі:

       30-90  күнге  дейінгі;

       90-180  күнге  дейінгі;

            180  күннен  360  күнге дейінгі;

                        360  күннен  жоғары.

Мерзімді  депозиттер  бойынша,  салым  иесінен  алдын  ала  хабарлау  депозиті  бойынша  міндетті  түрде  өтінішін  талап  етеді.  Өтініш  беру  уақыты  алдын  ала   келісіледі  және  депозит  бойынша,  соған  сәйкес  пайыз  белгіленеді.  Әдетте,  алдын  ала  алуын хабарлау  мерзімі  жеті  күннен  жоғары  болып  келеді.

Мерзімді  депозиттердің  мынадай ерекшеліктері  болады:

• есеп  айырысу  үшін  пайдаланылмайды,  әрі  мұндай  шоттарға  ешқандай да  есеп  айырысу құжаттары толтырылмайды;
• шоттағы  қаражат  баяу  айналады;
• тұрақты  пайыз  төленеді;
• пайыз  мөлшерінің  ең  жоғарғы  деңгейі  Ұлттық  банкі  тарапынан  реттеліп  отырады;
• ақшаны  алуы  туралы  салым  иесінің  алдын  ала  хабардар  етуі  талап етіледі;
• бұл  шоттағы  қаражаттар  бойынша  ең  төменгі  мөлшерде  резервтер  белгіленеді;
• бұл  депозиттерді  мерзімі  өткенше    трансакциялық  мақсатқа  жұмсауға  болмайды;
• Мұндай  депозиттер  шотынан  қажетті  уақытта,  қажетті  мөлшерде  ақша алуға болмайды.

Тағы  бір  кеңінен  таралған  депозиттердің  түрі – жинақ  салымдары.  Олардың белгіленген мерзімі жоқ,  қаражатты алуда ескертуін талап етпейді,  салымның  жоғары  шегі  шектелген,  ақшаны  салу  және  алу кезінде жинақ кітапшасын  көрсетуі  қажет.

Банктер  үшін  мұндай  шоттар  қосымша  жұмыстарды  талап  етеді:  операцияны  рәсімдеу  қиынырақ,  кітапшаны  жоғалту  және  ұрлатып  алу  жағдайына  сай  екі  жақты  тіркеу  енгізу  қажет  және  т. б.  Компьютердің  көмегімен  жасалған  жеке  бет  шоты  туралы  көшірмесі  негізінде  жинақ  салымдары  мен  басқа  салымдарды  ауыстыруға  мүмкіншілік  бар.

Мерзімді  депозиттер  және  жинақ  салымдары  депозитті  ресурстардың  біршама  тұрақты  бөлігін  білдіреді.

Жинақ  салымдарының  тұрақты  мерзімі  болмайды.  Бұл  салымдардың  түрі  бойынша,  мерзімді  депозиттерге  қарағанда  төменгі  мөлшерде  пайыз  төленеді.  Жинақ  салымдары  жинақ  кітапшалары  негізінде  толтырылады.