Депозит және банк депозиті

Әлемдік тәжірибеде барлық экономикалық жағынан  дамыған елдерде депозиттерді сақтандыру жүйесі бар. Сол жылғы қарашада Қазақстан  жеке тұлғалардың салымдарына кепілдік беру (сақтандыру) Қоры құрылды. Қордың құрылтайшысы Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі болды, ол «Қазақстанның жеке тұлғалардың салымдарына (депозиттеріне) кепілдік беру (сақтандыру) Қоры» ЖАҚ жарғылық капиталына 1 млрд. теңге салды. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі кепілдік беру Қорының жалғыз құрылтайшысы болып табылады. 
        Г. А. Марченко - Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің Төрағасы. 
         Қорды құрүдың мәні әуелбастан айқын және түсінікті. Қаржы рыногындағы бірнеше белгілі сілкіністерден және жеке меншік қаржы «пирамидаларының» күйреуінен кейін, олардың әрқайсы халықтың салымдарын жинап құнын түсіріп кететін, адамдардың ақшаны жинап сақтайтын тетіктерге деген сенімін кетірген болатын. Тек кейінгі бірер жыл ішінде ғана елдің Ұлттық Банкінің ойластырылған және дәйекті қадамдары банк саласындағы жағдайды тұрақтандырды, ол банктік қызметтің барлық түрін жоғары деңгейде корсете алатын қалыптасқан жүйеге айналды. 
         Және бұл жүйені салымшылардың ақшасын сақтауға деген құқығына сенімді кепілдік беретін Қорды құру одан әрі нығайтты. 
         Салымдарға кепілдік беретін Қордың бірінші басшысы Майко Оразымбетқызы Сағындықова ханым болды. Оның басшылығымен халықтың салымын сақтандыру Жүйесінің негізі салынды, жүйеге екінші деңгейдің алғашқы банктері қабылданды. 
   2003 жылғы сәуірде салымдарға кепілдік берудін Қазақстанның депозиттерді сақтандыру Қоры Канадалық корпорациясының бастамкасымен 2002 жылғы қазанда негізі қаланған және 30 дай мүше елдерді біріктіретін Депозиттерге Кепілдік беру жөніндегі Халықаралық Ассоциациясының (International Association of Deposit Insurers - IADI) мүшесі болды. Ассоциацияға Қордың мүше болуы депозиттерді сақтандырудың Қазақстандық Жүйесін одан әрі дамытуға және жетілдіруге оң әсерін тигізеді. 
         Жүйені қурған және оған екінші деңгейдегі алғашқы банктердің енген кезінен бастап Қазақстанның жеке тұлғалардың салымдарына (депозиттеріне) кепілдік беру (сақтандыру) Қоры өзінің жағдайын нығайтты. Қордың активі 2004 жылғы шілденің біріне 7 млрд. теңгеге жетті. Ол жүйеге қатысушы екі орташа банктің салымына кепілдік беру жөніндегі қайтарымды төлеуге жетіп жатыр.

 

«ҚАЗАҚСТАННЫҢ ДЕПОЗИТТЕРГЕ КЕПІЛДІК БЕРУ ҚОРЫ» АҚ 
2004 жылғы 31 желтоқсандағы аяқталған бір жылғы 
ТАЗА ПАЙДА МЕН ЗИЯН ТУРАЛЫ ЕСЕБІ

	(қазақстандық  мың теңгемен)
Баптардың атаулары	2004 ж.	2003 ж.
		(аудит  жасалмаған)
Пайыздық  табыстар	405,173	447,455
Пайыздық  шығыстар	(235)	-
ПАЙЫЗДЫҚ  ТАЗА ТАБЫС	404,938	447,455
Бағалы  қағаздар бойынша таза табыс	22,131	65,171
Басқа табыс	250	78
ПАЙЫЗДЫҚ  ЕМЕС ТАЗА ТАБЫС	22,381	65,249
ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ТАБЫСТАР	427,319	512,704
ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ШЫҒЫСТАР	(69,303)	(63,817)
ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ПАЙДА	358,016	448,887
САЛЫҚ САЛЫНҒАНҒА ДЕЙІНГІ ПАЙДА	358,016	448,887
Пайдаға салынған салық бойынша шығыстар	(51)	-
ТАЗА  ПАЙДА	357,965	448,887

 

 
Бас директор - Мәженова Б.М. 
Бас бухгалтер - Шәріпов М. Т.

 

 

«ҚАЗАҚСТАННЫҢ ДЕПОЗИТТЕРГЕ КЕПІЛДІК БЕРУ ҚОРЫ» АҚ 
2004 жылғы 31 желтоқсандағы жағдайы бойынша 
ЖЫЛДЫҚ БУХГАЛТЕРЛІК БАЛАНСЫ

	(қазақстандық  мың теңгемен)
Баптардың атаулары	2004 ж.	2003 ж.
		(аудит  жасалмаған)
АКТИВТЕР
Ақшалай қаражаттар және олардың баламалары	136,480	28,868
Бағалы  қағаздарға инвестициялар:
- сатуға  арналған қолда бар бағала  қағаздар	7,708,250	5,616,508
Қорланған тозуды шегергеннен кейінгі негізгі  қаражаттар	6,110	5,184
Басқа активтер	472,662	391,463
АКТИВТЕРДІҢ БАРЛЫҒЫ	8,323,502	6,042,023
МІНДЕТТЕМЕЛЕР ЖӘНЕ АКЦИОНЕРЛЕРДІҢ МЕНШІК КАПИТАЛЫ
МІНДЕТТЕМЕЛЕР:
Мерзімі ұзартылған салықтың міндеттемелер	51	-
Депозиттерге  өтем төлеу резерві	5,779,580	3,972,943
Басқа міндеттемелер	156,212	39,386
Міндеттемелердің  барлығы	5,935,843	4,012,329
АКЦИОНЕРЛЕРДІҢ  МЕНШІК КАПИТАЛЫ:
Жарғы капиталы	1,000,000	1,000,000
Резервтер	1,387,659	1,029,694
АКЦИОНЕРЛЕРДІҢ  МЕНШІК КАПИТАЛЫНЫҢ БАРЛЫҒЫ	2,387,659	2,029,694
МІНДЕТТЕМЕЛЕР МЕН АКЦИОНЕРЛІК МЕНШІК КАПИТАЛДЫҢ БАРЛЫҒЫ
АКЦИОНЕРОВ	8,323,502	6,042,023

 

Екінші  деңгейлі  банктерді  міндетті  салымдарды  сақтандыру  қорының  жүйесіне  енгізу  шешімін  «  Қазақстандық  жеке  тұлғалардың  салымдарын  кепілдендіру  қоры »  шешеді.

Қордың  басқармасы  шешімді  төмендегі  талаптар  орындалғанда қабылдайды:

1)  Банк  әлемдік  стандартқа  өту   бағдарламасына  қосылу  керек.

2)  Есептік   капиталының  сомасы  Қорға   кіру  алдында  3 ай  көлемінде   Алматылық  банктер  үшін  1 млрд  теңгеден  көп  болу  керек,  ал  басқа  қалаларда   орналасқан  банктер  үшін  « 1996  жылғы  12  желтоқсанда  Қазақстан  Республикасының  Ұлттық  Банкінің  басқармасының  қаулысына  »  сәйкес  анықталады.

3)  Банк  өтініш  берер  алдында  3  ай  бойы  пруденциялдық    нормативтердің    барлығы    орындалу  керек және К1, К2  коэффиценттері  0,12,006 – дан кем болмауы керек.

4)  Осы   сұрақ  бойынша  Ұлттық  банктің   берген  ұсынысы  болуы  керек  ( бұл  құжат  тек  Ұлттық  банктің  құпиялы  түрде   берген  Қордың  мүшелерінде   болады ).

5)  Ұлттық  банкте  тізімі  бар  халықаралық  аудиторлық  ұйымның  қаржылық  есептік  тексеруі  болуы  тиіс.

Банк  қорға  кіру  үшін №1  формадағы  өтініш  сұрауы  керек.    Сол  процестерден  кейін  қор  талдау  жұмыстарын  жүргізіп,  шешім  қабылдайды.

Қордың  басқармасы  банк  өтініш  бергеннен  кейін  1 ай  ішінде  шешім  қабылдайды.

Банк  қор  рұқсат  бергеннен  кейін  15  күн  ішінде  алғашқы  міндетті  жарна  төлеуі  қажет.  Оның  көлемі  жеке  тұлғалардың  мерзімді  салымдарының  3,375%-ға  сома  төленеді. 

 

Құжаттардың  бәрін  тапсырған  соң  қор    10  күн  ішінде  мүшелік  куәлік  береді.

Келесі  міндетті  жарналар  « жеке  тұлғалардың  салымдарын  (  депозиттер )  кепілдендіру  қорына  міндетті  жарналар  төлу  ережесіне »  сәйкес  жүргізіледі.  Бұл  ережені  Ұлттық  банк  бекітеді.

Қор  рұқсат  беруден  бас  тартса  немесе  алғашқы  міндетті  жарналары  төленбеген  жағдайда  шешім  қабылдағаннан  кейін  3 айдан  соң  қайта  өтініш  беруге  болады [2].

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорға  кіру  кезінде  жеке  тұлғалардың  салымдары  туралы  есетеулер (11 кесте )

 

№	Атауы	Есептің саны	сома
1. 2. 2.1     2.1.1 2.1.2 2.1.3 2.1.4 2.1.5 2.1.6 2.1.7   2.2   2.3     2.3.1 2.3.2 2.3.3   2.3.4   2.3.5	Ұлттық  және  шетел  валютасындағы  жеке  тұлғалардың  салымдары, соның  ішінде: Талап  еткенге  дейінгі Мерзімді  салымдар Жеке  тұлғалардың  ұлттық,  шетелдік  валютада  салған  салымдары  кепілдендіру  объектісі  болып  табылады,  соның  ішінде 200  мыңға  дейін  (теңге) 200  мыңнан  600  мың  теңгеге   дейін 400  мыңнан  600  мыңға  дейін  (теңге) 600  мыңнан  800  мыңға  дейін  (теңге) 800  мыңнан  1000  мыңға  дейн  (теңге) 1000  мыңнан  5000  мыңға  дейін  (теңге) 5000  мыңнан  жоғары  (теңге)   Доллар  және  евродан  басқа  шетел  валютасында  салынған  мерзімді  депозиттер  Доллар,  евро,  теңгеде  салынған  мерзімді  салымдар,  міндетті  коллективті  кепілдендірудің  объектісі  болып  табылмайтын  ,  соның  ішінде  Ұсынбалы  салымдағы  ақшалар  Сеніммен  басқарылатын  банкке  берілген  ақшалар  Кәсіпкерлік  қызметпен  білімсіз  айналысатын    жеке  тұлғалапдың салымдары Кепіл  ретінде  банк  алдында  немесе  үшінші  тұлғалардың  алдында  міндетті  салымдар Осы  банктің  акционері  және  қызметкердің  5%  акциясы  бар,  дауыс  беру  құқығы  бар  тұлғалардың  салымдары	х   х х   х                   х         х х х   х   х

 

Негізінде  бұл  қор  туралы  мәселе  1999  жылы  мамыр  айында  Қазақстан  Республикасының   қаржыгерлер  конгресінде  еліміздің  Президенті  Н.Назарбаев  халықтың  қаржылық  ұйымдарға  сенімін  арттыру  үшін  кепілдендіру  жүйесін  қалыптастыру  мәселесін  ұсынды.  Осы  жылдың  желтоқсан  айында      «Қазақстандық  жеке  тұлғалардың  салымдарын  сақтандыру  қоры»  Ұлттық  банктің  1 млрд  теңге  жарғылық  капиталын  төлей  отырып,  іс-жүзіне  асырылды.  Алғашында  бұл  жүйеге  қаржылық  жағдайы  тұрақты,  пруденциялдық нормативтерді дайындайтын,  халықаралық стандартқа  көшу  барысындағы банктер мүше  болды.  Көптеген  банктер осы жүйеге  кіруге  қызығушылық танытты.  2000  жылы  Қор басқармасына  тоғыз банк  өтініш  жазып ,  оның  үшеуі оңтайлы  жауап  алды.  Олар  ААҚ  « Альфа – Банк »    және  екі  аймақтық  банк  « Цеснабанк »  ( Астана )  және  « Иртыш  бизнесбанк »  ( Павлодар )  2001  жылы  тағы  3  банк  жүйеге  кірді:  ААҚ  «Вальют – Транзит  Банк»  ( Қарағанды ),  ААҚ  «Texaka  bank»  ( Алматы )  және  ААҚ «Наурыз Банк  Қазақстан»  (  Алматы )  2001  жылы  бұл жүйеге  47  банктің 21-і мүше  болды.  Халықтың  90 %-тен астамы  сақтандырылған.ъ

Қордың  негізгі  мақсаттарын  ескере  отырып,  яғни  халықтың  депозиттерін   банкті  пруденциялдық  жою  кезінде   болады,  қордың  резервін  құру  үлкен  мәселелердің  бірі    болып  табылады.  Осы  резервтерді  қалыптастыру  банктердің  күнтізбелік  жарналары  тарапынан  болады.  Бұл  жарнаның  көлемі  жалпы  сақтандырылған  депозиттердің 025,0 %-н құрайды.  Сонымен қатар Қор өзінің  жарғылық  қорының   500 млн теңгеге дейінгі соманы  пайдалану мүмкіндігі  бар,  бұл қаражаттың  жеткіліксіз болған  жағдайында  үкімет және  мүше-банк  банктерден  қарыз алуға құқылы.  Қарыздарды  төлеу  банктердің  активтерін  сатудан  немесе  банк-мүшесінің  жарналарының  есебінен  іс  жүзіне  асырылады.

Нәтижесінде  Қор  өз  қызметінде  әрдайым  өсетін  активтерді  иеленеді.  Өйткені  банк-мүшелер  тоқсан  сайын  жарналар  төлеп  тұрады.  Жарғыға  сәйкес  қор өзінің  қаражаттарының  80 %-тен астамын мемлекеттік бағалы  қағаздарға  салуы керек,  олар  тұрақты табыс әкеледі.  Қордың  2000  жылы  алған таза  табысы  116,7 млн теңгеге,  ал  2001  жылдың  1  мамырында таза  активтері 1957,7 млн теңгені құрады.

Қазақстанда  кепілдендіру  қоры  2001  жылдары  қалыптастыру  кезеңінде  болды  және  тек  мерзімді  салымдарды  қайтарды.  Сондықтанда  бұл  жүйе  жеке  тұлғалардың  ,  кішігірім  салымдардың  иегерлерінің  мүдделерін  қорғайды.  Салымдарды  қайтару  төмендегі  шкалаға  байланысты:

• 200  мыңға дейінгі салымның – 100 %
• 200  мыңнан  400  мың теңгеге дейін -  200  мың және  қалған  сомасының 80 %.
• 400  мыңнан  600  мың теңгеге дейін -  360  мың және  400  мыңнан  астамын 60 %.

                                                                                                                                   21

• 600  мыңнан  800  мың теңгеге дейін -  480  мың мың теңге және  40%
• 800  мыңнан  1  млн теңгеге дейін -  560 мың теңгеге және  800  мыңнан  жоғары  соманың 20 %
• 1  млн теңгеден  жоғары  сома  - 600  мың және    1 млн сомадан 10 %-н өтейді.

Банктер  кепілдендіру  жұмысына  байланысты  шығындарды  өздерінің  әкімшілік  шығыстары  ретінде  күнтізбелік  жарнамен  бірге  қорға  төлеп  отырады.

Қордың  жұмысы  туралы  халықты  таныстыру  алғашында  бұқаралық  ақпарат  құралдарының  көмегімен    жүгізілді,  осы  жарналар  арқылы  банктерге  деген  халықтың  сенімділік  дәрежесі  де  өсті.  Кепілдендіру  қорының  жұмысымен халық өз  салымдарын  сақтандыру  мүкіндігін  алады.  Бұл қадам арқылы  Қазақстанның  қаржылық  жүйесі  халықаралық стандартқа  көшуінің  бір дәлелдемесі болады.

Осы  қордың  бірінші  жылдары  жұмыс  істеу  барысының  өзінде  халықтың  салымдарының  көлемі  2000  жылы  36,7  млрд  теңгеге,  яғни  91,7  млрд  теңгені  құрады.  Бұл  банктердің  осы  салада  қызмет  етуінің  оңтайландыруына  көп  көмектесті.  Қазіргі  таңда  Қазақстанда  1  адамға  шаққанда  салым  көлемі  6,2  мың  теңгені  немесе  42,6  АҚШ  долларын  құрайды,  бұл  көрсеткіш  ТМД  елдерінің  ішінде  Ресейден  кейін  екінші  орын  алуда.

Салымдардың  жылына  ( болжам  бойынша )  резидент  еместерді  қоса  алғанда  135-140  млрд  теңге  өседі. Бұл  салым  көлемдері  несиелік ресурстарды 35-40 %  өсіріп  ,  370-385  млрд  теңгеге теңестіреді.

Осы  қорға  ең  алғаш  енген  банктер:

1. АҚ  «Банк  Туран  Алем»
2. АҚ  «Банк  Центр  Кредит»
3. АҚ  Народный  Банк  Казахстана»
4. АҚ  «АТФ банк»
5. АҚ  «ДАБ  АВN  AMRO  Bank  Kazakhstan»
6. АҚ  «Темірбанк»
7. АҚ  «Көмібанк»
8. АҚ  «Демир  банк  Казахстана»
9. АҚ  «Казкоммерцбанк»
10. АҚ  «Нұрбанк»
11. АҚ  «Банк  Каспиийский»
12. АҚ  «Ситибанк  Казахстан»
13. АҚ  «Нефтебанк»
14. АҚ  «USBC  банк  Казахстана»
15. АҚ  «Еврозийский  банк»
16. АҚ  «Цеснабанк»
17. АҚ  «Иртышбизнесбанк»
18. АҚ  «Альфа – банк»
19. АҚ  «Валют – транзит  банк»
20. АҚ  «Техаka  bank» 
21. АҚ  «Дана  банк»  [5]